Skip to main content

Full text of "Fratris Johannis Pecham ... : Tractatus Tres de paupertate"

See other formats 


BX3603 
P3G 


OCT  14  1968  j 


FRATRIS  JOHANNIS  PECHAM 

QUONDAM  ARCHIEPISCOPI  CANTUARIENSIS 

TRACTATUS  TRES 

DE  PAUPERTATE 


CUM  BIBLIOGRAPHIA 

EDIDERUNT 

C.  L.  KINGSFORD,  A.  G.  LITTLE,  F.  TOCCO 


ABERDONIAE:   TYPIS  ACADEMICIS 

MCMX 


Republished  in  1966  by 
Gregg  Press  Limited 
1  Westmead,  Farnborough 
Hants.,  England 


Printed  in  Western  Germany 


PREFACE. 


The  three  works  here  printed  are  concerned  with  the 
defence  of  the  Franciscan  conception  of  evangelical 
poverty  against  the  attacks  both  of  the  Seculars  and  of 
the  Dominicans. 

In  this  volume  the  older  form  "  Pecham  "  has  been 
used  in  preference  to  the  form  "  Peckham,"  which,  though 
generally  adopted  of  recent  years,  is  misleading.  Pec- 
ham  (Peccham)  in  the  Middle  Ages  was  used  indiscri- 
minately  for  Peckham  (Kent  and  Surrey)  and  Patcham 
(Sussex).  That  the  Franciscan  Archbishop  of  Canter- 
bury  took  his  name  from  the  latter  village  is  quite  clear 
from  a  well-known  passage  in  his  Register  (p.  902), 
where  he  speaks  of  his  affection  for  the  priory  of  Lewes, 
"in  the  neighbourhood  of  which  we  grew  up  from  child- 
hood ".  Patcham  is  close  to  Lewes,  and  in  the  thir- 
teenth  century  the  prior  and  convent  of  Lewes  held 
the  advowson  and  some  of  the  tithes  of  the  church  of 
Patcham,  which  in  1340  they  had  license  to  appropriate.1 

The  chronology  of  John  Pechams  life  before  he  be- 
came  archbishop  remains  obscure,  and  very  little  can 
be  added  to  Mr.  Kingsfords  article  in  the  Dictionary 
0/  National  Biography.  It  may  now  be  assumed  that 
Pecham  was  lector  sacri  palatii  in   1276,  before  the 

'MS.  Cotton,  Vesp.  F,  xv.  ff.  H2b,  116,  117;  Pat.  14,  Edw.  III.  pt.  2, 
m.  27. 


vi 


PREFACE 


accession  of  Nicholas  III.1  It  is  possible  also  that  he 
remained  titular  provincial  minister  of  England  while 
he  was  lector  at  Rome.  In  a  letter  to  Edward  I.  writ- 
ten  from  Rome,  3ist  December,  1278,  he  describes 
himself  as  "  solo  nomine  minister  Anglice"  and  promises, 
"so  far  as  becomes  a  theological  professor,"  to  support 
the  candidature  of  Robert  Burnell  to  the  archbishopric 
of  Canterbury.2  Next  month  he  was  himself  nominated 
archbishop  by  the  Pope. 

Attention  may  also  be  drawn  to  the  interesting  letter 
describing  Pechams  last  illness,  printed  in  Dr.  R.  L. 
Pooles  report  on  the  muniments  of  the  Dean  and 
Chapter  of  Canterbury.3 

The  Society  is  to  be  congratulated  on  having  secured 
a  contribution  from  Professor  Tocco,  the  distinguished 
author  of  LEresia  nel  Medio  Evo.  When  this  volume 
was  originally  projected,  the  Tractatus  contra  Kil- 
wardby  was  assigned  to  Mrs.  0'Neill,  who  had  worked 
at  the  Pecham  MSS.  in  Florence  and  who  kindly  con- 
sented  to  edit  this  treatise  for  the  Society.  It  was  then 
discovered  that  Professor  Tocco  had  already  prepared 
an  edition  of  the  work  for  the  second  volume  of  his 
Studii  Francescani.  It  seemed,  therefore,  best  to  ap- 
proach  Professor  Tocco  with  a  view  to  obtaining  his 
consent  to  the  inclusion  of  his  edition  in  this  volume, 
especiallyas  Mrs.  0'Neill's  notes  and  transcripts  had  not 
been  prepared  for  the  press.  The  thanks  of  the  Society 
are  due  both  to  Professor  Tocco  and  to  Signor  Perella, 
publisher  of  the  Studii  Erancescani,  for  their  ready  ac- 
ceptance  of  the  proposal,  and  also  to  Mrs.  0'Neill  for 

1  See  p.  9,  below. 

2Public  Record  Office,  Anc.  Correspondence,  xix.,  188.  The  document  is 
unfortunately  injured  and  in  parts  illegible. 

3  Hist.  MSS.  Com. ,  Various  Collections,  1901. 


PREFACE 


vii 


agreeing  to  it.  It  may  be  added  that  Professor  Tocco 
has  made  a  number  of  alterations  in  his  introduction  for 
the  English  edition,  notably  by  the  inclusion  of  the 
complete  list  of  Pechams  very  interesting  Qucestiones 
Disputata  Parisius. 

The  Committee  desires  to  express  its  regret  for  the 
delay  in  issuing  the  volume  for  1909.  The  delay  was 
due  not  to  the  failure  of  any  of  the  contributors  but  to 
pressure  of  work  at  the  Press. 


Digitized  by 

the  Internet  Archive 

in  2014 

https://archive.org/details/fratrisjohannispOOpeck_0 


CONTENTS. 


PAGE 

Bibliography  of  John  Pecham's  Writings    I 

By  C.  L.  Kingsford  and  A.  G.  Little. 

Selections   from   Pecham's   "  Tractatus    Pauperis,"  or 

"  De  Perfectione  Evangelica "         ...       ...       ...  13 

Edited  by  A.  G.  Little. 

Tractatus  contra  Fratrem  Robertum  Kilwardby,  O.P.  91 
Edited  by  Professor  F.  Tocco. 

Defensio  Fratrum  Mendicantium    148 

Edited  by  C.  L.  Kingsford. 


ii 


ADDITIONS  AND  CORRECTIONS  TO 
VOL  I. 


(LlBER  EXEMPLORUM.) 

(I  am  indebted  to  Fr.  Michael  Bihl,  O.F.M.,  Mr.  Coulton, 
Mr.  J.  A.  Herbert  and  others  for  these  Notes.) 

INTRODUCTION. 

P.  vii,  1.  6.  For  Astley  read  Ansley  {vide  "  Romania,"  xxi. 
303)- 

P.  viii,  1.  3.  For  took  part  with  him  in  a  magical  seance  read 
was  in  his  company  when  he  heard  the  story  of  a  magical 
seance  which  he  narrates. 

TEXT. 

P.  2,  1.  13.    For  alapos  read  alapas. 

P.  4,  1.  4  from  the  end.    For  nova  read  nona. 

P.  6,  1.  9.  deferendam. 

P.  13,  1.  20.  After  defunctis  add  [exorare] .  (II.  Mach.  xii. 
46.) 

P.  23,  1.  20.    For  curiis  (sic)  read  curis. 

P.  29,  1.  7.    For  miserius  read  inferius. 

P.  69,  1.  27.    For  habens  (sic)  read  herens. 

P.  81,  1.  17.    For  inflatus  read  infirmatus. 

P.  81,  1.  18.    cogitavit  .  .  .  sue.    Cf.  Isai.  xxxviii.  15. 

P.  8 1 ,  1.  5  from  end.    For  quam  read  quantum. 

P.  105,  1.  2.    For  moriginata  read  morigerata. 

P.  110,  1.  5.    For  hoc  videns,  nimirum  read\vx.  videns  mirum 

[?  miraculum]. 
P.  113,  1.  29.    For  incidendo  read  incedendo. 
P.  1 14,  1.  18.    For  adorati  (sic)  read  odorati. 
P.  118,  1.  10.    For  viliter  (?)  read  universaliter. 


NOTES. 

No.  16.    The  metrical  version  exists  in  Brit.  Mus.  Add.  MS. 

35091,  f.  113  (saec  xiii  ),  and  has  been  printed  from  a 

Munich  MS.  by  W.  Wattenbach  in  Neues  Archiv  f.  aelt. 

d.  Geschichtskunde,  i.  186-9. 
No.  3 1 .    The  "  philosophus  incredulus  "  was  perhaps  Albuma- 

zar:  cf.  R.  Bacon,  Opus  Majus,  ed.  Bridges,  I.  257. 
No.  80.    Cf.  also  Not.  et  Extraits,  xxvii.  ii.  369  :  P.  Meyer, 

La    Croisade   Albigeoise,    ii.    380 ;   Dial.  Creaturarum, 

ed.  Graesse,  264  ;  Publications  of  the  Modern  Language 

Association  of  America,  xx.  396. 
No.  86.    Cf.  also  Caes.  Heisterbac.  Sermo,  3,  10;  Schonbach 

in  Sitzungsberichte  d.  Kaiserl.  Akad.  d.  Wissensch.  phil. 

hist.  Cl.  Bd.  cxliv,  80. 
No.  97.     Buxetum  is  one  of  the  places  named  Boissay  or 

Boissey,  dep.  Eure-et-Loir. 
No.  98,  p.  142.    For  vile  [MS.  viam]  read  obviam  (?). 
No.  112.    Cf.  Mirk's  Festial,  p.  88  (E.E.T.S.,  1905). 
No.  119.    M.  Paul  Meyer  identifies  the  "Manuale"  with  the 

Manuel  des  pkches  of  William  de  Waddington  ;  see  Dr. 

Furnivall's  edition,  E.E.T.S.,  p.  281  ;  cf  G.  Paris  in  Hist. 

Litt.  de  la  France,  xxviii.  203.    It  is  perhaps  the  original 

from  which  W.  de  Waddington  drew.     For  a  similar 

story,  cf.  La  Tour  Landry,  ed.  Montaiglon,  pp.  80,  81. 
No.  142.     For  a  parallel,  see  Gul.  Alverni  ep.  Paris.  Opera 

Omnia  (Aureliae  et  Lond.  1674),  i.  p.  1073. 
No.  211.     The  legend  in  this  form  occurs  also  in  Rog. 

Wendover,  Flores  Hist.  iv.  234-7  ;  and  Mat.  Paris,  Ckron. 

Maj.  iii.  213-5. 

A.  G.  L. 


BIBLIOGRAPHY  OF  JOHN  PECHAM'S 
WRITINGS. 


By  C.  L  Kingsford  and  A.  G.  Little. 

This  is  as  far  as  possible  a  complete  list  of  works  attibuted 
to  Pecham,  with  the  manuscripts  and  printed  editions.  In  some 
cases  the  attribution  may  be  doubtful.  Pits  and  Tanner  give 
lists  which  include  other  works  (see  Martin,  Registrum,  iii.  pp. 
lvi.-lviii.)  ;  but  some  are  certainly  only  portions  of  works  here 
given  under  other  titles.1 

I.  SCIENCE  AND  PHILOSOPHY. 

Perspectiva  Communis :   inc.  '  Inter  physicae  considerationis 
studia '. 

MSS.  :  Add.  15108,  and  Add.  17368,  in  the  British 
Museum.  Digby,  28;  Digby,  98;  Digby,  218; 
Cdnonic.  Misc.  200 ;  and  Bod/ey,  300,  in  the  Bodleian 
Library.  Vatican,  4082  and  Vatican,  5963,  at  Rome. 
Assisi,  644.    Bibl.  Reg.  Db.  86  at  Dresden. 

Printed  :  Petrus  Cornenus,  Milan,  1482,  fol. ;  Leipzig, 
1504,  fol. ;  Venice,  1504  and  1505  ?  fol. ;  Nuremberg, 
1542,  4to;  Cologne,  1580  and  1592,  4to,  and  1627. 
Italian  translation,  '  I  tre  Libri  della  Perspettiva 
Commune,'  Venice,  1593. 

The  Mathematica  Rudimenta  (inc.  '  Scripsi  dudum 
rogatus  a  Sociis ')  attributed  to  Pecham,  is  the  version 
of  the  Perspectiva  Communis  contained  in  MS.  Digby 
218. 

1  E.g.,  Contra  insipientem.  Lib.  I.  "  Perfectus  omnis  erit "  :  is  the  Tractatus 
Pauperis,  cap.  i. 


2 


PECHAM 


Theorica  Planetarum  :  inc.  '  Circulus  eccentricus  vel  egresse 
cuspidis  vel  egredientis  centri'. 

MSS.:  Add.  15107,^.65-71,  and  ^^.15108,  ff.  139-49, 
in  the  British  Museum.  Bibl.  Reg.  C.  99a,  ff.  70-79 
at  Dresden. 

De    Sphaera  :    inc.    '  Corporum   mundanorum  principalium 
numerum  et  figuram '. 

MSS. :  Arundel  MS.  83,  f.  123  (sec.  xiii.),  in  the  British 
Museum.  Laurentianae  Plut.  xxix.  cod.  xv.  (written 
in  1302),  and  ex  Bibl.  S.  Crucis  Plut.  xxii.  Dext.  cod. 
xii.,  at  Florence.  Bibl.  Reg.  23595  (sec.  xiii.),  at 
Munich. 

Super  libros  Ethicorum  Aristotelis,  inc.  '  Cum  scientiae  quedam 
sint  de  rebus '. 

MS.  :  Laurentiana  ex  Bibl.  S.  Crucis  Plut.  xii.  sin.  cod. 
xi.1  and  Bibl.  Nat.  conv.  soppr.  G.  4,  853  (olim  S. 
Crucis)  at  Florence ;  Bibl.  Burghesiana  (Vatican)  19, 
f.  212  (Scriptum  super  Ethicam),  at  Rome. 
Super  Magistrum  Sententiarum  :  inc.  Lib.  i, :  '  In  medio  et 
circuitu  sedis  '.    Lib.  iv. :  '  Quaestio  est  de  sacrificiis  circa 
que  queruntur  octo '. 

MSS. :  Bibl.  Nat.  conv.  soppr.  G.  4,  854  (olim  S.  Crucis) 
at  Florence  ('  primus  liber  Fr.  Johannis  de  Pechano  ').2 
Bodley  MS.  859,  ff.  332-79  at  Oxford  (sec.  xiv. : 
Pecham  super  quartum  sententiarum). 

II.  QUAESTIONES. 
Quaestiones  Quodlibeticae. 

Merton  College  MS.  96  ff.  262-70  (twenty-six  theological 
questions ;  given  by  Martin  ap.  Registrum  iii.  p.  lxxv.). 
Bibl.  Nat.  conv.  sopr.  I.  i.  3  (ninety-one  questions ; 
given  by  F.  Tocco  in  this  volume). 
Quaestiones  disputatae  et  quodlibeta.    Bibl.  Mediceo-Laurent. 
Plut.  xvii.  sin.  cod.  7,  f.  47  (utrum  corpus  hominis  cor- 
ruptibile  possit  induere  incorruptionem),  at  Florence. 

1  Now  missing. 

-  Cf.  Alessandri,  Inventario  delV  Antica  Biblioteca  .  .  .  S.  Francesco  in 
Assisi  .  .  .  1381  (1906),  p.  102.    See  below  p.  99. 


BIBLIOGRAPHY 


3 


Quaestiones  ordinariae .    Bibl.  Nationale  3183,  at  Paris.  (Tvro 
quaestiones :   Utrum  theologia  sit  prae  ceteris  scientiis 
necessaria  praelatis  ecclesiae ;  and :  Utrum  theologia  ex 
duobus  componi  debuerit.) 
De  quolibet :  Quaesitum  est  de  rebus  divinis  et  humanis.  Bibl. 

Paiatina  3926,  f.  194,  at  Vienna. 
Quaesitum  est  demum  de  ipsa  Dei  sapientia  vel  luce  aeterna, 
utrum  cit  ratio  cognoscendi,  quidquid  intellectualiter  cog- 
noscitur  in  via.  Inc.  "  Quia  in  anima  est  lux  naturalis  ". 
PRINTED  in  De  Humanae  Cognitionis  Ratione,  pp.  179- 

82.  Quaracchi,  1883. 
Other  Quaestiones  attributed  to  Pecham  are  contained  in 
Sorbonne  MS.  15805,  at  Paris ;  /  Coll.  Salana,  f.  42, 
at  Jena ;  Bibl.  Civit.  MS.  203  at  Angers ;  Bibl. 
Nationale  MS.  I.  iii.  458,  at  Florence.  In  Bibl. 
Nationale  MS.  15986,  f.  238,  at  Paris,  there  is 
'  Reponsio  ad  quaestionem  J.  de  Pescham  '. 

III.  Theological. 

Collectanea  Bibliorum,  inc.  "  Incipit  prima  presentis  opusculi 
pars.    De  aversione  peccatorum  a  creatore  ". 

PRINTED  :  Divinaru;«  Sententiaruw  Libroru;«  Biblie 
ad  certos  titulos  redacte  Collectariu;«.  Ingenio 
Joannis  de  Peccano  .  .  .  compilatum.  Wolfgang 
Hopilius,  Paris,  1 5 1 3,  8vo ;  J.  Frelon,  Paris,  1514; 
Cologne,  1541,  8vo.  [A  collection  of  biblical  texts 
under  various  heads :  De  contemptu  Mundi,  Contra 
Superbiam  prelatorum,  etc.] 
Postilla  in  Cantica  Canticorum ;  inc.  '  Dissolueris  filia  vaga 
proverb '. 

MS.  :    Bibl.    Ambrosiana    at    Milan  (Montfaucon, 
Bibliotheca  Bibliothecarum,  i.  518). 
In  Canticum  Canticorum  :  inc.  '  In  funiculis  Adami  traham  eos  '. 

MS. :  Bibl.  S.  Fortunati  59,  at  Todi  in  Umbria. 
In  Lamentationes  Jeremie  ;  inc.  "  Tempus  plangendi  et  tempus 
saltandi ". 

MSS. :  Bibl.  Nat.  14260,  at  Paris  ;  Bibl.  Capituli  Metro- 
pol.  A.  cviii.  at  Prague. 


4 


PECHAM 


PRINTED  :  Venice,  1 574  ap.  P.  F.  Salvionum  ;  ap.  Bona- 
venturae  Opera  Omnia,  vii.  607-51  (Quaracchi). 
Postilla  in  Ezechielem. 

Attributed  to  Pecham  by  Sbaralea.    There  is  said  to  be 
a  MS.  at  Clairvaux.    (Le  Long,  Bibl.  Sacra,  p.  896.) 
Lectura  super  Johannem  :  inc.  "  Facies  aquilae  desuper  ipsorum 
quattuor  ". 

MSS.  :  Bibl.  Capituli  Metropol.  A.  cviii.  at  Prague ; 
Bibl.  Pastorum  83,  at  St  Gall  in  Switzerland. 
Lectura  super  Epist.  ad  Hebraeos  :  inc.  "  Loquimur  sapientiam 
Dei  in  mysterio  ". 

MS. :  Bibl.  Capituli  Metropol.  A.  cviii.  at  Prague. 
Tractatus  de  misteriatione  numerorum  in  Sacra  Scriptura  :  inc. 
'  Omnia,  domine  Jesu  Christe,  sapientia  numero  mensura 
et  pondere  disposuisti '. 

MSS.  :  Arundel  200,  ff.  1-14,  in  the  British  Museum. 
Lincoln  College  81,  ff.  40-48,  at  Oxford.  Vatican 
5963,  f.  68,  at  Rome  (Arithmetica  mystica,  a  fratre 
Johannede  Pecham).  Bibl.  Univ.  D.  iv.  25  (sec.  xiii.), 
at  Turin. 

Coliationes  de  omnibus  Dominicis  per  annum  (Initium  deest  in 
MSS.). 

MSS. :  Rawlinson,  C.  116,  ff.  30-39  (sec.  xiv.  imperfect) 
and  Laud.  Misc.  85,  ff.  1-3 1,  in  the  Bodleian  Library 
at  Oxford. 

De  Trinitate :  inc.  "  Ingenuitas  fidei  Christiane  terrene  con- 
sideracionis  indagini  subici  dedignatur  ". 

MSS. :  Reg.  IO  B.  ix.  f.  61,  in  the  British  Museum. 

Printed  :  as  De  Summa  Trinitate  et  Fide  Catholica, 
R.  Pynson,  London,  1 5 10 ;  and  as  Liber  de  Sacro- 
sancta  Trinitate  in  quo  ecclesiasticam  officiam  ex- 
planatur,  ed.  F.  Titelmann,  Antwerp,  1530.  [Includes 
the  office  for  Trinity  Sunday  as  drawn  up  by  Pecham, 
and  the  antiphon  '  Sedenti  super  solium '.  The  office 
is  printed  in  the  Breviarium  Romanum,  Cremona, 
1499.] 

The  antiphons  are  printed  in  Dreves,  Analecta  Hymnica 
Medii  Aevi,  vol.  50,  pp.  593-97. 


BIBLIOGRAPHY 


5 


Diffinicio  Theologiae:  inc.  "  Pauca  theologica  rudimenta". 

MS. :  Univ.  Libr.  Gg.  iv.  32,  f.  10,  at  Cambridge. 
'  La  Jerarchie,'  a  French  translation  of  a  Latin  summary  of  the 
Hierarchia  Caelestis  of  St.  Denys,  made  by  4  frere  Johan 
de  Pecham  a  la  requeste  la  reine  de  Engletere  Alienore 
femme  le  roy  Edward '. 

MS. :  Bibl.  Ste.  Genevieve  2899  (fol.  174-75).  at  Paris.1 
Formula  Confessionum  :  inc.  "  Sicut  dicit  beatus  Johannes  ". 

MSS. :  Laurentiana  ex  Bibl.  S.  Crucis  Plut.  iv.  sin. 
cod.  xi.2  and  Bibl.  Nazionale  "Conventi  Soppressi" 
F.  vi.  885,  at  Florence ;  Bibl.  Forteguerri  D.  278,  at 
Pistoja  ;  Bibl.  Reg.  95,  at  Parma ;  Bibl.  Reg.  theol.  A. 
55,  f.  344,  at  Dresden ;  Bibl.  Nat.  3725,  at  Paris  (attri- 
buted  in  Jo.  Rigaud) :  MS.  404  at  Tours :  384  at 
Toulouse.3 

Roboratio  quedam  ad  articulos  fidei :  inc.  "  Humane  sapiencie 
prima  utilitas  est ". 

MS. :  Trinity  College  292,  f.  6,  at  Cambridge. 

IV.  Franciscan  History  and  Controversy.4 
Tractatus  Pauperis  contra  insipientem  novellarum  haeresum 
confictorem  circa  Evangelicam  perfectionem :  also  styled 
Tractatus  de  Perfectione  Evangelica  and   Libellus  de 
Paupertate  :  inc.  "  Quis  dabit  capiti ". 

MSS. :  Add.  36984,  in  the  British  Museum ;  Corpus 
Christi  College  182,  ff.  1-36,  at  Oxford ;  Bibl.  S. 
Victor,  at  Paris  (Montfaucon  Bibl.  Bibl.  ii.  1372) ; 
Laurentianae  ex  Bibl.  S.  Crucis  Plut.  xxxvi.  dext. 
cod.  xii.  and  Plut  xxxi.  sin.  cod.  iii.  at  Florence ; 
Bibl.  Classens.  139.  3.  A.  at  Ravenna ;  Vatican  Cod. 
Lat.  1013  and  Cod.  Burghes.  161,  at  Rome  ;  Bibl. 

1  This  MS.  dates  from  the  thirteenth  century,  and  was  resigned  in  13 17  by 
friar  Jordan  de  Kyngestone  to  the  "  commune  de  ffreres  Menursde  Stuthampton, 
par  la  volente  et  le  graunt  ffrere  Willame  de  Notingham,  ministre  de  Engletere  ". 

2  Now  missing. 

3  Bale,  Index  Scriptorum,  mentions  Quaestio  Pecham  de  confessione  facta 
fratribus:  inc.  "Tandem  que  sint  fratri  de  penitentia,  utrum,"  in  a  MS.  at 
Queen's  Coll.,  Oxford:  this  is  not  now  preserved  in  Phillipps  MS.  3119,  at 
Cheltenham. 

4  See  also  Defensio  Fratrum  Mendicantium  under  Poems. 


6 


PECHAM 


Univers.  v.  D.  io,  f.  147,  at  Prague ;  Bibl.  Ducal.  550, 

at  Wolfenbuttel ;  Bibl.  Reg.  lat.  th.  fol.  225,  at  Berlin ; 

Pibl.  Reg.  lat.  23455  zz.  445,  at  Munich;  Bibl.  Civit. 

140  at  Brunswick ;  Bibl.  Reg.  1677  at  Brussels.1  Ch. 
of  this  work  is  found  in  manuscripts  at  Durham 

(Cathedral  Library  B.  iii.  8);  Besancon  (Bibl.  Civit. 

i.  19);  and  Treves  (776  Miscell.)  as  Apologia  super 

regulam  S.  Francisci.2 
PRINTED  in  part  in  this  volume.    Chapter  x.  was  printed 

as  '  Declaratio  regule  ordinis  Fratrum  Minorum,'  ap. 

Firmamentum  trium  ordinum  beatissimi  .  .  .  Fran- 

cisci,  Paris,  1512,  and  Venice,  15 13. 
Canticuvi  Pauperis  :  inc,  "  Confitebor  tibi,  Domine  ". 

MSS. :  Cotton,  Vespasian  D  xiii.  ff.  144-55,  in  the  British 

Museum  ;  Can.  Misc.  525,  fol.  248^,  in  the  Bodleian  ; 

Phillipps   3 119,  fol.  97v,  at   Cheltenham ;  Trinity 

College,  Dublin,  331  ;  Laurentianae  ex  Bibl.  S.  Crucis 

Plut.  xxxi.  sin.  cod.  iii.  and  Plut.  xv.  dext.  cod.  xii. 

at  Florence;    Vatican  Cod.  Ottob.  522,  at  Rome  ; 

!Ubl.  Reg.   fol.  129,  at  Berlin ;  Bibl.  Publ.  776,  at 

Treves;  Bibl.  Publ.  A.  ii.  33,  at  Basle ;  Bibl.  Civ. 

684,  at  Assisi.3 
PRINTED  in  Bibliotheca  Franciscana  Ascetica  Medii 

Aevi,  vol.  iv.  Quaracchi,  1905. 
Tractatus  contra  Robertum  Kilwardeby  :  inc.  "  Super  tribus  et 
super  quatuor  sceleribus  ". 

MSS. :  Bibl.  Laurent.  S.  Crucis  Plut.  xxxvi.  dext.  cod. 
12,  and  xv.  dext.  12,  at  Florence;  as  '  Quaestiones  de 

Paupertate'  in  Bibl.  Palat.  3417,  at  Vienna. 
Printed  in  this  volume  and  Naples,  1910. 

1  Bale  refers  to  a  copy  of  this  work  in  a  MS.  at  Queen's  College,  Oxford ; 
this  MS.  is  now  No.  3 119  at  Thirlestaine  House,  Cheltenham,  but  the  volume 
has  been  rebound  and  many  of  the  contents  misplaced  or  omitted — this  among 
them. 

2  In  cod.  lat.  21059  at  Munich  is  a  Responsio  (by  Nic.  of  Lisieux)  ad 
quacstionem  qua  quaeritur  in  quo  consistit  perfectio  paupertatis  evangelicae, 
against  Jo.  Pecham. 

3  The  last  part  of  the  work  is  found  as  a  separate  treatise  under  the  title 
Fonna  vivendi  in  MSS.  at  Coll.  S.  Antonii,  and  Coll.  S.  Isidori,  cod.  1/73,  at 
Rome. 


BIBLIOGRAPHY 


7 


Dialogus  de  Statu  seculi :  inc.  "  Magister  quid  faciendo  vitam 
aeternam  possidebo". 

MSS.:  Bibl.  Reg.  fol.  129,  f.  236,  at  Berlin ;  Bibl. 

Archiduc.  333,  f.  121,  at  Carlsruhe. 
[Ascribed  to  various  authors  in  other  MSS.] 
Condemnatio  quorundam  hereticorum  opinionum  per  Joannem 
archiepiscopum  Cantuar.  A.D.  1286:  inc.  "  Hii  sunt  articuli 
noviter  divulgati ". 

MSS. :  Corfms  Christi  College  24(2),  Pembroke  College 
244,  f.  121,  Gonville  and  Caius  303,  f.  150,  at  Cam- 
bridge;  Bibl.  Burghesiana  (Vatican),  at  Rome. 
PRINTED:  Wilkins,  Concilia,  ii.  123,  124;  Registrum. 
iii.  221-23. 

[It  was  in  condemnation  of  the  Dominican,  Richard 
Clapwell.    See  Annales  Monastici,  iii.  323-25.] 
Vita  S.  Antonii  Patavensis. 

Identified  in  a  manuscript  in  the  library  of  the  Capuchins 
at  Lucerne  and  used  as  the  basis  of  Vie  de  S.  Antoine 
de  Padoue,  Paris,  1894,  by  Pere  L.  de  Chersnee. 
The  ascription  of  another  Life  to  Pecham  by  J.  R.  P. 
Hilaire  in  Saint  Antoine  de  Padoue,  sa  legende  primi- 
tive,  Paris,  1890,  is  incorrect. 

V.  POEMS. 

Philomela  :  inc.  "  Philomela  praevia  temporis  amoeni  ". 

MSS  :  Cotton,  Cleopatra,  A.  xii.,  Harley  3766,  Royal 
8.  G.  vi.,  in  the  British  Museum ;  Laud.  368,  Laud. 
402,  Digby  28,  Rawlinson  A.  389,  f.  21,  Rawlinson 
397,  f.  78,  and  Rawlinson  C.  348,  f.  51,  in  the  Bodleian 
Library  at  Oxford;  Univ.  Libr.  Dd.  iv.  f.  41,  and 
Ee.  vi.  6,  f.  53,  at  Cambridge ;  Bibl.  Nationale 
1544,  5663  and  10710;  Bibl.  Mazarin  3897  and 
Bibl.  T.  L.  531,  at  Paris  :  Bibl.  Civit.  i.  4,  at  Douay ; 
Bibl.  Civit.  361,  at  St.  Omer;  Bibl.  Reg.  2 196-22 15,  at 
Brussels ;  Bibl.  Majoris  Seminarii  88,  at  Bruges ; 
Bibl.  Univ.  15  A.,  at  Louvain ;  Aschaffenburg  153; 
Bibl.  Civit.  i.  4,  at  Cologne  ;  Aug.  36,  at  Carlsruhe ; 


8 


PECHAM 


Bibl.  Duc.  80  Misc,  at  Darmstadt ;  Bibl.  Furstenberg 
31  at  Donaueschingen  ;  Bibl.  Monasterii  121  (192),  at 
Gottweig  in  Austria ;  Bibl.  Reg.  C.l.m.  153 12,  and 
C.l.m.  19824,  at  Munich  ;  Bibl.  Publ.  556,  at  Mayence ; 
Bibl.  Monast.  Cod.  Hospital  192,  at  S.  Paul  in  Carin- 
thia ;  Bibl.  Mon.  S.  Petri  b.  1.  20,  at  Salzburg  ;  Bibl. 
Monast.  41,  at  Stams  in  Tyrol;  Bibl.  Palat.  883  and 
4547,  at  Vienna;  Bibl.  Civit.  793,  at  Verona. 
PRINTED  :  Paris,  1 503  (with  Bonaventure's  Centiloquium), 
Munich,  1645;  Hamburg,  1887,  ed.  Carl  Hamann; 
and  in  the  works  of  S.  Bonaventure,  Mayence,  1609 
(vi.  424-27),  Venice  (vi.  455);  and  Quaracchi,  1898 
(viii.  669-74);  and  in  Dreves,  Analecta  Hymnica 
Medii  Aevi,  vol.  50,  pp.  602-16  (which  has  the  fullest 
apparatus). 

TRANSLATIONS :  an  English  imitation  by  Lydgate  has 
been  edited  from  Cotton  MS.  Caligula  A.  ii.,  by 
O.  Glauning  in  The  Two  Nightingale  Poems  (Early 
English  Text  Society,  1900).  In  German  as  Nachti- 
gall  dess  Heiligen  Bonaventura,  Munich,  1612.  In 
Spanish  in  the  works  of  Ludovicus  Granatensis,  viii. 
438,  Madrid,  1788. 

Incorrectly  attributed  to   Bonaventure,  and   to  John 
Hoveden  (fl.  1275). 
Defensio   Fratrum   Mendicantium,  or  Disputatio  Mundi  et 
Religionis:  inc.  "O  Christi  Vicarie". 

MSS. :  Univ.  Libr.  Dd.  xiv.  20,  ff.  294-97,  at  Cambridge  ; 
Digby  166,  ff.  68-71,  in  the  Bodleian  Library  at  Ox- 
ford;  Bibl.  Nationale  7906,  Nouv.  Acquis.  409,  1573 
and  1742,  at  Paris. 

PRINTED  in  various  versions  in  Opera  S.  Bernardini 
Senensis,  ed.  De  Ia  Haye  (1745),  v°l-  m-  >  m  Biblio- 
theque  de  l'Ecole  des  Chartes,  vol.  xlv.  pp.  1-30,  and 
in  this  volume. 

Meditacio  de  Sacramento  Altaris,  or   Rythmus  de  Corpore 
Christi :  inc.  "  Ave  vivens  hostia  ". 

MSS. :  Arundel  374,  f.  76 ;  Royal  2  A.  ii.  f.  88  ;  Harley 
913,  f.  57,  in  the  British  Museum ;  Laud.  Misc.  185, 


BIBLIOGRAPHY 


9 


Rawlinson  C.  558,  in  the  Bodleian  Library  at  Oxford  ; 
Bibl.  Reg.  C.L.M.7611,  f.  68,and  C.L.M.  5362,  f.  138, 
at  Munich  ;  Bibl.  S.  Mariae,  progr.  9,  scrin.  26,  at 
Danzig  in  Prussia;  Bibl.  Civit.  chart.  573,  at  Mayence ; 
Bibl.  Univ.  i.  cl.  quarto  102,  at  Wratislaw;  Bibl. 
Civit.  1 24,  at  Valenciennes ;  Bibl.  Civit.  393,  at  Cam- 
brai;  Bibl.  Nazionale,  class.  xxxvii.  275,  at  Florence ; 
Bibl.  Civit.  F.  iv.  21,  f.  45,  and  U.  v.  7,  f.  303,  at 
Siena. 

PRINTED  in  Martins  Registrum  J.  Peckham,  iii.  pp. 
cxiv.-cxvii.,  and  by  Dreves,  u.s.  vol.  50,  p.  597. 
Versus  de  Sacramento  Altaris :  inc.  "  Hostia  viva,  vale,  fidei 
fons  gloria  matris  ". 

MS. :  Rawlinson  C.  558,  f.  157,  in  the  Bodleian  Library 
at  Oxford. 

PRINTED  in  Martin's  Registrum  J.  Peckham,  iii.  p. 
cxviii.,  and  Dreves,  u.s.,  vol.  50,  p.  598. 
Psalterum  beate  Marie  Virginis  de  Psalmis  sacris  sumptum : 
inc.   proem.  :  "  Mente  concipio  laudes  conscribere"  [or 
\depromere ']. 

MSS. :  Univ.  Libr.  Dd.  xv.  21,  ff.  1-15,  Ff.  vi.  14,  ff. 
8-22,  and  Mm.  v.  36  and  Sidney  Sussex  College  36,  at 
Cambridge  (and  many  others  mentioned  in  Dreves). 

Printed  in  Dreves,  u.s.,  vol.  35,  pp.  153-71  under  the 
name  of  Stephen  of  Canterbury.     Pechams  share 
seems  to  be  limited  to  the  Proem  in  MSS.  Dd.  xv. 
21,  and  Ff.  vi.  14,  at  Cambridge. 
De  deliciis  Virginis  gloriosae :  inc.  "  Salve  sancta  mater  Dei  ". 

MSS. :  Balliol  Coll.  230,  Jesus  College  124,  at  Oxford  ; 
Royal  7  A.  vi.  in  British  Museum  ;  Aug.  36  at  Carls- 
ruhe;  Brussels  5826;  Marcian.  vi.  174,  at  Venice. 

Printed  by  Dreves,  u.s.,  vol.  50,  pp.  598-600.  [Of 
this  poem,  John  Judoci,  a  Flemish  friar,  who  was  as  a 
young  clerk  at  Rome  in  1276,  writes  :  "  Eodem  anno 
frater  Johannes  Anglicus,  lector  fratrum  minorum 
Romae,  composuit  duas  salutationes,  unam  de  beata 
Virgine  Maria,  et  alteram  de  sacramento  altaris,  quas 
scripsit  in  quadam  scedula,  quam  scedulam  pependit 


io  PECHAM 

iuxta  ostium  altaris  domini  papae  in  ecclesia  beati 
Petri  Romae"  (Brussels  MS.).] 

VI.  Letters. 

Registrum  Johannis  Peckham,  at  Lambeth  ;  the  oldest  of  the 
Canterbury  Registers  now  extant. 

Printed  :  in  the  Rolls  Series,  ed.  C.  T.  Martin.  Many 
documents  from  the  Register  are  also  printed  in 
Wilkins'  Concilia  Magnae  Britanniae,  vol.  ii.  The 
Canterbury  and  York  Society  has  in  process  of  publi- 
cation  a  volume  intended  to  supplement  Martin's 
edition  by  printing  the  minor  documents  omitted  by 
him,  which  are  often  of  local  antiquarian  interest.1 

VII.  CONSTITUTIONS. 

(a)  Of  Reading. 

MSS:  Harley  52,  Harley  335,  Harley  2349,  Harley 
3705,  Royal  9  B.  ii.  and  Royal  10  C.  i.  in  the  British 
Museum;  Lambeth  538  and  Lambeth  778;  Selden, 
supra,  43,  Bodley  794,  Rawlinson  C.  100  and  Digby  58, 
in  the  Bodleian  Library  ;  All  Souls  College  42,  Exeter 
College  31,  Exeter  College  41,  Balliol  College  158, 
Brasenose  College  14,  at  Oxford  ;  Univ.  Libr.  Ii.  ii. 
7;  Univ.  Libr.  Ii.  ii.  15;  Univ.  Libr.  Ii.  ii.  28; 
Univ.  Libr.  Ii.  iii.  14;  Univ.  Libr.  Gg.  iv.  21; 
Univ.  Libr.  Dd.  ix.  38;  Pembruke  College  131; 
Corpus  Christi  College  84,  at  Cambridge. 

(b)  OfLambeth. 

Harley  52,  Harley  2349,  Harley  3705,  in  the  British 
Museum  ;  Lambeth  460,  Lambeth  538  and  Lambeth 
778 ;  Selden,  supra,  43,  Digby  58,  Tanner  196, 
Hatton  109  (12),  Rawlinson  A.  423  and  Rawlinson 
C.  428,  in  the  Bodleian  Library  ;  All  Souls  College  42, 

1  Letters  of  the  archbishop  not  in  his  register  are  preserved  in  other 
registers  and  elsewhere :  e.g.,  Reg.  T.  de  Cantilupo,  Hereford  (Cant.  and  York 
Soc),  pp.  236,  255  ;  Reg.  G.  Giffard,  Worc.  (ed.  Willis  Bund),  p.  191 ;  Phillipps 
MS.  3119,  fol.  88v,  8g,  (two  letters  on  confessions).  It  has  been  impossible  to 
attempt  a  complete  list  of  these  (see  p.  12). 


BIBLIOGRAPHY 


i  r 


Exeter  College  31,  Exeter  College  41,  Magdalen  College 
185,  Brasenose  College  14,  Balliol  College  158,  Balliol 
College  301  and  Corpus  Christi  College  145,  at  Oxford  ; 
Univ,  Libr.  Dd.  ix.  38  ;  Univ.  Libr.  Gg.  vi.  21  ; 
Univ.  Libr.  Ii.  ii.  7;  Univ.  Libr.  Ii.  iii.  14;  Pem- 
broke  College  131,  Corpus  Christi  College  84  and  Corpus 
Christi  College  271,  at  Cambridge ;   Trinity  College, 

E.  2.  22,  and  Trinity  College  B.  5.  3,  at  Dublin. 
Some  of  the  above  MSS.  contain  other  statutes  issued 

by  Pecham.  See  further,  Martin,  Registmm,  iii.  pp. 
cxxiii.-cxliv. 

Some  of  Pecham's  Constitutions  were  printed  by  R. 
Pynson,  1 5 19  (?),  Julian  Notary,  15 19,  Wynkyn  de 
Worde  and  H.  Pepwell.  See  also  the  numerous 
editions  of  William  Lyndwood's  Provinciale,  and 
Wilkins'  Concilia,  ii.  33,  48,  49,  51,  61. 

See  further  Canon  Law  in  the  Church  of  England,  by 

F.  W.  Maitland. 

VIII.  Spurious  Works. 
Expositio  in  Ecclesiastem  or  rather  in  Ecclesiasticum  :  inc.  "  Hoc 
nomen  Ecclesiastes  ". 

Attributed  to  Pecham  by  Sbaralea,  who  states  that  there 
was  a  manuscript  at  Assisi  (now  MS.  74) :  generally 
ascribed  to  Stephen  Langton. 
Speculum  Disciplinae  :  inc.  "  Ad  honestatem  tendentes". 

Ascribed  to  Pecham  by  Sbaralea,  but  really  by  Bernard 
de  Besse.1 

Speculum  Ecclesiae :  inc.  "  Dicit  apostolus  ad  Ephesios  ". 

Ascribed  to  Pecham  in  a  modem  hand  ap.  Corpus  Christi 
College  MS.  155,  at  Oxford,  but  really  by  Hugh  of  St. 
Cher. 

De  Oculo  Morali:  inc.  "Si  diligenter  volumus  ". 

Ascribed  to  Pecham  in  a  MS.  at  Bamberg  (Cooper, 
Appendix  A.  to  Report  on  Foedera,  p.  16),  and  printed 
at  Augsburg,  circa  1475  as  "  Joannis  Pithsani  Archi- 
episcopi  Canthuariensis  Liber  de  Oculo  Morali ". 
Really  by  Pierre  de  Limoges. 

lCf.  S.  Bonav.  Opera  Omnia  (ed.  Quaracchi),  viii.,  583-622,  x.,  19. 


12 


PECHAM 


Two  poetns  'On  Confession'  (mutilated  at  the  beginning), 
and  '  On  Age '  (inc.  "  Dum  juvenis  crevi,  ludens  nunquam 
requievi ")  in  MS.  Ee.  vi.  6,  in  the  Cambridge  University 
Library,  have  been  attributed  to  Pecham  but  are  rejected 
by  Dreves  as  of  doubtful  authenticity.  Extracts  are 
printed  by  Martin,  Registrum,  iii.  pp.  cxviii.-cxx.  and 
cxxiii. 

Addenda. — Letters  of  Pecham  not  in  his  Register  will  also  be 
found  at  the  Public  Record  Office,  '  Ancient  Correspon- 
dence,'  xix.,  189,  190,  191,  193,  194,  195,  196,  198,  201, 
203,  204;  xxiv.,  42-49;  xxv.,  109-111;  xlviii.,  89.  Cf. 
also  Hist.  MSS.  Com.,  Report  on  the  Muniments  of  the 
Dean  and  Chapter  of  Canterbury  (1901),  p.  261,  276. 
Sermons  attributed  to  Pecham  are  preserved  in  MS.  241  at 
Angers,  and  Ambros.  A.  11,  at  Milan. 


SELECTIONS  FROM 
PECHAM'S  "  TRACTATUS  PAUPERIS,"  OR 
"  DE  PERFECTIONE  EVANGELICA  ". 


Edited  by  A.  G.  Little. 

The  struggle  between  the  University  of  Paris  and  the  Mendicant 
Orders 1 — especially  the  Dominicans — first  came  to  a  head  at 
the  beginning  of  1252,  when  the  secular  Doctors  of  Theology 
tried  to  limit  the  number  of  theological  chairs  to  be  held  by  each 
order  to  one.  There  were  two  main  causes  for  the  hostility  of 
the  seculars :  firstly  the  Mendicant  doctors  attracted  too  many 
students  and  deprived  the  seculars  of  their  auditors  and  fees : 
secondly  the  Mendicants  did  not  support  the  seculars  in  the 
struggle  to  secure  the  independence  and  self-government  of  the 
University  against  other  authorities,  especially  the  chan- 
cellor. 

The  quarrel  acquired  a  much  wider  scope  through  William 
of  St.  Amour,  who,  not  content  merely  with  being  the  spokes- 
man  of  the  University,  organised  the  opposition  of  the  secular 
clergy  to  the  friars  and  roused  popular  feeling  against  them.2 
The  publication  of  the  "  Introduction  to  the  Eternal  Gospel," 
attributed  to  Joachim  de  Fiore  but  really  compiled  by  the 
Franciscan  Gerard  of  Borgo  San  Donnino,  in  1254,  put  a 
powerful  weapon  into  William's  hands:  for  the  theory  was 
there  advanced  that  the  Gospel  of  Christ  was  about  to  be 

1  On  the  whole  subject  see  the  short  but  very  able  dissertation  by  F.  X .  Seppelt, 
Der  Kampf  der  Bettelorden  an  der  Universitdt  Paris  in  der  Mitte  d.  13.  Jhts. 
(Breslau,  1907). 

4C/.  Salimbene  (ed.  Holder-Egger),  p.  663  ;  "  Cum  enim  callide  clerum  Parisi- 
ensem  et  praelatos  ecclesiae,  quorum  se  defensorem  dicebat,  contra  ordinem  conci- 
tasset,  multa  fratres  obprobria  et  dampna  passi  sunt".  See  also  the  graphic  ac- 
count  of  troubles  of  the  Dominicarfs  in  the  letter  of  the  Master,  Humbert,  (1256), 
in  Denifle,  Chart.  Univ.  Paris.  i.  No.  273. 

(13) 


14 


PECHAM 


superseded  by  a  new  and  '  Eternal  Gospel ' ;  propter  quod 
timendum  esl  de  subversione  ecclesiae} 

William  of  St.  Amour  made  great  play  vvith  this  in  his  trea- 
tise  "  De  periculis  novissimorum  temporum"  (1255),  and  the 
controversy  extended  far  outside  the  limits  of  the  University 
question.  William  was  led  on  to  deny  the '  plenitudo  potestatis  ' 
of  the  papacy,  and  brought  on  himself  and  his  writings  a  far 
severer  condemnation  (5th  Oct.  1256) 2  than  that  pronounced 
on  the  Introductorius  of  Friar  Gerard  (23rd  Oct.  125 5).3  William 
was  banished  from  France  by  order  of  Alexander  IV.,  and 
retired  to  his  birthplace,  St.  Amour,  in  the  county  of  Burgundy. 

Many  controversial  treatises  were  issued  on  either  side. 
Those  of  the  Mendicants  are  better  known  than  those  of  their 
opponents.  Misfortune  has  followed  the  works  of  William  of  St. 
Amour.  An  edition  of  his  writings  published  in  1632*  was 
promptly  suppressed.  The  most  accessible  edition  of  the  De 
periculis  is  that  by  Edward  Brown  in  the  Fasciculus  Rerum  Ex- 
petendarum,  vol.  ii.,  where  it  appears  under  the  misleading  title 
"  Scriptum  Scholae  Parisiensis  de  periculis  Ecclesiae  compositum 
anno  1389".  In  the  same  volume  are  two  sermons  by  William 
bearing  on  the  controversy.  His  reply  to  Bonaventura's  Quaes- 
tio  disputata  de  paupertate  is  printed  in  the  introduction  to  the 
fifth  volume  of  the  Quaracchi  edition  of  St.  Bonaventuras 
works.  Of  another  writer  who  is  said  to  have  flourished  at 
this  time,  Laurentius  Anglicus,  nothing  is  known  except  the 
titles  of  two  works  mentioned  by  Bale — Contra  pseudo-prae- 
dicatores,  and  Defensotium  Gulielmi.b  That  popular  songs 
played  a  considerable  part  in  the  controversy  is  clear  from 
a  bull  of  Alexander  IV.  (24th  Sept.  1259)  denouncing  cer- 
tain  "  rismos  et  cantilenas  de  novo  ut  dicitur  indecenter 
compositas "  ; 6  and  it  is  probable  that  at  this  time  Rutebeuf 
was  already  issuing  his  series  of  satires  against  the  Mendicant 

1  De  periculis,  cap.  viii.  See  Archiv  f.  L.  11.  K.  Gesch.  i.  49  seq.  (esp.  99, 
119,  120,  135)  ;  and  Chari.  Univ.  Paris.  i.  No.  240. 

-  Chart.  Univ.  Paris.  i.  p.  331.  3Ibid.  p.  297,  298  ;  cf.  315. 

*  Magistri  Guillielmi  de  Sanclo  Amore  Opera  Omnia.  Constantiae,  1632 
There  is  a  copy  in  the  Bodleian  ;  none  in  the  British  Museum. 

5Hist.  Lit.  France,  xix.  417,  adds  nothing  to  Bale. 

6  Chart.  Univ.  Paris.  i.  No.  354. 


TRACTATUS PAUPERIS 


15 


friars. 1  Jean  Clopinel  de  Meung,  who  put  into  verse  the 
arguments  of  William  of  St.  Amour  in  the  second  part  of 
the  "Roman  de  la  Rose,"  wrote  apparently  a  few  years 
later.* 

On  the  other  side  we  have  St.  Thomas  Aquinas  "  Contra 
impugnantes  Dei  cultum  et  religionem,"  which  probably  contains 
the  arguments  used  by  his  master  Albertus  Magnus  in  the 
disputation  at  Anagni  against  William  of  St.  Amour ;  St. 
Bonaventura's  Quaestio  disputata  de paupertate ;  and  the  anony- 
mous  Minorite  treatise  beginning  "  Manus  quae  contra  omnipo- 
tentem  erigitur,"  which  is  generally  attributed  to  Bertrand  of 
Bayonne  but  sometimes  to  Thomas  of  York,  lector  to  the  Francis- 
cans  at  Oxford  :  this  exists  in  several  MSS.  but  has  not  yet  been 
printed.  It  is  not  clear  whether  it  was  written  at  this  time  or 
some  years  later.3 

The  success  of  the  mendicants  at  this  period  both  in  their 
quarrel  with  the  University  and  in  their  controversy  with  the 
secular  clergy  generally  must  be  attributed  largely  to  the  vigor- 
ous  support  which  they  received  from  Alexander  IV.  The 
Pope  on  the  one  hand,  at  the  very  beginning  of  his  pontificate, 
revoked  the  bull  Etsi  animarum  (2ist  Nov.  1254),  by  which 
Innocent  IV.  had  attempted,  in  the  interests  of  the  bishops  and 
parish  priests,  to  limit  the  privileges  of  the  friars  with  regard 
to  preaching  and  hearing  confessions ; 4  and  on  the  other  hand 
by  the  bull  Quasi  lignutn  vitae5  (l4th  April,  1255),  decided  all 
the  questions  at  issue  between  the  University  and  the  friars  in 
favour  of  the  latter. 

The  second  period  begins  after  the  accession  of  Clement  IV. 
(1265).    To  him  William  of  St.  Amour  sent  his  Liber  de  anti- 

1  Oenvres  complites  de  Rutebeu/,  ed.  A.  Jubinal.  Paris,  1839. 

2  Cf.  Langlois,  Origines  et  sources  du  Roman  de  la  Rose  (Paris,  1891),  p.  153- 

160. 

3  Bonaventura,  Apol.  Paupcrum,  cap.i.,  mentions  it  as  directed  against  the 
"  libellum  damnatum  "  of  W.  de  S.  Amore.  On  authorship  and  MSS.  see  Chart. 
Univ.  Paris  i.  p.  415.  Phillipps  MS.  3119,  fol.  112-18,  has  "  Exceptiones  contra 
librum  qui  dicitur  manus  que  contra  omnipotentem  ". 

*  "  Etsi  animarum,"  Chart.  Univ.  Paris.  i.  p.  267 ;  Alexander's  bull  of  revo- 
cation  "  Nec  insolitum,"  22nd  Dec,  1254,  ibid.  p.  276. 

6  "  Nobis  facta  est  lignum  mortis,"  wrote  the  Masters  and  Scholats  of  Paris 
to  the  Pope,  2nd  Oct.  1255  (ibid.  p.  292). 


16  PECHAM 

christo  et  eiusdem  ministris  which  he  wrote  during  his  exile. 1 
It  closely  resembles  the  De  periculis,  including  a  denunciation 
of  the  'Eternal  Gospel,'  and  has  been  printed  in  vol.  ix.  of 
Martene  and  Durand's  Amplissima  Collectio  under  the  title 
"  Liber  Magistri  Nicolai  Oresrne  episcopi  ".2  There  seems  to 
have  been  no  direct  reply  to  this  treatise.  But  about  the 
same  time  Gerard  of  Abbeville,  Archdeacon  of  Ponthieu,  a  sup- 
porter  of  W.  de  St  Amour,  published  a  reply  to  the  Manus 
quae  contrd  Omnipotentem,  under  the  title  Contra  adversarium 
perfectionis  Christianae  et praelatorum  et  facultatum  tcclesiae,  the 
opening  words  of  which  were :  "  Tantum  sibi  praesumtionis  as- 
sumserunt  quidam  homines".  To  this  treatise,  which  is  pre- 
served  in  MS.  in  the  Vatican,3  Bonaventura  replied  in  his 
Apologia  Pauperum  contra  calumniatorem  written  about  1269- 
1 270.  To  the  same  period  we  may  perhaps  assign  the  treatises 
of  Thomas  Aquinas,  De  perfectione  vitae  spritualis  and  Contra 
pestiferam  doctrinam  retrahentium  homines  a  religionis  ingressu 
(or  Contra  retrahentes),  and  also  Pecham's  Tractatus  Pauperis 
contra  insipientem  novellarum  heresum  confictorem  circa  evange- 
licam  paupertatem,  or  Liber  de  perfectione  evange/ica.* 

Another  work  on  the  side  of  the  Seculars  (a!so  preserved  in 
manuscript)  was  that  by  Nicholas,  Treasurer  of  Lisieux,  De per- 
fectione  et  excellentia  clericorum,  in  which  he  replied  to  the  De 
perfectione  vitae  spiritualis  of  St.  Thomas.  It  can  hardly  have 
been  composed  later  than  1 270,  as  the  author  sent  not  only  this 
treatise,  but  also  one  written  subsequently,  to  William  of  St. 
Amour,  who  died  in  1272.5 

Can  we  among  these  writings  identify  the  "  three  books  in 

1  Chart.  Univ.  Par.,  i.,  p.  459. 

2The  editors  have  probably  confused  Nic.  Oresme,  Bishop  of  Lisieux,  1377- 
1382,  with  Nicholas,  Treasurer  of  Lisieux,  a  strong  supporter  of  W.  de  St.  Amour 
The  work,  however,  bears  all  the  marks  of  William's  authorship.  Cf.  Hist.  Ltt. 
France,  xxi.  p.  468  seq. 

3Cod.  Burghes.,  360,  fol.  90.  See  S.  Bonaventurae  Opera  viii.  233  (ed. 
Quaracchi).    Denifle  refers  also  to  Bibl.  Univ.  Paris.  MS.  t.  ii.  400,  fol.  35. 

4  The  former  is  the  title  generally  used  in  the  MSS. :  the  latter  is  that  by 
which  Ubertino  da  Casale  refers  to  the  work,  Archiv  f.  L.  u.  K.  Gesch.  ii.  399, 
401. 

» Bibl.  Univ.  Paris.  MS.  t.  ii.  403,  fol.  215.  See  Chart.  Univ.  Paris.  p. 
497,  498.    Hist.  Litt.  France,  xxt,  492. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


17 


one  volume "  in  answer  to  which  Pecham  wrote  the  Tractatus 
Pauperis  ?  "  I  have  recently,"  he  says  in  the  prologue,  "  lighted 
on  three  books  of  an  unknown  author  in  one  volume  setting 
forth  a  new  kind  of  doctrine,  namely  that  riches  and  pleasures 
and  glory  are  confined  to  the  use  of  the  perfect  alone,  like  three 
unclean  spirits  vilely  croaking  (after  the  manner  of  frogs)  what 
they  could  not  prove.  Their  materia  is  the  lying  defamation 
of  the  good,  their  forma  misleading  quotations  from  the  saints 
and  an  utterly  ridiculous  concatenation  not  of  reasons  but  of 
ravings,  their  causa  efficiens  the  presumptuous  invention  of 
fatuous  novelty,  their  causa  finalis  the  overthrow  and  degrada- 
tion  of  that  most  high  and  most  strict  poverty  which  Christ  has 
consecrated.  Verily  this  empty  and  childish  doctrine,  whose 
headless  beginning  leads  through  a  putrid  middle  to  a  disastrous 
end,  is  unworthy  of  a  written  refutation ;  but  lest  the  wings  of 
the  simple  be  caught  by  these  silly  snares,  I  will  endeavour  by 
the  everlasting  testimonies  of  truth  to  destroy  the  pestiferous 
teaching,  but  I  shall  not,  when  using  the  authority  of  the  saints, 
misapply  or  mutilate  quotations,  or  continue  them  in  my  own 
words  to  suit  my  own  views  in  such  a  way  that  it  cannot  be  de- 
cided  what  is  authentic  and  what  is  added,  as  fraudulent  men  do 
in  order  to  make  their  lying  comments  seem  part  of  the  truth." 

Denifle  states  that  the  book  thus  denounced  was  the  Contra 
adversarium  of  Gerard  of  Abbeville,  which  he  calls  '  opus 
tripartitum  V  He  applies,  however,  the  same  description  '  opus 
tripartitum/  to  the  De perfectione  of  Nicholas  of  Lisieux ; 2  and  it 
may  be  noticed  that  Nicholas  certainly  replied  to  Pecham's 
Tractatus  Paupetis.3  I  have  not  had  an  opportunity  of  ex- 
amining  either  of  these  works,  and  therefore  cannot  attempt  to 
decide  the  question.  It  seems  clear  that  Pecham  did  not 
deal  merely  with  the  arguments  of  an  individual,  but  with  those 
of  the  secular  party  generally.  There  is  obviously  a  very  close 
connection  between  his  treatise  and  the  treatise  in  five  books 
printed  among  the  works  of  William  of  St.  Amour  under  the 
title  of  Collectiones  scripturae  sacrae  (inc.  "Sapientiam  anti- 

1  Chart.  Univ.  Paris.  i.  p.  415.  2  Ibid.  p.  498.  n.  2,  3. 

3  Ibid.  p.  497,  n.  1  :  cf.  the  bibliography  in  this  volume  (p.  6). 


iS 


PECHAM 


quorum".) 1  It  seems  doubtful  whether  William  was  the  author, 
(there  is  for  instance  no  reference  in  the  Collectiones  to  the 
'  Eternal  Gospel ')  but  it  was  certainly  composed  by  a  very  able 
controversialist  of  the  same  school.  A  few  definite  instances 
will  show  the  connection  between  the  Tractatus  Pauperis  and 
the  Collectiones.  Both  refer  to  the  prophecies  of  Hildegarde 
and  St.  Bernard's  interest  in  them  ; 2  both  discuss  the  garments 
worn  by  St.  Bartholomew  in  India  ;  3  and  the  fifty  '  signs  '  by 
which  pseudo-preachers  may  be  known,  as  quoted  by  Pecham 
in  his  last  chapter,  are,  in  substance,  order  and  almost  in  the 
very  words  used,  identical  with  the  fifty  'signs'  given  in  the 
fourth  '  Distinctio  '  of  the  Collectiones. 

Very  little  can  be  inferred  from  the  Tractatus  Pauperis 
itself  as  to  the  time  and  circumstances  of  its  origin.  The 
following  passage 4  refers  to  the  condemnation  and  punishment 
of  William  of  St.  Amour  :  "  Sqme,  whose  heresies  the  apostolic 
see  condemned,  were  accused  by  the  friars  before  that  see, 
which  justly  deprived  them  of  their  ecclesiastical  benefices,  and 
caused  some  of  them  to  be  banished  from  the  kingdom  of 
France :  but  they  were  treated  mercifully,  since  the  same  fiie 
did  not  devour  them  and  their  heresies  ".  Again  Pecham 
declares  that  those  who  impiously  condemn  the  state  of  poverty 
should  be  treated  as  heretics  "as  was  partly  donein  thetime  of 
Alexander  IV."  5  In  the  only  passage  which  can  be  called 
autobiographical,  he  mentions  having  seen  the  Holy  Coat  of 
Argenteuil,  and  says  : 6  "  The  statement  of  some  people  that 
the  coat  was  purple  and  is  preserved  in  the  Sancta  Sanctorum 
at  Rome,  I  do  not  easily  believe".  He  was  probably  not  yet 
"  lector  Sacri  Palatii ".  We  shall  not  be  far  wrong  if  we  put 
the  composition  of  the  work  at  about  1 270.  Pecham  in  the 
Tractatus  Pauperis  does  not,  I  think,  quote  from  the  writings 

1  Opera  Ommia  (1632)  p.  m-475.  The  author  says  (p.  126) :  "  Noli  etiam, 
lector  pie,  de  authore  seu  potius  compilatore  huius  libelli,  sicut  nec  de  calamo 
quo  scriptus  est,  curiose  inquirere:  sed  attende  authoritates  Sanctorum  in  eo 
contentas  ".  Denifle,  Chart.  p.  459,  says  it  is  anonymous  in  MSS.  of  the  I3th 
and  14U1  centuries.  (I  may  note  that  the  "  Manus  quae  contra  Omnipotentem  " 
is  referred  to  on  p.  190). 

2  Opera  G.S.  Amore,  126,  196.  3  Ibid.  312.  *  Cap.  xvi. 
s  Ibid.    Alexander  IV.  died  in  1261.  6  Cap.  xii. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


19 


of contemporary  friars, as  he quotes  from  Bonaventuras  Apologia 
Pauperum  and  Expositio  Super  Regulam  Fratrum  Minorum 
in  the  Canticum  Pauperis pro  Dilecto.  His  treatise  has  in  form 
and  method  more  affinities  to  the  works  of  Aquinas  on  the 
same  subject  than  to  those  of  Bonaventura,  and  perhaps  the 
chief  interest  of  it  lies  in  the  detailed  and  apparently  honest 
statement  of  the  arguments  of  his  opponents.  He  sometimes 
admits  that  the  Franciscans  of  his  time  did  not  live  up  to  their 
profession,  as  in  his  denunciation  of  the  great  buildings  of  the 
friars  as  "  monstra  Nor  are  flashes  of  real  eloquence  altogether 
absent,  such  asthepassage  in  which  heclaims  that  the  friars  are 
not  gyrovagi  but  "  the  wheels  of  the  Lord's  chariot  ".2  Two 
omissions  of  importance  may  be  noticed ;  there  is  no  direct 
reference  to  the  disputes  in  the  University  of  Paris,  and  no 
reference  at  all  to  the  Joachimite  controversy. 

Of  the  Tractatus  Pauperis  I  have  printed  in  full  the  pro- 
logue,  Chapter  X.  and  Chapter  XVI.  Chapter  X.  contains 
Pecham's  exposition  of  the  Franciscan  rule  and  has  already 
been  printed  in  the  Firmamentum  Trium  Ordinum  (Paris 
15 12,  and  Venice  15 13).  Chapter  XVI.  may  be  compared 
with  the  last  chapter  of  William  of  St.  Amour's  De periculis,  as 
well  as  with  the  fourth  book  of  the  Collectiones  Scripturae  Sacrae. 
The  early  chapters  of  the  Tractatus  (I.-VI.)  consisting  mostly 
of  quotations  from  the  Fathers  and  not  very  illuminating 
generalities,  have  been  omitted,  as  has  also  the  very  short 
Chapter  XIII.  which  in  the  Oxford  MS.  occupies  only  half  a 
page.  Of  the  remaining  chapters  short  extracts  have  been 
selected.  The  extracts  are  intended  to  illustrate  the  attitude  of 
Pecham  and  his  adversaries,  and  to  include  the  scanty  autobio- 
graphical  and  historical  allusions  in  the  treatise,  and  the  definite 
references  to  St.  Francis  and  his  Order. 

Manuscripts  used  in  preparing  this  edition. 

(i)  =  0.  Corpus  Christi  College,  Oxford,  182,  ff.  1-36;  fol., 
2  col.  saec.  XIII.  ex.  or  XIV.  in.,  by  an  English  scribe.  The 

1  The  author  of  the  Collectiones  is  very  indignant  on  this  subject,  and  says 
that  the  lriars  are  worse  than  the  Devil  :  for  the  Devil  proposed  to  turn  stones 
into  bread,  the  friars  turn  the  bread  of  the  poor  into  stones  (p.  462). 

2  P.  24. 


20 


PECHAM 


volume  also  contains  treatises  by  Roger  Conway,  O.M.,  Richard 
Fitzralph,  Archbishop  of  Armagh,  and  John  Walsingham,  all 
of  which  date  from  the  fifteenth  century. 

(2)  =  B.  Borghese  MS.  161  (ff.  59-182V)  in  the  Vatican 
Library.  -j\  x  5±-  in. ;  c.  1300.  The  volume  contains :  (r) 
some  sermons(?),  thetext  of  the  first  being  Cant.  IV.  v.  13,  fol. 
1;  (2)  "  Manus  que  contra  omnipotentem  tenditur"  (18  cap.), 
the  treatise  ascribed  to  Bertrand  of  Bayonne  and  to  Thomas 
of  York,  here  anonymous,  f.  19 ;  (3)  "  Questio  est  hic  de 
paupertate  et  queruntur  duo  "  (i.e.  Bonaventura's  Quaestio  II. 
de  paupertate),  f.  43  ;  (4)  "  Ad  maiorem  evidentiam  eorum  que 
dicta  sunt  queritur  utrum  pauperes  validi,"  f.  5 1 »  ;  (5)  "  Innomin- 
ato  magistro  spiritum  intelligentie  "  (i.e.  Bonaventura's  De  tribus 
quaestionibus),  f.  S4V  ;  (6)  Tractatus  pauperis  contra  insipientem, 
etc.  The  last  item  appears  to  be  written  by  an  English  hand 
and  this  may  be  true  of  the  rest  of  the  volume. 

(3)  =  V.  Vatican  Lat.  1013,  8|  x  sf  in.  2  col.  saec.  xiv. 

I  have  used  O.  as  the  basis  of  this  edition  and  have  collated 
B.  and  V.1  In  the  extracts  and  in  Chapter  XVI.  I  have  only 
noted  various  readings  where  they  appeared  intrinsically  im- 
portant.  In  Chapter  X.  I  have  noted  all  the  various  readings  of 
these  three  MSS.  (except  variations  in  spelling  and  in  the 
order  of  words),  and  have  also,  with  the  kind  help  of  Father 
Michael  Bihl  O.F.M.,  collated  the  printed  edition  in  the  Firma- 
mentum  Trium  Ordinum,  Paris  1512,  referred  to  in  the  notes  as 
F.  (The  version  in  the  Venice  edition  of  the  Firmamentum 
Trium  Ordinum  was,  so  far  as  I  examined  it,  a  reprint  of  the 
Paris  edition.) 

On  special  points  I  have  consulted  two  later  MSS.,  namely 
Laurentiana  Ex  Bibl.  S.  Crucis,  xxxi.  sin.  3  at  Florence,  and 
Add.  36984  in  the  British  Museum  (saec.  xiv.  ex.) :  these  are 
referred  to  as  L.  and  M.  respectively. 

I  desire  to  express  my  thanks  to  the  President  and  Fellows 
of  Corpus  Christi  College,  Oxford,  for  allowing  me  to  have  their 
MS.  of  the  Tractatus  Pauperis  rotographed ;  to  Mr.  Kingsford 
for  transcribing  Chapter  XI.  from  the  rotograph,  and  to  Father 

I I  have  not  collated  V.  for  the  extracts  of  Cap.  VII.  and  VIII.,  and  have,  so 
far  as  I  could,  supplied  the  omission  by  collating  M.  (=  Brit.  Mus.  Add.  36984). 


TRACTATUS  PAUPERIS 


21 


Livarius  Oliger,  O.F.M.,  for  collating  the  extracts  from  Chapters 
VII.  and  VIII.  with  the  Borghese  MS. 

(Tractatus  iste  est  Fratris  Johannis  de  Pechham  archiepiscopi 
Cantuariensis pro paupertate  contra  WMelmum  de  Amore.) 1 

[Prologus.] 

Quis  dabit  capiti  meo  aquam  et  oculis  meis  fontem  lacrimarum 
et  plorabo  die  ac  nocte  interfectos  filie  populi  mei.2  Consideranti 
mihi  dierum  istorum  maliciam,  sed  et  preteritis  presentia  com- 
paranti  lucideque  cernenti  ad  hoc  declinasse  abhominanda  studia 
plurimorum,  ut  devorent  plebem  Domini,  sola  est  mihi  solatio 
prophetica  desolatio,  ut  cum  Ieremia  dicam,  "  Quis  dabit  capiti 
meo  aquam  ? "  Filia  siquidem  populi  Christiani,  professio 
religiosa,  regi  glorie  in  contemplationis  otio  dulcius  religata, 
claustralibus  angustiis  sponte  carcerata,  languet  orbata  filiis, 
illorum  gladio  perforatis,3  quorum  lingua,  gladius  acutus,  sim- 
plicitatem  sanctam  invaluit  vilipendere  et  veritatem  pedibus 
conculcare  et  in  Redemptoris  iniuriam  de  evangelio  contra 
evangelium  dimicare.  Quis  insuper  sufficit4  deplorare  fato 
infelici  dierum  nostrorum,  solem  in  tenebras  conversum  et  lune 
nitorem  in  sanguinem  deformatum,  studio  siquidem  sapientie 
pene  penitus  obliterato,  studio  scientie  in  officium  sanguissuge 
commutato,5  omnia  scilicet  in  desiderium  revocando  que  Dei 
Filius  vilefecit  verbo  et  exemplo  ?  Sic  enim  dicit  S.  Augustinus 
De  vera  religione ;  Omnia  que  non  recte  viventes 6  appetebamus 
carendo  vilefecit.  E  contra  repente  nuper  repperi  tres  libellos 
ignoti  opificis  unius  voluminis,  divitias  delicias  et  glorias  novo 
docendi  genere  solis  perfectorum  usibus  assignantes,  quasi  tres 
spiritus  inmundos,  in  modo  ranarum,  quod  probare  non  poterant, 
turpiter  coaxantes.    Quorum  materia  mendax  diffamatb  bon- 

1 0.  In  lower  margin,  in  hand  of  fourteenth  century.  V.  De  perfectione 
evangelica  a  fratre  Johanne  de  pixano  (rubric).  L.  Tractatus  Jo.  de  Pic'  de  per- 
fectione  evangelica  (rubric). 

sJer.  ix.  i.  3  O.  proforatis;  B.V.  prostratis. 

*  B.V.  sufficiat.  5  V.  mutato. 

4  B.  om.  viventes.    Cf.  De  vera  relig.  cap.  xvi.  (Pat.  Lat.  xxxiv.  col.  135). 


22 


PECHAM 


orum,  forma  fallax  allegatio  sanctorum,  et  nimis  ridiculosa 
conplexio  non  tam  rationum  quam  delirationum,  causa  efficiens 
presumptuosa  adinventio  fatue  novitatis,  causa  finalis  exter- 
minium  et  vilipensio  a  Christo  consecrate  et  altissime  1  pauper- 
tatis.  Nimirum  dogma  frivolum  et  puerile  ludibrium,  cuius 
initium  acephalum,  per  medium  putridum,  ad  finem  concluditur 
ruinosum,  scripta  redargutione  indignum,  sed  ne  irretiantur 
frivolis  tendiculis  penne  simplicium,  veritatis  testimoniis  in 
eternum  fundatis  extinguere  conabor  dogma  pestiferum,  non 
usurus  autoritatibus  sanctorum  falso  allegatis  aut  detruncatis 
aut  sensui  meo  continuatis,  ut  discerni  non  possit,  quid  sit 
auctenticum,  quid  adiunctum,2  sicut  faciunt  dolosi  homines  ut 
mendacii  sui  commentum  videatur  esse  de  serie  veritatis. 

Capitula  opusculi  sequentis  sunt  hec  : 

Primum  de  perfectione  evangelica  in  generali. 

2m3  de  perfectione  propria  Salvatoris  capitis  nostri. 

3m  de  perfectione  apostolorum. 

4m  evacuat  dolos  frivolarum  tergiversationum. 

5  dissolvit  evangelice  paupertatis  inpugnationes. 

6m  ponit  ipsius  paupertatis  insignia  et  commendationes. 

7m  ostendit  quod  evangelicis  pauperibus  congruit  vivere  de 
elemosinis  tam  gratis  datis  quam  mendicatis. 

8m  repellit  ea 4  que  allegantur  in  vituperium  mendicitatis. 

9°probatur  quod  huiusmodi  pauperes  non  tenentur  vivere 
de  labore  manuum  suarum.5 

io  repelluntur6  impie  calumpnie  tam  in  vitam  quam  in 
regulam  iactate  fratrum  minorum. 

xi.  agitur  de  perfectione  communi  omnium  religiosorum. 

12°  de  perfectione  penitentium. 

13  de  perfectione7  omnium  Christianorum.8 

14  de  perfectione  prelatorum.9 

1 5  qualiter  possint  religiosis  prelatorum  officia  convenire. 

16  per  quas  personas  debeant  finalia  pericula  evenire.10 

1  B.V.  consecrate  altissime  et  artissime.        2  V.  adinventum. 

3V.  omits  uumbcrs.    B.  Secundum,  tertium,  etc,  till  nono,  decimo,  etc. 

4  B.V.  refellit  illa.  5O.V.  om.  suarum. 

8  B.V.  refelluntur.  7  B.  de  communitate. 

8  V.  de  communi  perfectione.  fl  B.  adds  ecclesie. 

10  V.  om.  titlc  of  last  chaptcr.    B.  per  cuiusmodi  personas. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


23 


Cap.  VII. — In  quo  ostendit  quod  evangelicis  pauperibus  congruit 
vivere  de  elemosinis  tam  gratis  datis  quam  mendicatis. 

(EXTRACTS.) 

[The  earlier  part  consists  of  quotations  from  the  Bible  and 
the  fathers.  Then  follow  five  "  examples"  :]  (1)  Item  certum 
est  quod  sanctus  Alexius  vixit  ut  mendicus  fere 1  tota  tempore 
vite  sue  et  mortuus  est  mendicus.  (2)  Item  beatus  Benedictus 
sic  vixit  per  triennium  a  Romano  monacho  sustentatus,  donec 
pro  collegii  regimine  ad  aliud  est  assumptus;  in  quo  etiam 
laborare  se  cernens  in  irritum  rediit  in  desertum,  donec  ad 
aliud  monasterium  regendum  assumeretur  :  ex  Gregorio.2  (3) 
Item  exemplum  mendicitatis  est  in  beato  Dominico,  qui  ut  hanc 
salvaret  imprecatus  est  in  morte  sua  maledictionem  omnibus 
qui  in  ordinem  suum  possessiones  inducere  conarentur ;  et  mirum 
est  si  qui  tota  vita  sua  ad  perfectionem  cucurrerat,  in  morte  per- 
fectionem  abicere  volebat,  sicut  fabulantur  illi  quorum,  iuxta 
Jeronimum,  pinguis  venter 3  gignit  tenuem  spiritum,  dum  astruere 
presumunt  mendicitatem  inferioris  meriti  esse4  opulentia.  (4) 
Item  etiam  hoc  probatur  exemplo  beati  Francisci  pariter  et 
doctrina,  utpote  domino  papa  hoc  ipsum  confirmante,  et  rege 
glorie  passionis  sue  signaculis  contestante,  et  se  ipsum  crucifixum 
pene5  a  memoria  hominum  elapsum  in  Francisco  quasi  viva 
ymagine  representante.  (5)  Item  hoc  idem  patet  in  vita  beate G 
Clare  virginis :  sancte  enim  recordationis  papa  Gregorio  nono 
possessiones  pro  monasterii  usibus  recipi  suadente,  illa  nunquam 
ad  hoc  potuit  inclinare,  cuius  sanctitatem  in  vita  sua  et  post 
mortem  Deus  celi  multis  perpulcris  miraculis  declaravit.  Item 
hoc  idem  probatur  per  rationem.  .  .  . 

CAP.  VIII. — In  quo  repellit  ea  que  allegantur  in  vituperium 
mendicitatis. 

(EXTRACTS.) 

Contra  igitur  mendicitatem  homines  vel  naturali  ruditate 
stolidi  vel  malignitate  ceci  arguunt  sic.  (1)  In  Prov.  30  [v.  8] 

1 M.  om.  fere.  *Dial.  II.  cap.  i.  3.       *  B.M.  add  non. 

4  M.  quam:  01«.  esse.        5  M.  om.  pene.  6  B.M.  om.  beatissime. 


?4 


PECHAM 


orat  Salomon  sic  :  "  Mendicitatem  et  divitias  ne  dederis  mihi  "  : 
sed  Salomon  plenus  spiritu  sancto  nihil  perfectum  vel  bonum 
orat  a  se  excludi,  ergo  etc.  ...  (19)  Item  mendicitas  facit 
girovagos  et  instabiles  et  cogit  societati  hominum  secularium 
etiam  malorum  se  pluries  intermiscere,  que  omnia  sunt  con- 
versationi  religiose  contraria  sive  inimica.  (20)  Item  facit 
mendicos  1  tales  frequenter  necessitatem  simulare  et  sanctitatem, 
adulari  dantibus,  detrahere  non  dantibus,  que  omnia  mala  sunt ; 
ergo  et  status  mendicitatis.  (21)  Item  tales  mendicitati  sub- 
iecti  huius  occasione  frequenter  se  immiscent  alienis  negotiis, 
non  manu  sed  lingua  gerendis,  quod  est  secularibus  negotiis 
implicari :  ergo  non  convenit  religioni.  .  .  .  Ad  19  dicendum 
quod  non  omnis  discursus  est  girovagacio,  alioquin  apostolus 
Paulus  summe  fuisset  girovagus.  Ad  cuius  intelligentiam 
notandum,  ut  supra  patuit  cap.  6,  quod  quidam  quiescunt  corde 
et  corpore,  sicut  professores  sancti  vite  monastice  et  ecclesiarum 
rectores  aliqui.2  Alii  quiescunt  corde  sed  non  corpore,  de  quibus 
Gregorius  super  Ezec.  omelia  5,3  exponens  illud  Dan.  [vii.  9] : 
"Tronus  eius  flamma  ignis,"  etc,  dicit:  Hii  qui  animarum 
custodes  sunt  et  pascendi  gregis  onera  suscipiunt  mutare  loca 
minime  permittuntur  .  .  .  hii  autem  qui  amore  Domini  in 
predicatione  discurrunt,  "rote  eius  ignis"  ardentes  sunt  .  .  . 
Alii  sunt  qui  quiescunt  corpore  et  non  corde,  sicut  quidam  impii 
voluntarie*  quieti  in  uno  loco  detrahunt  pauperibus  Christi  per 
totam  ecclesiam  peregrinis,  defectus  eorum  observantes  colli- 
gentes  et  scriptitantes  quasi  ipsorum  stercora  ruminantes.  .  .  . 
Horum  quies  est  eis  infructuosa,  immo  perniciosa.  .  .  .  Religiosi 
igitur  pro  fratribus  elemosinas  petituri,  sicut  Paulus  pro  collectis 
faciendis  per  se  et  per  alios  laboravit  .  .  .,  aut  predicaturi 
populo  vel  bonum  ecclesie 5  aliter  procurantes,  non  sunt  girovagi 
appellandi  sed  rote  Domini,  quas  rapit  vite  spiritus  euntes  et 
redeuntes  in  modum  fulguris  coruscantis.  Nec  sunt  isti  mere  6 
monastici  censendi  cum  vitam  habeant  compositam  ex  hiis  que 
sunt  difficiliora  in  vita  monastica,  paupertate  scilicet,  obedientia 
et  castitate,  et  aliis  quibusdam  observantiis  honestatis,  et  ex 

1  B.  mendicitas.  2  B.  aliarum.    M.  ecclesiarum  boni  rectores. 

'J  B.  via.  '  M.  involuntarie. 

5  B.M.  commune  (for  ecclesie).  6  B.M.  om.  mere. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


25 


hiis  que  sunt  utiliora  in  militia  ecclesiastica,  quibus  1  est  predicatio 
verbi  Dei  et  quorundam  sacramentorum  dispensatio  ex  com- 
missione  prelatorum.  Igitur  sicut  est  monasticorum  solitudinem 
frequentare,  sic  dictorum  hominum  inter  homines  conversari, 
etiam  peccatores.  .  .  .  Ad  20  dicendum  quod  sancta  mendicitas 
nullum  facit  simulatorem  vel  adulatorem  .  .  .  et  si  aliquando 
aliqui  vocationis  sue  obliti  huiusmodi  defectibus  implicantur,  non 
sunt  tamen  bona  que  fiunt  ab  aliis  deserenda.  .  .  .  Ad  21 
dicendum  eodem  modo  quod  quamvis  aliqui  ex  eis  aliquando 
curiose  implicentur,  non  tamen  sunt  que  ad  bonum  commune 
ordinantur  per  se  propter  hoc  deserenda ;  nec  enim  sunt  predia 
ecclesiastica  pastoribus  ecclesie  auferenda  quia  plerique 2  ex  eis 
faciunt  lascivie  instrumenta.  Item  nec  vituperanda  sunt  omnia 
que  lingua  geruntur  ;  alias  certe  male  gratiam  optulisset  Eliseus 
Sunamiti  [IV.]  Reg.  4  [v.  13].  .  .  .  Sed  dicunt  quos  exagitat 
spiritus  invidie  quod  non  pertinet  ad  religiosos  talia  procurare, 
quasi  simul  vovendo  se  divinis  obsequiis  simul  voverint  se  nun- 
quam  proximis  profuturos.  .  .  . 

Cap.  IX. — In  quo probatur  quod huiusmodi  pauperes  non  tenentur 
vivere  de  labore  manuum. 

(EXTRACTS.) 

[  Twelve  arguments  of  "  impudent  men "  are  recited  and 
answered :  extracts  from  the  eighth,  ninth  and  tenth  are  here 
given :]  Arguunt  enim  sic  .  .  .  (8)  Item  Augustinus  per  totum 
librum  de  opere  monachorum  dicit  quod  monachi  ad  opera 
manualia  sunt  astricti.  ...  (9)  Item  Benedictus  in  regula  sua : 
Tunc  veri  monachi  sunt  si  de  opere  manuum  suarum  vivant 
sicut  patres  nostri  apostoli.  (10)  Item  beatus  Franciscus  in 
regula  sua:  Fratres  quibus  dedit  Dominus  gratiam  laborandi 
[etc.].  .  .  .  Responsio :  Labor  corporalis  non  est  de  per  se 
eligendis  nec  de  per  se  bonis  nec  de  per  se  operibus  perfectionis, 
quoniam  est  pena  peccati  imposita  homini  transgressori,  sicut 
patet  Gen.  3.  Nec  de  per  se  operibus  perfectionis  quia  eius 
exemplar  non  precessit  in  homine  Christo  nec  traditur  ab  ipso 

1  B.M.  cuius.  2  B.M.  plurimi. 


26 


PECHAM 


expresse  in  evangelio.  Sed  est  bonum  et  perfectum  per  acci- 
dens  in  quantum  ordinatur  ad  bonum  anime  promovendum,  in 
modum  amare  medicine,  vel  malum  culpe  excludendum.  Ordi- 
natur  autem  in  genere  ad  tria,  vel  ad  peccatum  puniendum,  vel 
ad  peccatum  precavendum,  vel  ad  victum  necessarium  sibi  vel 
aliis  perquirendum.  .  .  .  Ad  8m  dicendum  1  quod  liber  ille  loqui- 
tur  contra  quosdam  hereticos  .  .  .  asserentes  monachis  non 
licere  sustentande  vite  causa  aliquid  operari,  et  quod  contra  istos 
scribit  Augustinus  librum  de  opere  monachorum  patet.  .  .  . 
Amplius  si  monachi  tenentur  laborare,  dampnantur  omnes  de 
ordine  S.  Benedicti,  quod  absit  Si  dicas  eos  excusari  quia 
temporalibus  abundant,  hoc  duplici  ratione  patet  non  solum 
frfvolum,  sed  etiam  insanum,  et  cecitatis  magne  testimonium. 
Ipsa  enim  temporalia  sua  pretia  sunt  peccatorum  et  elemosine 
_  piorum.  Et  satis  absurdum  est  dicere  quod  eis  recipere  licet 
maxima  et  splendidissima  predia,  et  non  licere  aliis  non  minus 
ecclesie  utilibus  recipere  a  pietate  fidelium  modica  et  vilia  vite 
necessaria.  Amplius,  ut  dictum  est,  labor  principaliter  inventus 
est  pro  otio  excludendo :  igitur  affluentia  temporalium  ab  eius 
obligatione  non  absolvit,  nisi  aliis  officiis  compensetur.  Ad 
9™  dicendum  quod  illi  qui  ex  professione  ad  laborem  corporalem 
tenentur,  peccant  non  laborando,  nisi  labor  in  melius  commutetur- 
.  .  .  Quia  igitur  infirmitas  humana  vix  compatitur  laborem 
corporis  distractivum  2  spiritus  quieti  permisceri,  intermittitur  a 
monachis  labor  corporis  ut  validius  insistant  labori  mentis, 
scilicet 3  vigilantie  contemplationis.  .  .  .  (io)  Ad  verbum  regule 
beati  Francisci  dicendum  quod  nihil  aliud  ibi  dicitur  quam  quod 
habetur  a  beato  Petro  apostolo  dicente :  "  Unusquisque  prout 
accepit  gratiam  illam  in  alterutrum  administrantes : " 4  sic  iste 
dicit :  "  Fratres  quibus  Dominus  dedit  gratiam  laborandi  la 
borent ".  Non  dixit  omnes  fratres  laborent,  vel  clerici  dimissa 
lectione  et  predicatione  laborent,  sed  quibus  dedit  Dominus 
gratiam  laborent.  Hoc  autem  capitulum  magis  erat  necessarium 
in  ordinis  principio,  quando  multi  simplices,  spiritu  ferventes,  ad 
ordinem  veniebant,  ordinem  per  mundum  dilatantes  nutu  divino, 

*  B.V.  insert  a  few  lines  here  omitted  in  O. 
2  V.  destructivum  :  om.  spiritus. 
B.V.  om.  scilicet.  4 1  Pet.  iv.  io. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


27 


ne  per  humanam  industriam  tanta  credatur  fuisse  sanctitas  pro- 
curata.  .  .  .  Non  igitur  querendo  otium  clerici  huius  ordinis  non 
laborant,  sed  sibi  conveniens  officium  eligendo,  gratiam  sibi 
datam  administrant,  ne  spiritum  extinguant  et  ordinem  con- 
fundant.  Laici  vero  quieti  clericorum  insistunt  procurande, 
familiaria  eorum  gerendo  officia,  ut  in  mensa  Domini  simul  pas- 
cantur  boves  et  asini.  .  .  .  Sciat  insuper  quicunque  regulam 
fratrum  minorum  inspexerit,  nihil 1  in  ea  positum  obligatorie  nisi 
ubi  nomen  precepti  vel  aliquid  equivalens  est  expressum  seu 
insinuatum  ut  teneri  et  huiusmodi,  sicut  patet  ex  declaratione 
domini  Gregorii.  .  .  .  Tamen  ex  acceptatione  ordinis  et  appro- 
bata  consuetudine  quedam  alia  sunt  quorum  transgressio  crimen 
induceret  et  scandalum  generaret,  sicut  patet  in  forma  habitus  et 
aliis  nonnullis,  sicUt  infra  patebit.  .  .  .  Hec  de  labore  dicta  sunt 
pro  pauperum  defensione  et  informatione,  ut  non  laborantes 
corporaliter  studeant  ad  laborem  supernum2  se  viriliter  ex- 
tendere;  quia  si  orant  tenuiter  et  predicant  minus  efficaciter, 
ad  ipsum  tamen  humiliter  sitiunt,3  credo  quod  minus  periculose 
vivunt  quam  si  non  plura  facientes  pro  ecclesia  plura  reciperent. 


Cap.  X. — In  quo  repelluntur*  impie  calumpnie  iactate  tam  in 
vitam  quam  in  regulam  fratrum  minorum.5 

Sed  quia  regula  fratrum  minorum 6  beato  Francisco 
divinitus7  inspirata,  a  domino  papa  Honorio  confirmata, 
a  domino  papa  Gregorio8  declarata,  ab  omnibus  sequen- 
tibus  apostolicis  approbata,  a  viris9  literatissimis  ac  nonnullis 
sanctissimis  observata,  quos  Deus  innumeris  miraculis  deco- 
ravit,  a  quibusdam  temere  pervertitur  et  mendaciter  a  suo 
sensu  distrahitur  et  in  fratrum  minorum 10  vituperium  impia 
interpretatione  fedatur,  ipsorum  et  omnium  emulantium  vene- 

1  B.V.  nihil  in  ea  esse  impositum. 

2  B.V.  spiritus.              3  B.V.  sentiunt.  *  B.  refelluntur. 

5  F.  Incipit  declaratio  super  regulam  fratrum  minorum  domini  Iohannis  de 
Pechano  (etc). 

"B.V.F.M.  add  per  spiritum  sanctum.  7V.F.  om.  divinitus. 
8  F.  adds  nono  ;  M.  adds  et  etiam  Nicholao. 

aB.M.  virismultis;  F.  iuristis  multis.  10  B.V.M.  om.  minorum. 


28 


PECHAM 


natas  calumpnias  antiquo  1  murmure  deductas  in  sequenti  serie, 
prout  iuvare2  dignabitur  altissimus,  extricabo.  In  primis 
autem  de  nominis  origine,  unde  scilicet  minores  dicantur 
indagabo  3  :  sciendum  4  sicut  ex  vita  patet  beati 5  Francisci  hoc 
verbum  trahitur  de  evangelio,  Matt.  25  [v.  45]  ubi  dicitur6 
"  quamdiu  uni  de  minoribus  istis 7  non  fecistis,  nec  mihi  fecistis  "  : 
et  dicuntur  minores  quia  omnibus  se  debent  per  humilitatem 
cordis  et  corporis8  exhibere  inferiores,  in  temporalibus  etiam 
minores,  i.e.,  omnibus 9  pauperiores.  Sunt10  enim  paupertatis 
altissime  professores,  et  corporum  suorum,  quantum  valetudo 
sustinet,  attenuatores.  Sint11  igitur  minores12  precipue  per 
humilitatem,  quia  dicit  Augustinus  super  Ps.  146:  13  "Vobis1* 
erimus  maiores  si  fuerimus  humiliores."  Sint 15  etiam  minores, 
immo  humilissimi  sive  minimi,16  per  paupertatem,  ut  conveniat 
eis17  quod  dictum  est  ab  Augustino  de  verbis  Domini:18 
"  Minimi 19  sunt  qui  omnia  sua  dimiserunt  et  secuti  sunt  Christum 
et  quicquid  habuerunt  pauperibus  distribuerunt,  ut  Deo  sine 
seculari  compede  expediti 20  servirent,  et  ab  oneribus 21  mundi 
liberatos,22  velud  pennatos  sursum  haberent  humeros".  Hec 
Augustinus.  Horum  ex  parte  similes  retroactis  temporibus  pre- 
cesserunt,23  unde  Ambrosius  super  primam  ad  Cor.  12  :  "Quidam 
fratrum,  cum  sint  egestate  et  habitu  inhonesti,  non  tamen  sunt 
sine  gratia,  propter  quod  sunt  membra  corporis  Christi,  nam 
solent  succincti  nudo  pede,  verticula 24  tetrica  incedere.  Cum  ergo 
videantur  contemptibiles,  magis  honoris  sunt,  quia  solent  vitam 

1  B.F.M.  antiquato  (Venice  edition  of  Firmamenta  reads  antiquito). 
20.  om.  iuvare.  3B.O.M.  indagandum. 

4  B.F.M.  insert  igitur.  6  O.  om.  beati. 

6  F.  inserts :  quamdiu  fecistis  uni  de  hiis  fratribus  meis  minimis  michi 
fecistis  et. 

7  B.V.F.  hiis.  8  B.  operis. 

9  B.V.F.  om.  omnibus.  10  F.  cum  for  sunt.  11  V.  sunt. 

12  F.  et  cum  ignominiores  esse  debeant./o»-  sint  igitur  minores. 

13  Migne,  Pat.  Lat.  xxxvii.  col.  1910.  14  F.  nobis. 
15  F.  cum  ;  V.  sunt.                   16  B.V.F.  immo  et[iam]  minimi. 

17  O.  om.  eis. 

18  F.  sermone  xxv.  ;  see  Migne,  Pat.  Lat.  xxxviii.  col.  648. 

19  F.  adds  Christi.  20  V.  om.  expediti. 
21  F.  hominibus.  22  F.  liberati. 

23  F.  recesserunt.  Ambros.  super  I.  Cor.  xii.,  v.  23. 

24  Sic  pro  'vesticula'.    Migne,  Pat.  Lat.  xvii.  col.  248. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


29 


habere  mundiorem ;  quod  enim  videtur  hominibus  despectum 
solet  a  Deo  pulchrum  iudicari."    Hec  Ambrosius. 

Quod  si  queratur  an  fratres  minores  generaliter  monachi  vel 
monastici  dici  possint,  distinguo  de  nomine  monachorum. 
Nomen  enim  monachi1  inponitur  a  monade,  i.e.,  unitate. 
Potest  igitur  nomen  monachi  trahi  a  monade,2  i.e.,  unitate  soli- 
flidinis,  vel  unitate  mistica  multitudinis.  Si  primo  modo  intelli- 
gatur  sive  dicatur  solitudo3  hominis  solitudinem  inhabitantis 
sive  sibi 4  soli  intendentis,  dico  nomen  monachi  ipsis  minime 
convenire,  iuxta  quod  canitur  de  beato  Francisco,  quod 5 

Non  sibi  soli  vivere 
Sed  aliis  proficere 
Vult  zelo  Dei  ductus.6 

Hinc  nolebat  fratres  in  heremo  manere,  sed  inter  homines,  eorum 
salutem  procurando.  E  contra  de  monachis  dicit  Ieronimus  ad 
Heliodorum  :  7  "  Interpretare  vocabulum  8  monachi  ;  quid 
facis  in  turba  qui  solus  es?"  Hec  Ieronimus.  Et9  16  q.  1: 
Placuit  ut  monachus 10  claustro  suo  sit  contentus,  quia  sicut 
piscis  sine  aqua  caret  vita,  ita  sine  monasterio  monachus. 
Quod  si  nomen  monachi  imponatur  a  monade 11  mistica  multi- 
tudinis,  que  est  cordium,12  quia  etiam  per  amicitiam,  ut  vult 
Pictagoras,  fit  unum  ex  multis  ;  sic  dico  nomen  monachi  precipue 
fratri  minori  convenire.  Et  sic  accipit  nomen  monachi  Augus- 
tinus  super  Psalm.  1 32 : 13  "  Monos,  inquit,14  unus  solus  est.  Qui 
igitur  sic  vivunt  ut  unum  18  hominem  faciant,  ut  sit  vere  quo- 
modo  scriptum  est,  cor  unum  et  anima  una,  recte  dicuntur 
monos,  i.e.,  unus."  Hec  Augustinus.  Quia  ergo  fratres  minores 
ad  hanc  unitatem  per  regulam  suam  precipue  invitantur,  sic 

I  F.  monachorum.  a  V.M.  om.,  i.e.  unitate  .  .  .  monade. 
3  O.  dicat :  om.  solitudo.        4  O.  sibi.  s  B.V.F.  quia. 

6Offic.  S.  Fr.  Vesp.  ii.  7  Bpist.  xiv. ;  Migne,  Pat.  Lat.  xxii.  col.  350. 

8  F.  nomen.  9  O.  om.  et ;  F.  et  15. 

10  B.V.M.  om.  monachus.  F.  placuit  claustro  ut  suo  sit  contentus.  (Decreti 
ii.  Pars.  Causa  xvi.  qu.  i.  (viii.)). 

II  F.  a  monacho  de.  12  F.  adds  unitate. 

13  F.  cxxxi.  (Migne,  Pat.  Lat.  xxxvii.  col.  1733). 

14  F.  etiam  quod  for  inquit. 

15  F.  non  for  unum,  (Acts  iv.  32). 


3o  PECHAM 

etiam  precipue  in  hoc  nomine  includuntur.  Proprie  tamen 
nomine  mendicitatis  ac  minoritatis1  distinguitur  hic  ordo  ab 
aliis  ordinibus  sive  religionibus,  ut  de  pomis  celi  ac  rore  et 
abisso  subiacente  sit  benedictio  eius.2 

(Cap.  i.)  Clarificata  nominis  ratione  sequitur  flores  areole 
describere  in  qua  hec  vinea 3  radicatur. — Regula 4  siquidem  et  vita 
fratrum  minorum  hecest,  currerein  odorem  unguentorum  sponsi,5 
evangelium  Domini  nostri  Jesu  Ckristi  observare,  vivendo  in 
obedientia  sine  proprio  et  in  castitate.  In  evangelio  autem6 
apostolis  duo  a  Salvatore  leguntur  fuisse  commendata,  perfectio 
scilicet 7  sanctitatis  et  auctoritas  ecclesiastice 8  potestatis. 
Fuit  igitur  intentio  beati  Francisci,  sicut  credo,  filiis  suis  evan- 
gelicam  indicere  sanctitatem,  vitam  scilicet  Christi  et  apostol- 
orum,  ut  patitur  humana  infirmitas,  emulando,  ecclesiasticam  in- 
super 9  auctoritatem  non  usurpando  sed  pre  omnibus  reverendo, 
sicut  de  ipso  canitur:  quia  "presbiteros  monuit  pre  cunctis 
revereri".10  Quod  autem  ad  apicem  perfectionis  evangelice 
fratres  intenderet  invitare,  patet  per  hoc  quod  sequitur  in 
regula :  Nullo  modo  licebit  eis  de  ista  religione  transire  11  iuxta 
mandatum  domini  pape  quia  nemo  mittens  manum  ad  aratrum 
et  aspiciens  retro 12  aptus  est  regno  Dei.  Hec  enim  ratio  frivola 
esset  nisi  ad  perfectionis  religiose13  apicem  fratres  invitare 
intendisset ; 14  alias  enim  exiri  posset  non  15  retro  aspiciendo  sed 
ad  ampliorem  perfectionem  anhelando. 

Hec  autem  tria,  obedientia,  paupertas  et  castitas,  in  omni 
religione  sunt,  sed  non  equaliter,  cuius  tamen  contrarium  quidam 
asserere  presumpserunt.  Gradus  enim  est  in  obedientia  de  qua 
minus  videtur,  quod  sic  patet,  quoniam  religionum  possessiones 
habentium  obedientia  artatur  ad  locum.    Unde  Bernardus16  in 


1 0.  mditi*  ac  minoritatis.  B.V.  minoritatis  ac  mdit»  (mundicitatis  or  men- 
dicitatis)?    F.L.M.  read  modicitatis. 


3  Gen.  xlix.  25. 

4  Regula,  cap.  1. 

0  B.V.F.  om.  autem. 

8  F.  auctoritatis  ecclesie. 

10 1.  Vesp.  Antipk.  i. 

iaV.  respiciens. 

14  O.  intenderet :  om.  fratres. 


30.  vineta. 
5  Cant.  i.  3. 
'  B.V.F.  videlicet. 
8  F.  imerts  per. 

11  F.L.M.  exire.    (Regula,  cap.  ii.) 
13  L.  evangelice. 
18  F.  ne. 


16  O.  Gregorius.    (Migne,  Pat.  Lat.  clxxxii.  102.) 


TRACTATUS  PAUPERIS 


3i 


epistola  vii. :  "  Duo  nobis  in  monasterio 1  conversantibus 2  obser- 
vanda  traduntur :  subiectio  abbati  et  stabilitas  in  loco ;  et  ita 
observanda 3  quod  rteutra  perpediat 4  aliam  ".  Et  post :  "  Sic 
obedies  6  subiectus  abbati  ut  stabilitatem  non  amittas  ".  Hec 
Bernardus.6  Altior  est  igitur  obedientia,  que  ad  nullum  locum 
artatur,  nullo  terre  fine  concluditur,  pauperum  predictorum  et 
consimilium,  qui7  eo  ipso,  quod  nihil  iuris8  habent  in  alico9 
loco,  obedientiam 10  habent  super  omnem  11  loci  terminum  am- 
pliatam.  Preterea  sicut  docet  Bernardus  12  in  libro  de  precepto 
et  dispensatione ; 13  in  hiis  tenetur  quilibet  obedire  que  surit 
intra  regulam  et  infra  eam,  et  non  in  hiis  que  sunt  supra  eam.14 
Si  ergo  quanto  regula  plura  continet  difficilia  tanto  est  altior, 
erit 16  iuxta  gradum  regule  gradus  obedientie.  Regule 16  autem 
observatio  sumitur  a  consilio  Salvatoris,  Matt.  16,  [v.  24]:  "Si 
quis  vult  post  me  venire,  abneget  semetipsum  et  tollat,"  etc. 
Ille  enim  solus  perfecte  se  abnegat  qui  proprie  voluntati  plene 
renunciat.  Voluntas  enim  ita  in  hominis  potestate  est,  quod  a 
nullo  alio  extorqueri  potest.  Nullum  igitur  tam  suave  holo- 
caustum  potest  offerri  Deo  sicut  a  se  prescindere  illud  quod 
summe  suum  est,  dominium  scilicet  proprie  voluntatis ;  quod 
difficillimum  est  Unde  Tren.  4  super  illud  denigrata 17  est ; 
glossa,  nihil  humane  menti  angustius  quam  proprias  voluntates 
abnegare.18  Amplius  omne  peccatum  fit  male  utendo  arbitrii 
libertate  in  propria  delectando  potestate.  Si  igitur  homo  ibi 
puniendus  est  precipue  ubi  delinquit,19  illa  est  directa  penitentia 
que  ipsum  punit  in  radice  delicti 20 — in  vertice  scilicet21  liberi 

I  B.V.  monasteriis.  2  F.  duo  illis  qui  in  monasteriis  conversantur. 
3  F.  om.  ita  observanda.  *  B.  prepediat ;  L.  impediat. 

5  F.  obediens.  6  O.  Gregorius. 

7  F.  consilium,  quod.  8  F.  iure.  9  F.  alieno. 

10  F.  obedientiae.  11  F.  omnes. 

12  O.  Gregorius.  13  C/.  cap.  v. 

II  F.  adds :  Sed  obedire  in  omnibus  que  non  sunt  contraria  anime  et  regule 
nostre  est  expresse  preceptum  in  regula ;  quo  precepto  declaratur  sublimitas  et 
perfectio  regularis  obedientie  ipsius  qui  nil  ultra  vel  supra  addi  potest. 

15 F.  eritet.  '«B.V.L.F.M.  obedientie. 

17  O.  designata.    Lam.  iv.  8. 

18  V.F.M.  om.  quod  difficill.  .  .  .  abnegare. 

19  B.V.  deliquit.  2°  F.  om.  in  radice  delicti. 
21  B.V.F.  om.  scilicet. 


32 


PECHAM 


arbitrii,  qua 1  est  peccator  abusus.  Hec  est  obedientia,2  totum 
hominem  adnihilans,  nihil  sibi  de  humano  reservans,  ut  vivat 
obediens  non  ipse  sed  Christus  in  ipso,  in  qua  verus  frater  minor 
totus  in  holocaustum  medullatum  Domino  consecratur. 

Sequitur  sine  proprio,  i.e.,  sine  omni  generali  sive  personali  3 
dominio.  Quod  autem  iuste 4  sit  intellectus  verbi  patet  per  ea 
que  in  regula  sequuntur,5  ubi  dicitur ;  fratres  nihil  sibi  appro- 
prient  nec  domum  nec  locum  nec  aliquam  rem,  sed  tanquam  pere- 
grini  et  advene  in  hoc  seculo  in  paupertate  et  humilitate,  etc^ 
quod  etiam  patet  quia,  sicut  dicit  regula,  necessaria  victui  et 
vestitui  sunt  ex  mendicitate  elemosinarum  perquirenda  et  labore 
illorum  qui  pro  hoc  gratiam  acceperunt.  Ex  quibus  lucide  constat 
quod  in  extrema  paupertate  fratribus  minoribus  congruit  mili- 
tare,6  adeo  quod  nec  propria  nec  communia  habeant,  sicud  ex- 
presse  dicit  Gregorius  papa7  qui  astitit,  ut  ipse  dicit,  beato 
Francisco  tam  in  condendo  regulams  quam  ipsius  confirmationem 
optinendo.  Ait  enim  sic  : 9  Dicimus  quod  nec  in  communi  nec  in 
speciali  debent proprietatem  habere,  sed  earum  rerum  quas  licet  ha- 
bere,  i.e.,  que  modum paupertatis  non  excedunt,  ordo  usum  habeat.10 
Sed  hoc  11  quidam  12  insipienter  et  inprudenter 13  pervertere  et1* 
evertere  moliuntur  in  hunc  modum.lr>  Hoc,  inquiunt,  vobis16 
cum  aliis  religionibus  est  commune  et  cum  omnibus  personis 
ecclesiasticis  que  omnes  habent  usum  rerum  et  non  dominium. 
Amplius  arguunt  sic  :  Cuius,  inquiunt,  sunt  res  quibus  utimini  ? 
aut  vestre?  et  hoc  negatis  ut  vestram  perfectionem  salvetis: 
sed  17  dicitis,  inquiunt,  quod  cardinalis  sunt18  qui  preest  ordini. 
Ergo  sibi  per  hoc  perfectionem  aufertis  quam  vobis  ascribitis ; 19 

1  F.  que.  2  F.  obedientie  virtus. 

3  F.  sine  generali  vel  particulari  (Regula,  cap.  i.). 

4  F.  iuste :  MSS.  iste.  6  F.  subsequuntur  (Regula,  cap.  vi.). 
6B.V.F.M.  victitare;  L.  victare. 

7  F.  adds  nonus.  8  F.  in  concedendo  predictam  regulam. 

9  B.V.L.F.  qui  ait.    (Quo  elongati.) 

10  O.  habet;  V.  habeant.         11  F.  hic.  lsO.  om.  quidam. 
'3F.  impudenter.                  14  O.  om.  pervertere  et. 

15  O.  om.  next  sentence,  adding  marginal  note :  Hic  deficit  unum  argumentum 
quod  debet  esse  primum. 

16  F.  verbum.  17  B.L.  si.  18  F.  est. 
ls  F.  auferens  quam  nobis  ascribimus. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


33 


quod  si  ipse  hoc 1  dominio  perfectionem  non  amittat,2  nec  vos 
amitteretis,  sed3  sicut  ipse  dominium  haberetis,  et  in  nullo 
perfectionem 4  lederetis :  et  per  consequens  perfectio  nulla  est 
carere  ut  vos5  caretis.  Item  quanto  res  sunt  sanctiores6  et 
diviniores,  tanto  earum  usus  est  sanctior  et  divinior;  sed  res 
ecclesie  possessiones  et  predia  sunt  inter  omnia  res  divinissime, 
quia  sunt  Deo  oblate  et  immobiliter  consecrate:  ergo  earum 
usus  est  sanctissimus.  Ergo  longe  melius  est  uti  talibus  quam 
aliis 7  que  sunt  in  dominio  hominum  secularium  constitute,  quo- 
modo  faciunt 8  illi  qui  dicunt  se  nihil  habere  proprium  vel  com- 
mune.  Item  si  dominium  rerum  quibus  fratres  minores  utuntur 
manet 9  in  potestate  terrenorum  dominorum,  et  solus  eis  usus 
conceditur,10  vel  Deo  in  ipsis,  ergo  quod  melius  est  sibi  retinent 
tales  elemosinarii  et  quod  peius  est  Domino  dant,  tales  elemo- 
sinas  talibus  facientes  et  ita  male.  Item  in  regula  dicitur: 
"  Precipio  firmiter  fratribus  minoribus 11  ut  nullo  modo  pecuniam 
recipiant  per  se  vel  per  interpositam  personam ".  Huius 
videntur  fratres  esse  transgressores,  qui  a  multis  videntur 
pecunias  petere  et  accipere  per  interpositam  personam.12  Item 
beatus  Franciscus  aut  prohibuit  pecunie  dominium  aut  usum 
aut  tactum.  Si  dominium,  nihil  aliud  prohibuit  nisi  quod 
clericis  interdicitur  et  aliis  religiosis,  qui  non  sunt  rerum  domini 
ecclesiasticarum,  sed  dispensatores  tantum.  Si  prohibuit  usum, 
fratres  sunt  prevaricatores  qui  utuntur  pecunia  vendendo  et 
emendo  et  commutando  per  procuratores,  sicud  episcopi  per 
vicedominos  vel  ballivos.13  Si  prohibuit  tactum  pecunie,  erravit, 
inquiunt.   Ergo  cum  hoc  sit  falsum,  non  prohibuit  nisi  dominium 

I  F.  huius.  2  B.V.L.  amittit.  3  B.L.  si. 
4  F.  om.  non  amittat  .  .  .  perfectionem. 

6  B.V.L.F.  om.  vos.  6  O.  pauciores :  om.  sunt. 

7  V.  incorporates  here  o  gloss  :  Usus  fructus  secundum  leges  est  ius  utendi 
fruendi  alienis  rebus  salva  rerum  substantia. 

sO.  dicunt.  »B.F.  maneret.  10  F.  concederetur. 

II  B.M.  fratribus  universis.    F.  om.  fratribus  minoribus. 

13  B.  adds  :  Quod  autem  fratres  recipiant  pecuniam  probatur,  quia  in  iure 
cavetur,  quod,  si  alterius  aliquis  fuerit  procurator  specialis,  si  tradens  pecuniam 
intendat  transire  dominium  pecunie  vel  procurator  recipere,  adquiri[tur]  dominium 
pecunie  etiam  domino,  cuius  est  procurator,  ignoranti,  ut  docet  Azo  tit.  de 
adquirenda  et  recipienda  possessione. 

13B.V.  baiulos. 


34 


PECHAM 


et  concessit  tactum  et  usum,1  sicud  ecclesie  generaliter  concedi- 
tur;  quod  si  amplius  prohibuit,  non  est  hoc  perfectioni  sed 
imperfectioni  attribuendum :  multum  enim  de  eorum  fragilitate 
timuit,  quos  plus  quam  alios  a  temporalibus  voluit  elongari. 
Ecce  qualiter  superbissimi  et  insipientissimi  iudices  eorum  que 
ignorant  non  verentur 2  maculas  ponere  in  electis ! 3 

Ad  hoc  intelligendum  quod  ecclesie  vel  monasteria  habent 
possessiones  mobiles  et  immobiles,  licet  non  proprias  uni  per- 
sone,  proprias  tamen  ecclesie,  quoniam  ita  sunt  unius  ecclesie 
quod  non  alterius.  Sed  tamen  nomine  ecclesie  hic  non  intelli- 
gantur  ligna  et  lapides  sed  persone.  Sequitur  ut  possessiones 
sint  proprie  communitatis  personarum,  iuxta  quod  dicitur  xii.  q. 
I,  cap.  expedit : 4  "  non  sunt  proprie,  sed  communes  ecclesie  facul- 
tates";  et  queritur  in  apparatu,  cuius  sit  dominium  rerum 
ecclesiasticarum,5  et  determinatur  quod  dominium  est  apud 
clericos,  sicut  dominium  est  universitatis  apud  cives.  Quod 
tamen  non  est  omnino  simile,  quoniam  6  clerici  non  possunt  res 
ecclesiasticas  distrahere  vel  vendere,  sicut  possunt  cives :  quod 
tamen  possint  per  partes  eas  dividere,  probat  divisio  preben- 
darum,  de  qua  habetur  xii.  q.  i.  nulli  episcoporum?  Item  quod 
harum  rerum  alico  modo  habeat  ecclesia  dominium,  probatur, 
dicente  Augustino  de  Verbis  Domini  super  Luc : 8  "  Dominari, 
inquit,  est  propria  potestate  gaudere".  Clerici  autem  habent 
pro  tanto  huiusmodi  possessiones  in  propria  potestate,  quod 
possunt  sibi  de  eis  in  omnibus  sufficienter  providere,  ablatas 
repetere,  nec  multo  plus  querunt  homines  secundum  seculum 
prudentes  in  divitiis,  nisi  ut  preter 9  hoc  possint  eas  heredibus 
suis  relinquere  :  et  licet 10  quantum  ad  hoc  minus  habere  videan- 
tur  clerici  res  in  sua  potestate,  in  aliis  tamen  excedunt,  quia  res 
ecclesie  maiori  gaudent  immunitate.11    Preterea  in  quibusdam 

I  O.  om.  et  usum. 

2B.  nituntur  for  non  verentur.  'V.M.  om.  Ecce  .  .  .  electis. 

*  Decreti  ii.  Pars.  Causa  xii.  qu.  i  (cap.  xiii.). 
5F.  ecclesiarum.  6F.  quando. 
'  Decreti  ii.  Pars.  Causa  xii.  qu.  i  (cap.  xxvii.). 
•Sermo  cxii. ;  Migne,  Pat.  Lat.  xxxviii.  col.  644. 

*  O.V.F.  principaliter.  10  V.  quod  licet ;  F.  om. 

II  F.  adds  et  ab  exactionibus  sunt  liberiores  quam  alii. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


35 


ecclesiis  quilibet  dat  suam  prebendam 1  cui  voluerit.  Item 
certum  est  quod  ecclesia  habet  servos  et  habere  potest,  sicud 
patet  xii.  q.  2 2  cap.  et  si  illi,  quos  potest  emancipare  pro  mer- 
cede  alius  grati  obsequii  vel  pro  exhibitione  pretii,  sicut  notatur 
xii.  q.  2  cap.  si  quos.3  Si  ergo  servus  non  est  sine  domino, 
ecclesia  quodam  modo  dominatur,  que  servos  habet  Item 
eadem  ratione  ostenditur 4  quod  ecclesia  possidet.  Hoc  enim 
est  possidere  quod  est  in5  posse  suo  tenere  secundum  Papiam. 
Si  igitur  ecclesia  vere  habet  res  in  potestate,  ecclesia  possidet 6 
res  mobiles  et  immobiles,  quamvis  non  omnino 7  eodem  modo 
quo  seculares  proprietarii.  Item  clericus  licet  non  possit  nisi  in 
casu  res  ecclesie  distrahere,  potest  tamen  res  alienatas  repetere 
sicut  res  ecclesie,  ut  habetur  xiiii.  q.  i  res  ecclesie ; 8  et  ut  dictum 
est,  non  sunt  res  ecclesie  materialis  et  lapidee  sed  hominum  in 
ecclesia  degentium.  Item  in9  hiis  rebus  ecclesia  est  Cesari 
obnoxia  et  tributum  dare  tenetur,  sicut  patet  xi.  q.  I  si  tribu- 
tum : 10  et  hoc  si  habet  castra  et  predia,  sicut  patet  xxiii.  q.  8, 
cap.  Si  in  morte}1  Item  monachi  possunt  recipere  pro  com- 
muni  divitias  mobiles  et  immobiles  monasterio  immobiliter  12 
assignatas,  sicut  patet  ex  regula  beati  Benedicti,  c.  58  : 13  "  Res, 
^nquit,  si  quas  habet,  aut  eroget  prius  pauperibus  aut  facta  sol- 
lempniter 14  donatione  conferat  monasterio  ".  Item  proprietates 
vel  hereditates  paterne,  patre  mortuo  vel  alio  herede,15  possunt 
accedere  monasterio  in  quo  heres  nativus  est  professus,  sed 
tamen  transeunt  in  commune,  sicut  notatur  xviii.  q.  1  et  habetur ; 
xix.16  q.  ult.  cap.  si  qua  mulier  et  cap.  de  episcops}7    Item  viri 

!V.  ecclesiam. 

2  F.  prima.    Decreti  ii.  Pars.  Causa  xii.  qu.  2  (can.  xxxix.). 

3  Ibid.  can.  lvii.  4  F.  ostendimus. 

5B.O.V.  om.  est;  F.  om.  in.  6  O.  habet.  7  O.  om.  omnino. 

8  O.  om.  ut  .  .  .  ecclesie.    Decreti  ii.  Pars.  Causa  xiv.  qu.  1  (cap.  i.). 
s  B.V.F.  de. 

10  F.  xii. ;  B.F.  om.  si.    Decieti  ii.  Pars.  Causa  xi.  qu.  1  (cap.  xxvii.). 

11  Ibid.  Causa  xxiii.  qu.  8  (cap.  xx.)  ;  MSS.  xxviii.  q.  8,  cap.  si  morti. 
F.  xv.  q.  8,  c.  si  morti. 

12  F.  in  modo.  13  F.  xviii. 

14  F.  sollenni  vel  for  facta  sollempniter. 

15  V.  adds  legante  ;  om.  mortuo. 

16  Decret.  Pars.  ii.  Causa  xviii.  qu.  1 ;  Causa  xix.  qu.  3  (cap.  ix.). 
"V.  xi. 


36 


PECHAM 


ecclesiastici  utuntur  quibusdam  ecclesiasticis  beneficiis  intitulatis, 
quibusdam  immobiliter  tantummodo 1  commendatis:  exquibus 
patet,  quod  status  huiusmodi,  qui  talia  recipere  possunt,  non 
sunt2  status  huiusmodi3  egestatis,  quippe  qui  ex  statu  suo 
habundant  vel  habundare  possunt.  Item  non  habent  tantum 
usum,  sed  alico  modo  dominantur,  qui  servos  habent  et  possi- 
dent,  quodam  modo  predia  et  possessiones  ecclesiasticas  opti- 
nentes,  secundum  modum  supradictum.  Ex  predictis  noverint 
omnes  differentiam  utendi  rebus  transeuntibus  in  ordine  fratrum 
minorum  et  in  aliis  statibus  ecclesie  quamplurimis.  Dico  enim 
absque  cuiuslibet  status  preiudicio,  quod  paupertas  fratrum 
minorum  hiis  omnibus  denudatur:  nihil  enim  est  proprium 
communitati  eorum,  quin  sine  iniuria  ecclesie  sue,  i.e.  communi- 
tatis  ordinis,  omnium  et  singulorum  possit  auferri  a  domino 
papa.4  Si  hoc  est  quod  dicit  declaratio  regule.  Quidam  enim 
primitus  dicebant  proprietatem  rerum  pertinere  ad  totum 
ordinem  in  communi,  et  respondet  papa 5  quod  non.  Certum 
est  quod  nullus  sane  mentis  opinatus  est  rem  aliquam  proprie- 
tarie  ad  ordinem6  posse7  pertinere,8  sicut  pertinet  communitas 
vinearum  ad  cives.  Hoc  autem9  stare  non  potest  cum  pro- 
fessione  religiosa,  sicut  patet  Extra.10  De  statu  monachorum, 
Cum  ad  monasterium,  etc,  ubi  dicitur:  "abdicatio  proprietatis, 
sicut  et  castitatis  custodia,  adeo  annexa  est  regule  monachali, 
ut  contra  eam  nec  summus  pontifex  possit  licentiam  indulgere  ". 
Papa  scivit  hoc  ius  esse  commune,11  in  cuius  pectore  omnia  iura 
sunt  scripta.  Ergo  super  hoc  dicit  aliquid  amplius  (in  predicto 
verbo  declarationis  regule),12  quod  scilicet  nihil  potest  esse  pro- 
prium  communitatis,  sicut  habent  alii  nonnulli  religiosi.  Non 
ergo  possunt  habere  communia  mobilia  vel  immobilia  communi- 
tati  sue  immobiliter  intitulata,  nec  possunt  dominari  res  libere 
omnino  (ut  dictum  est) 13  habendo  in  sua  potestate.  Domus 
enim  quas  inhabitant  sunt  patronorum  libere  14  sicut  ille  quas  1& 

1 B.  tantum.  sO.  est.  3  F.  om.  huiusmodi. 

«V.F.  cardinali.        5  Quo  elongati.  8  O.  om.  in  communi— ordinem. 

7  F.  post  se.  8  O.  om.  pertinere.       9  B.V.F.  ehim. 

10  Decretal.  Greg.  ix.  lib.  iii.  tit.  xxxv.  c.  vi.    O.  om.  extra. 

11  F.  ecclesie.  12These  words  occur  only  in  O. 

13  O.  om.  "  O.  om.  libere.  15  V.F.  insert  ipsi. 


TRACTATUS PAUPERIS 


37 


patroni  inhabitant,  sicut  dicit  declaratio  regule  :  salvo  locorum 1 
dominio  illis  ad  quos  noscitur2  pertinere.  Nec  aliquid  alii  3 
dare  possunt  ex  sua  auctoritate4  nec  servos  habere;  quin 
potius  tenentur 5  ex  regula  invicem  servire ;  nec  valent  aliquid 
possidere  nec  possunt  res  spoliatas  repetere  sicut  suas  vel 
ecclesie  sue  :  quamvis  aliquando  eas  expediat  repetere  zelo 
iustitie,  ne  inpiis  hominibus  amplietur  via  malignandi.6  Item 
a  nullo  inquietantur  exactione  tributi.  Item  nec  rebus  quibus- 
cunque  possunt  uti,  sed  illis  que  modum  altissime  paupertatis 
non  excedunt ;  unde  fateor  multa  edificia  ordinis  esse  monstra 
professionis.  Nihil  etiam7  possunt  habere  breviter8  in  usu 
domestico  quod  divicias  redoleat,  vel  delicias  foveat.  Unde 
omnino  ipsis  non  congruit9  habere  granaria  vel  cellaria,  ut 
omnia  clament  exilium  et  altissimam  paupertatem,  quia  profit- 
entur10  egestatem.  Sed  nec  ipsis  succedere  possunt  aliqua 
hereditarie.  Utuntur  igitur  rebus  commendatis  non  intitulatis, 
quia  sicut  dicit  Augustinus :  "  Tanta  est  vite  huius 11  mortalis 
infirmitas  ut  superbiam  possit  generare  securitas".  Et  idem 
Augustinus  super  Ps.  68  : 12  "  In  rebus  humanis  felicitas  est  plus 
timenda  quam  miseria,  quia  miseria  affert  plerumque13  ex 
tribulatione  fructum  bonum,  felicitas  autem  corumpit  animam 
perversa  securitate  et  dat  locum  dyabolo  temptandi  Hec 
Augustinus.  Hanc  nuditatem  credo  Dominum  apostolis  com- 
mendasse,  et  scio  beatum  Franciscum  fratribus  minoribus 
reliquisse  sectandam,  iccirco  per  spiritum  sanctum  15  in  beato 
Francisco  renovatam  quia  in  maiori  parte  hominum  dispensatio 
data  est  in  occasionem  carnis.    Hec  est 16  igitur  summa  pauper- 

1  B.V.F.  et  domorum.  2  B.  dicitur.  3  B.V.F.  alteri. 

*  O.  om.  ex  sua  auctoritate.       6  B.  teneantur.    V.  sibi  invicem. 

6  B.  continues  :  Unde  Augustinus  de  sermone  Domini  in  monte  secundo ; 
si  modeste  ac  leniter  omnino  egerit  ut  sibi  restituatur,  non  tam  intendens  fructum 
pecunie  quam  ut  hominem  corrigat,  cui  sine  dubio  perniciosum  est  habere  unde 
reddat  et  non  reddere,  non  solum  non  peccabit  sed  proderit  plurimum,  ut  dum 
ille  alienam  pecuniam  lucrum  facere  vult,  dampnum  fidei  patiatur.  Hec 
Augustinus. 

7  B.V.F.  om.  etiam.  8  F.  om.  breviter  and  redoleat  vel  delicias. 
9  F.  convenit.                         10  O.  confitentur. 


11  B.V.F. 


r.  huius. 


11  Migne,  Pat.  Lat.  xxxvi.  col.  840. 
14  F.  temptatori. 
16V.F.  om.  est 


F.  plurimum. 
F.  adds  scilicet. 


38 


PECHAM 


tatis  fratrum  minorum,  quia  communitas  eorum  nulli  rei  domi- 
natur,  nulli  civiliter  prefertur  homini,  nihil  suo  iure  potest 
repetere,  nulli  tenetur  tributum  reddere,  nihil  potest  recipere 
metas  paupertatis  excedens,  nihil  potest  sibi 1  hereditarie 
accedere,  nihil  inmobili  titulo  tenere,  egestatem  debet  servare. 
Nec  parvi  ponderis 2  sunt  que  hiis  inseruntur,  ab  exactionibus  * 
Cesaris  liberum  esse,  a  requirendis  etiam  rebus  ablatis 4  quies- 
cere :  hinc  enim  accidit  omnis  molestia  materialis 5  in  ecclesia 
et  aliquotiens  occasio  ruine.  Hinc  Augustinus  De  Verbis 
Domini  super  Lucam ; 6  Maria  causam  suam  otiosa 7  maluit 
iudici  committere  nec  in  respondendo  voluit8  laborare.  Si 
enim  pararet  respondendi  sermonem,  remitteret  audiendi  in- 
tentionem.  Hec  Augustinus.  Hinc  dicit  Seneca;  Optimum 
remedium  iniuriarum  est 9  oblivio  cuius  ratio  est :  quandiu  enim 
iniurie  turbato  animo  recordaris,  tam  diu  ab  adversario 10  necesse 
est  patiaris,  etsi  non  corpore  tamen  in  corde.  Unde  Mat.  5 : 
Qui  vult  tecum  contendere  in  iudicio  et  tunicam  tuam  11  tollere, 
remitte  12  ei  et  pallium.  Super  quo  dicit  glossa :  Perfecta  pax 
est  nullam  velle  vindictam,  quam  facit  gratia  evangelii,  que 
iubet  non  tantum  nihil  mali  reddi  sed  nec  resisti,  ut  sustineatur 
malum  bonumque  rependatur.  Hec  tamen  sunt  consilia  non 
precepta,  sicut  dicit  glossa  super  illud  Mat  5 ;  dimitte  ei 
palliutn.  Movet  tamen  Rabanus  questionem  super  hoc  Mat. 
de  servo,  an  sit  repetendus,  et  non  solvit.13  Iam  igitur  patet 
qualiter  differenter 14  ab  aliis  fratres  minores  15  rebus  transitoriis 
utuntur.  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  primum,  quod  ecclesia 
quodam  modo  possidet  et  dominatur,  dum  16  potestative  utitur, 
in  quantum  possessionibus  immobiliter  intitulatis  fulcitur,  et 
servis  originariis  et  ascripticiis  procuratur.17 — Ad  2"»  dicendum 

I  F.  super  for  sibi.  a  V.  parvipendenda. 
3  F.  actionibus.                              4  V.F.  om.  ablatis. 

5  O.  mlls.    B.V.F.  mukis.  6  Migne,  Pat.  Lat.  xxxviii.  col.  614. 

7  B.  om.  otiosa.  8  F.  noluit. 

9V.F.  om.  est.  10  F.  adversariis. 

II  F.  tibi.  "O.  remittere. 

13  Rab.  Mauri  Comment.  in  Mat.  lib.  ii.  (Migne  cvii.  col.  827.) 

14  F.  differunt.  15  F.  adds  qui. 
16B.V.F.  in  quantum. 

17  B.V.  add :  In  paupertate  etiam  rerum  quibus  utitur  a  multis  aliis  dis" 
tinguitur,  cum  dicat  Bernardus  in  prima  epistola  ad  illum  qui  a  Clara  Valle 


TRACTATUS  PAUPERIS 


39 


quod  revera  1  omnia  quibus  utuntur  fratres  minores  sunt  in 
potestate  libera  domini  pape  et2  cardinalis  qui  ordini  preest, 
ad  hoc  ministrorum3  instantia  misericorditer  inclinatus,  cuius 
alterius  generis  est  perfectio4  quam  professionis  huius;5  ipse 
enim  sicut  alii  prelati  habet 6  officium  dispensatoris ;  dicte 
autem  professioni  dispensatio  abscissa  est  Unde  omnino  cum 
ista  non  stat  professione  aliqua  possidere,  statui  autem  dispen- 
satoris7  non  repugnat,  nec  perfectioni  officii  vel  persone 
preiudicat,  ut  dictum  est,  et  precipue  quia  non  pro  se  hoc 
possidet  sed  pro  aliis.  In  hac  igitur  communione  et  quasi  con- 
nubio  domini  cardinalis  et  istius  ordinis  cavetur  utriusque 
periculo  quoad  hoc,  periculo  domini  cardinalis 8  dum  preest 
illis  rebus  mere  pro  aliis,  periculo  etiam  ordinis  cui9  nullus 
immobilis  titulus,  nullus 10  usus  potestativus,  superbiendi  minis- 
trat  materiam. — Ad  3™  dicendum  quod  sanctitas  talium  rerum 
Deo  consecratarum  non  sic  intelligitur  quasi  qut  talia  habent 
semper  commedant  panem11  consecratum,  sed  ideo  dicuntur 
sancte 12  quia  ad  sanctorum  virorum  usum  sun 13  ordinate.  Hic 
ordo  est  non  tantum  in  rebus  inmobiliter  intitulatis  sed  etiam 
pro  Domino  commendatis.  Alias  moderni  prebendati  Christum 
et  apostolos  eius  multum  excederent  in  privilegio  sanctitatis, 
qui  usi  sunt  cibis  alienis  et  quieverunt  in  alienis  tectis,  ut  supra 
visum  est.  O  quam  ceca  investigatione,  quam  stolida  invec- 
tione,14  tantam  in  stabulo  suo  reperit  heresiarcha 16  sanctitatem  ! 
Et  mirabile,  immo  miserabile,  evangelice  perfectionis  supple- 
mentum !  Immo  advertant  miseri  quod  sicut 16  perfectius 17  est 
obedire  Deo  et  homini  propter  Deum  quam  soli  Deo, — dico 
in  communi  statu  hominum,  —  sic  accipere  a  Deo  et 13  ab 

Cluniacum  transierat :  "  vere  quis  alius  non  excuteret  reatum  et  incuteret  metum 
[B.  om.  non  .  .  .  metum] ;  non  opponeret  votum  [B.  vicium]  et  proponeret 
iudicium ;  non  argueret  inobedientie  non  indignaretur  apostasie ;  quod  de 
tunicis  ad  pelliceas,  de  oleribus  ad  delicias,  quod  denique  ad  divicias  de  pauper- 
tate  transieris  ?  "  (C/.  Migne,  Pat.  Lat.  clxxxii.  72). 

1  O.  om.  revera.  2  V.F.  om.  pape  et.  3  O.  minorum. 

4  F.  professio.  5  O.  huiusmodi.  6  O.  ipsi  .  .  .  habent. 

7  F.  aut  dispensatori.       8  F.  om.  et  istius  .  .  .  cardinalis. 

!l  O.  cuius  ;  V.  cum.        10  F.  nisi.  11  F.  om.  panem. 

]3V.  consecrate.  13  F.  usus;  om.  sunt. 

,4B.V.F.  investigatio  .  .  .  invectio.  15  V.  om.  heresiarcha. 

16  O.  si  etiam.  17  F.  perfectum.  18  O.  om.  a  Deo  et. 


4o 


PECHAM 


homine  propter  Deum,  maioris  humilitatis  indicium  est  pariter 
et  fomentum  et  ecclesiastice  unitatis1  vinculum2  quam  in 
altero  tantum. 

Similiter  ad  4m  dicendum  quod  res  temporales  non  sunt 
bone  nisi  propter  usum :  tota  enim  bonitas  earum  est  a  bono 
usu  hominum.  Qui  dat  igitur  usum  dat  quicquid  boni  est  in 
re 3  quantum  *  in  se  est.  Nihil  igitur  sibi 6  meriti  deperit,  qui 
nihil  ex  avaricia  retinens,  dat  rem  in  quantum  usui  congruit 
perfectorum,  immo  sic  dando  quod6  nihil  sibi  retinet,  dum 
rerum  pro  aliis  dominium  retinet,  quarum  usum  Domino  in 
aliis  consecravit.  Tali  convenit  illud  Prosperi : 7  Hoc  est  pos- 
sidendo  contempnere,  non  sibi  sed  aliis  possidere. 

Ad  5m  dicendum  quod  fratribus  non  interdicitur  tactus 
pecunie,  quanquam  tactum  et  aspectum  expediat  refugere,8 
quia,  ut  supra  dictum  est,  faciliter9  adheret  cor  humanum 
omnibus  que  frequentat;  et  hoc  ab  exemplo  apostolorum 
descendit  in  Act.  iv. 10  ubi  legitur  quod  precia  ponebantur  ante 11 
pedes  apostolorum.  De  quo  Beda  recitat  verbum  Aratoris 12 
dicentis  super  hoc : 

Destitui  debere  probant  quod  tangere  vitant, 

calcandumque  docent  quod  subdunt  gressibus  aurum, 

de  quo  terrene  veniunt  ad  pectora  cure. 
Hec  Aratoris  subdyaconi  sancte  Romane  ecclesie.1*  Et  ideo 14 
dicit  Gaufridus 15  de  maioritate  et  obedientia :  Non  decet  manus 
fratrum  minorum  contactu16  pecunie  rubiginosas  fieri :  unde, 
cum  17  soleat  anima  misera  per  sensus  illecebris  corrumpi,  et 
unumquodque  tanto  facilius  animam  inclinat  quanto  secundum 
plures  sensus  delectat,  non  errasset  sanctus  pater,  si  tactum 
prohibuisset  vel  etiam  voluntarium  aspectum,  sicut  adversarius 

I  F.  universitatis. 

s  V.  unitivum.    V.F.  om.  quam  .  .  .  tantum  ;  B.  om  tantum. 
*  O.  in  se.  4  O.  quantumcunque. 

5B.F.  om.  sibi  :  O.  nihil  ergo  igitur  meriti.  6B.O.F.  om.  quod. 

7  B.V.F.  quod  dicit  Prosper.  (Prosper,  or  julian  Pomerius,  De  Vita  con- 
templativa,  ii.,  9). 

8B.  fugere.  9F.  facile.  10  B.  5;  V.O.  om. 

II  B.V.  ad.  15  V.  oratoris.  (Pat.  Lat.  xcii.,  954). 
11 F.  om.  et  hoc  ab  exemplo  .  .  .  ecclesie.  14  O.  unde  et. 

15  V.  adds  titulo.    (Fr.  Gau&idus  custos  Paris  ?) 

16  F.  contactus.  17  O.  om.  cum. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


4i 


veritatis  impie  blasphemavit.  Dico  ergo  quod  prohibetur 
minoribus 1  receptio  possessoria 2  pecunie ;  que  tunc  recipitur, 
cum  corde  sic  admittitur,  ut3  dominium  ab  alio  transferatur, 
ut  potestati  plene  fratris  subiciatur,  ut  ea  plene  ad  libitum  per 
se  vel  per  alium  utatur,  et  expiret  datori  ius  repetendi ;  qui- 
cunque  sic  recipit,  frater  minor  non  est,  in  cuius  dominium 
nulla  res 4  transire  potest,  etiam  si,  quod  absit,  gremio  infun- 
datur.  Sed  sicut  quanquam6  apostolis  pecunia  fuerat6  inter- 
dicta,  tamen  quedam  sancte  mulieres  cum  eis  comitabantur 
ministrantes  eis 7  de  sua  substantia,  sic  licet  istis  fratribus  uti 
elemosinis  misericordium  virorum,  quarum  dominium  remanet 
apud  eos  semper  a  quocunque  teneantur,  quibuscunque  8  com- 
mittantur,  in  quascunque  manus  transferantur,  donec  in  usus 
necessitatum  suarum  sint  translate  et  tunc  cum  Christo9  ves- 
cuntur  pane  alieno.  Sive  igitur  dominus  pecunie  apud  se 
pecuniam  recondat,  sicut  dictum  est  I.  Cor.  16 :  unusquisque 
vestrum  reponat 10  apud  se  ipsum  recondens ;  sicut  et  mulieres 
que  ministrabant  Domino  de  facultatibus  suis,  sicut  dicitur 
Luc.  8  [v.  3] ;  sive  alteri 11  ministrandam  committat  et  iterum 
illi 12  de  beneplacito  Domini  alteri  decies,  si  volueris,  alterato ; 13 
semper  res  debetur  domino  si  repetit,14  a  cuius  dominio  nunquam 
per  fratres  elongatur,  donec  sicud  dictum  est,  in  necessitates 
ipsas  sit 15  expensa,  et  res  que  inde  emitur  sit  consumpta.16 
Unde  benedicit  papa  Gregorius  regule  declarator : 17  "fratres 
volentibus  sibi  elemosinam  facere  possunt  fidelem  aliquem 
presentare,  qui  taliter  presentatus 18  non  est  eorum  nuncius, 

1  B.V.F.  fratribus ;  om.  minoribus. 

2  F.  personaria.  3  F.  ita  ut.  4  B.V.F.  pecunia. 
5B.  quondam.              6B.V.  fuit ;  F.  fuerit.          7  B.V.F.  ipsis. 

8  B.V.F.  cuicunque.       9  F.  et  cum  hoc.  10  B.F.  ponat. 

]I  O.V.  om.  alteri.         12  MSS.  &  F.  ille.  13  O.V.  alterate. 

14  B.V.F.  repetat.  15  F.  om.  sit. 

16  B.  continues :  Simile  est  ex  parte  quod  dicitur  ff.  Si  certum  petatur  et  de 
conditione  [Digest.  xii.  i,  §  10]  ubi  dicit  lex  :  "  Si  ab  initio  cum  deponerem  apud 
te  pecuniam,  uti  tibi  si  velis  permisero,  creditam  non  esse  antequam  sit  mota, 
quoniam  debitu  iri  non  est  certum  ".  Hec  verba  legis.  Igitur  sola  commissione 
pecunie,  qua  tamen  uti  licet,  non  transfertur  dominium,  sed  tunc  tantum  cum 
pecunia  in  usus  aJios  sit  mutata ;  sed  melius  ad  propositum  dicit  regule  declaratio. 

17  B.  om.  Unde  .  .  .  declarator;  V.F.  om.  papa  Gregorius.  Cf.  Quo 
Elongati. 

18  F.  adds  ab  ipsis. 


42 


PECHAM 


quamvis1  presentetur  ab  eis,2  sed  illius  potius  cuius  mandato 
solutionem  facit  seu  recipientis  eandem ".  Plane  illius  est 
nuncius  cuius  tractat  pecuniam.  Hec  est  sententia  domini  pape 
non  regulam  ampliantis  sed  declarantis  et  apostolica  auctoritate 
firmantis.  Quod  si  obicias  de  testamento  eius,  qui  iam  decessit, 
a  cuius  videtur  dominio  pecunia  elongata  et  per  consequens 
in  fratrum  dominium  translata,  respondeo  quod  intentio  fuit 
testatoris  sic  pecuniam  fratrum  usibus  assignare,  sicud  potest  in 
eorum  necessitates  transire  ;  hoc  autem  est  sub  ista  forma,  ut 
teneatur  pecunia  nomine  defuncti — sicut  residuum  testamenti — 
in  potestate  executorum,3  donec  sit  pro  fratrum  necessitatibus 
commutata.  Quod  si  omnino  intendat  dator  pecuniam  a  se 
elongare,  sciat  eam  in  curie  Romane  redigi  potestatem  :  auctori- 
tas 4  igitur  apostolice  sententie  cuiuslibet 5  debet  satisfacere 
conscientie. — Amplius  hanc  regulam  professi  sunt  et6  in  ea 
mortui  sunt,  qui  hunc  vivendi  modum  tenuerunt,  homines  tam 
acutissimarum  quam  sanctissimarum  7  mentium,  quorum  adhuc, 
omnipotenti  Deo  gratias,  restant  vestigia,  cui  nati  sunt  filii  pro 
patribus ; B  quod  si  error  esset,  indubitanter  aut a  fuisset  ab 
acutissimis  et  literatissimis  investigatum  aut  sanctissimis  revela- 
tum.  Cessent  ergo  emuli  ab  horum  calcaneis,  vita  et  scientia 
longe  distantes,  supra  se  ambulare,  et  desinant  presumptuos- 
issime  murmurare,  que  nesciunt  tenere  arguendo  probare.10 

Ad  6  dicendum  quod  beatus  Franciscus,  ut  dictum  est,  pro- 
hibuit  dominium  et  usum  pecunie  potestativum,  non  quia  crederet 
eos  aliis  infirmiores,  sed  quia  nolebat 11  eos  in  polluto  calle  tran- 
sire,  ubi  plures  viderat  naufragasse  ;  quia  etiam  scivit  Dominum 
apostolis  prohibuisse  pecuniam  non  pro  infirmitate  singulari 
que  plus  quam  in  aliis  habundaret  in  ipsis,  sed  quia  ut  dicit 
Gregorius  in  registro :  "  sapienter  illicita  superavit  qui  didicit 
non  uti  concessis  ".    Inde  dicit  Rabanus  super  Mat. :  "  Difficile, 

I  B.  licet.  2  F.  ipsis.  :i  F.  executoris. 

4  B.  adds :  ad  obiectum  de  lege  civili  dicitur  quod  qui  pecuniam  recipit  non  est 
procurator  aut  nuncius  fratrum  sed  eius  cuius  recipit  pecuniam  vel  alterius  cui 
debet  per  pecuniam  satisfieri. 

5  F.  cuilibet.  6  F.  om.  et.  7  V.  om.  quam  sanctissimarum. 
8  Ps.  xliv.  17.              9  F.  aliquid.  10  B.V.M.  om.  probare. 

II  B.O.V.  volebat ;  F.  voluit. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


43 


hoc  est  et  maxtmi  laboris,1  pecunias  habentes  vel 2  in  pecunia  3 
confidentes,  exutis  philargirie  retinaculis,  aulam  regis  *  celestis 
intrare".  Inde  dixit  superius5  Rabanus:  quod  securius  est 
pecunias  nec  habere  nec  amare :  et  inde  Luc.  18  [v.  24]  dicitur ; 
Quam  difficile  qui  pecunias  habent  in  6  regnum  Dei  introibunt/ 
Propter  quod  Dominus  discipulis  suis  simul  prohibuit  pecuniam 
et  omnem  aliam  possessionem,8  et  expressius  pecuniam  quam 
possessiones  immobiles.    Dicit  enim  poeta : 

Crescit  amor  nummi  quantum  ipsa  pecunia  crescit.9 
Credo  quod  inter  omnes  possessiones  pecunia  est  illecebrosis- 
sima  que  maxime  delectat  avaros,  in  quantum 10  in  eam  omnes 
alie  resolvuntur.  Hec  est  enim  inmediatissima  omni  contractui, 
omni  voluptati,  non  tantum  necessitati.  Unde  Ambrosius 
secundo  de  officiis : 11  "  Feralis  avaricia,  illecebrosa  pecunia,  que 
habentes  contaminat,  non  habentes  non  iuvat."  Et  Ciprianus 
de  zelo  et  livore12  dicit  quod  "de  avaritia  triumphus  est 
pecuniam  spernere".13 — Sed  adhuc  instant  querentes;  unde 
licet  fratribus  minoribus  uti  libris,  cum  ex  regula  solum  eis 
breviarium  concedatur?  Amplius  libri  non14  dantur  ordini, 
immo  curie  Romane  pro  ordine ;  quia  ordo  nihil  sibi  potest 
appropriare ;  13  ergo  in  datione  librorum,  homines  defraudantur, 
qui  credunt  dare  fratribus  et  non  curie  Romane.  Responsio, 
concesso  principali,  necesse  est  et16  accessorium  concedi. 
Quia  igitur  ex  regula  17  fratribus  incumbit  predicatio,  incumbit 
etiam  obedire  in  omnibus  que  inponuntur,  sicut  non  est 18  contra 
regulam  habere  fossorium  laboranti,  nec  de  hoc  aliquis  murmur- 
aret,  sic  necesse  est  predicationis  officio  in  regula  expresso, 
necesse  est  etiam  obedientie  lectoris  honeste  inposite,  instru- 
menta  habere  pro  officio  gerendo. — Ad  aliud  dico  sicut  supra 

I  B.V.F.  hoc  est  maximi  laboris  est  (Migne,  Pat.  Lat.  cvii.  col.  1021). 
aF.  nec.  3B.V.F.  pecuniis.  «B.V.  regni. 

6F.  om.  superius.        6  F.  pecuniam  :  om.  in.       7  B.V.F.  intrabunt. 
8  F.  professionem.       9  Juvenal,  Sat.  xiv.  139 ;  O.  F.  om.  ipsa. 
10  F.  in  quam ;  B. V.  in  quantum  omnia  alia  resolvunt. 

II  Ambros.  de  officiis  II.  xxvi.  (Migne  xvi.  col.  138) ;  B.  O.  fertilis. 

12  Cyprian  de  Zelo  et  livore,  cap.  xvi.  (Migne  iv.  col.  649) ;  B.  amore. 

13  V.F.  om.  unde  Ambrosius  .  .  .  spernere. 
"  B.V.F.  om.  non. 

15  V.F. :  immo  cardinali  quia  ordo  nihil  [V.  non]  potest  sibi  app^opriare. 

16  F.  om.  et.  17  F.  regula  ista.  18  B.V.F.  e  et. 


44 


PECHAM 


tactum  est,  intentio  libros  offerentium 1  est  vel  expresse  vel 
expresse  vel  inplicite  sic  2  fratribus  communicare,  ut  possint  in 
usum  ordinis  transire ;  et  hoc  est  ut  transeant  in  patris  devotis- 
simi  pro  filiis  solliciti  potestatem.  Annon  summus  pontifex 
dominus  est  omnium  bonorum  ecclesie,  potens  de  eis,  ut  viderit 
expedire,  ordinare  ?  Nunquid  igitur  illi  defraudantur  qui  predia 
sua  monasterio 3  largiuntur,  quia  iam  data  apostolico  beneplacito 
subiciuntur?  Quodam  tamen  peculiari  modo  ipsius  sunt,  que 
fratrum  minorum  usibus  conceduntur,  ut  supra  patet.  Cesset 
igitur  murmuratio,  quiescat  emulatio,  quia  qui  in  ipsis  cepit  ista 
ipse  perficiet  in  die  Domini. — Sequitur  de4  castitate.  In  hac 
castitate  gradus  non  est,  considerando  actum  castitatis.  Est 
tamen  gradus  in  castitatis  puritate  conservanda : 5  ad  quam 
quidem  servandam  districtius  ceteris  obligantur,  verbi  gratia, 
quibus  precipitur  vitare  omne  suspectum  consortium,  ne  6  in- 
super  ad  loca  interiora  ingrediantur  monialium,  nec  etiam 
passim  ad  loca  publica  conveniant  earundem  nisi  in  specialibus 
casibus,  sicut  per  dominum7  papam  Gregorium  declaratur. 
Isti  sunt  eunuchi,  qui  non  solum  se  castraverunt  propter  regnum 
celorum,8  sicut9  dicitur  Mat.  19  [v.  12],  sed  se  ipsos  coarta- 
verunt 10  ut  a  ruina  tutius  conserventur 11  immunes,  non  solum 
uxorem  et  liberos  relinquentes,  sicut  consulitur  Mat.  19,  sed 
fuge  indicio  12  odio  habentes,  sicut  consulitur  Luc.  14  [v.  26]. 
Igitur 13  ex  hiis  patet  quod  in  hiis  tribus  religionis  fundamentis, 
obedientia,  paupertate  et  castitate  multum  14  religiones  15  a  se 
sunt  distincte. — Sequitur  frater  Franciscus  promittit  obedien- 
tiam  et  reverentiam  16  Domino  pape  Honorio  et  successoribus 
eius  canonice  intrantibus  et  ecclesie  Romane.  Sanctum  et  omni 
acceptione  dignum  religionis  initium  membra  capiti  coherere. 
Omnes  siquidem  Christiani,  differenter  tamen  pro  statuum 
differentia,  debent  summo  pontifici  obedire :  quod  signatum 17 

1  B.V.F.  conferentium.  s  F.  add  libros.  3  F.  monasteriis. 

4  F.  Sequittir  et  in  ;  B.V.  Sequitur  et  castitate.  5  F.  observanda. 

6  F.  nec  (cf.  Regula,  cap.  xi.  and  Quo  elongati). 

7  B.V.F.  om.  dominum.  8  O.  Dei.  9  F.  ut. 

10  B.V.F.  carceraverunt.  11  F.  serventur.  12  F.  iudicio. 

"  Igitur  ;  F.  om.  O.  f :  B.  lg:  V.  fg.  (?).  14  O.  multe  ;  F.  om. 

15  F.  om.  religiones.  16  B.  om.  reverentiam. 

17  B.V.  figuratum. 


TRACTATUS PAUPERIS 


45 


est1  Deut.  17  [v.  12],  ubi  dicitur:  "  Qui  autem  superbierit 
nolens  obedire  sacerdotis  imperio,  qui  eo  tempore  ministrat 
Domino  Deo  tuo  et  decreto  iudicis,  morietur  homo  ille".  Hec 
mors  temporalis  signat  mortem  eternalem,  que  soli2  debetur 
peccato  mortali.  Ex  quo  patet  quod  ille  peccat  mortaliter  qui 
non  obedit  summo  pontifici  in  preceptis  pontificalis  auctoritatis.3 
Unde  super  illud  Mat.  16  [v.  18]:  "Super  hanc  petram  edifi- 
cabo,"  etc. :  "  specialiter,"  inquit  Rabanus,4 "  claves  regni  celorum 
et  principatum  iudiciarie  potestatis  accipit,5  ut  omnes  per  orbem 
credentes  intelligant,  quod  quicunque  ab  unitate  fidei  vel  socie- 
tatis  illius  quolibet  modo  semet  ipsos  segregant,  tales  nec  a6 
vinculis  peccatorum  absolvi  nec  ianuam  possunt  regni  celestis 
ingredi ".  Hec  verba  Rabani.  Licet  enim  Dominus  omnibus 
apostolis  ligandi  atque  solvendi  concesserit  potestatem,  dicens 
Joan.  2 1  (sic) ; 7  "  quorum  remiseritis  peccata  remittuntur 8  eis  " ; 
Petro  tamen  contulit  ecclesie 9  principatum,  et  potestatis  pleni- 
tudinem,  quem  pre  ceteris  posuit  ecclesie  fundamentum  dicens  : 
"  Super  hanc  petram  edificabo  ecclesiam  ".10  Nec  mirum  si 
Petrus  dicitur  fundamentum,  cum  etiam11  omnes  apostoli 
dicantur  nostre  fidei  fundamenta ;  12  superedificati 13  super  funda- 
mentum  apostolorum  et  prophetarum ;  Petrus  tamen  immedi- 
atior 14  extitit  altissimo  fundamento  quod  est  Christus.15  Unde 
idem  Rabanus  ibidem :  "  Sicut  Christus  lumen  apostolis  donavit 
ut  lumen  mundi  appellarentur,10  ita  et  Symoni,  qui  credebat  in 
petram  Christum,  Petri  largitus  est  nomen,"  dicens  :  "  edificabo 
ecclesiam  meam  super  te "  ;  "  qui  regem  celorum  maiori  pre 
ceteris  devotione  confessus  est,  merito  pre  ceteris  ipse  collatis 
clavibus  regni  celestis  dotatus  est ".  Hec  verba  Rabani.  Ipse 
ergo  fundamentum,  cui  totum  corpus  ecclesie  innititur,  a  quo  ut 
fundamento  post  Christum  ad  omnem  ecclesie  potestatem  vigor 

I  O.  adds  super.         2  O.  solum. 

3  V.F.  in  hiis  que  precipienda  duxerit  rationabiliter  (for  in  .  .  .  auctoritatis). 

4  Rabanus  in  Mat.  Lib.  v.  (Migne  cvii.  col.  992). 

s  F.  accepit.  6  B.V.F.  om.  a.  7  Jo.  Ev.  xx.  23. 

8  O.  quorumcunque  .  .  .  remittentur. 

9  B.V.F.  auctoritatis  ecclesiastice.  10  O.  edificata  ecclesia  mea. 

II  F.  enim.  14  V.F.  fundamentum.  "O.B.  add  inquit. 
14  F.  in  mediatore.  15  Cf.  Ephes.  ii.  20 :  Commune  Apostolorum. 
"B.V.F.  appellentur. 


46 


PECHAM 


derivatur.  Ex  hoc  loco  soli  Petro  et  eius  successoribus  pleni- 
tudo  potestatis  confertur  et  inde  eorum  heresis  confunditur,  qui 
dicunt  non  plus  posse  papam  super  universalem  ecclesiam  quam 
episcopum  super  sibi  subditam  dyocesim.  Omnes  igitur  domino 
pape  obedire  tenentur  secundum  divinam 1  auctoritatem  et 
evangelicam  veritatem  sicut  expresse  Rabanus  exponit.  Nec 
huic  est  contrarium  quod  habetur  ex  Ieron.  dist.  95  cap. 
Olim-  ubi  videtur  dicere  unum  fuisse  ceteris  superpositum 3  pro 
evitando  scismate.  Hoc  quidem  verum  est  quia  propter  hoc 
necesse  fuit,  sed  nihilominus  fieri  potuit  divina  auctoritate,  nec 
sunt  episcopi  maiores  presbiteris  in  officio  sacerdotali,  sunt 
tamen  in  pontificali,  alias  non  esset  ordinata  ecclesiastica 
ierarchia  ad  conformitatem  summe  ierarchie,  cuius  ecclesiastice 
ierarchie  4  vertex  est  ecclesie  Romane  antistes  Petri  successor ; 
de  quo  Augustinus  ad  Generosum,5  Petro,  inquit,  totius  ecclesie 
figuram  gerenti  Dominus  ait :  "  Super  hanc  petram  edificabo 
ecclesiam  meam ".  Hec  Augustinus.  Obsecro  quare  dixit 
Dominus  Luc.  22  [v.  31,  32] :  "Simon,  ecce  Satanas  expetivit 
vos  ut  cribraret  sicut  triticum.  Ego  autem  rogavi  pro  te  ut 
non  deficiat  fides  tua;  et  tu  aliquando  conversus  confirma 
fratres  tuos".  Dominus  dixit  omnes  ad  temptandum  expe- 
titos ; 6  et  numquid  sibi 7  de  solo  Petro  cura  erat,  ut  pro  ipso 
solo  orare  vellet,  sed  in  hoc  aperte  docuit  quod  fides  Petri  est 
fides  totius  ecclesie  Dei,  cum  etiam  non  solum  Petrum  sed  et 
alios  lapsuros  presciret 8  et  dum  dixit,  "  et  tu  aliquando  con- 
versus  confirma  fratres  tuos,"  jurisdictionem  ei  attribuit 9  super 
omnes  episcopos.  Hinc  etiam  oves  quas  suo 10  sanguine  redemit 
Petro  trine  repetitionis  11  misterio  pascendas  commisit,  dicens 
Joan.  ult. ;  "  Pasce  oves  meas  ".  Ex  quo  patet  quod  Petrus  seu 
Petri  vicarius  est  totius  ecclesie  pastor  immediatus  a  Domino 
constitutus,  omnibus  fratribus,12  i.e.  coapostolis  et  episcopis  a 
Domino  prepositus.    Hunc  igitur  obedientie  honorem  solvant 

I  F.  dictam.  2  Decreti  I.  Pars.  Dist.  xcv.  (v.). 
3  F.  suppositum.               4  V.F.  om.  ecdes.  ierarchie. 

5  Ang.  Epist.  liii.  cap.  i ;  Migne  xxxiii.  col.  196. 

6  V.  expositos.  7  F.  om.  sibi. 

8  B.V.F.  sed  alios  tempore  passionis  lapsuros  sciret. 
•B.V.F.  tribuit.  10  F.  proprio. 

II  F.  receptionis.  1S  O.  fidelibus. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


47 


fratres  minores  sedi-  apostolice  et  reverentiam,  iuxta  quod1 
dicit  Ieronimus,  epistola  37 ; 2  Monachi  illius  vita  laudanda  est 
qui  venerationi  habet  sacerdotes  Christi  et  non  detrahit  gradui 
per  quem  factus  est  Christianus,  quod  precipue  intelligitur  de 
summo  sacerdote.  Hec  igitur  quatuor,  obedientia  in  ordine 
paupertas  et  castitas  et  subiectio  ecclesie  Romane,  quia  emanant 
a  fonte  evangelii,  ponuntur  sub  districtione  precepti. 

(Cap.  ii.)  Sequitur3  qui  vo/unt*  hanc  vitam  recipereh  et 
venerint  ad  fratres  nostros,  mittant  eos  ad  suos  ministros.6 
Nomen  ministri  ex  auctoritate  descendit  evangelii,  dicente 
Domino  Mat.  22  (sic) : 7  "  Qui  maior  est  vestrum  erit  minister 
vester"  :  et  Luc.  20  (sic)  : 8  "  Ego  in  medio  vestrum  sum  sicut 
qui  ministrat".9  Et  sciendum  quod  licet  in  ordinis  principio 
expediret  propter  experientiam  10  novitatis  et  abusus  periculum 
nullum  recipi  nisi  in  presentia  ministrorum,  expedit  tamen  iam 
ordine  stabilito  et  ubique  prudenti  consilio  Dei  gratia  gubernato, 
ut  pro  recipiendis  ad  ordinem  venientibus  sufficiat  ministri  auc- 
toritas  iuxta  indulgentiam 11  sedis  apostolice  non  regulam  relax- 
antis  sed  dinumeratis  et  multiplicatis  in  senecta  uberi 12  viam  vite 
latius  ampliando. 

Qui  dicant  illis  verbum  sancti  evangelii,  Mat.  19  [v.  21] : 
Si  vis  perfectus  esse,  etc.  Quod  si  facere  non  potuerint,  vel 
propter  loci  distantiam  vel  inpedimentum  rerum  litigio  forsitan 
immixtarum,  sufficit  eis  bona  voluntas,  iuxta  quod  Ieronimus 
ait  ad  Paulinum  :  "  Si  habes  res  tuas  vende ; 13  si  non  habes 
proice  ;  nemo  renunciaturus  seculo  bene  14  potest  vendere,  que 
contempsit  ut  venderet".  Hec  Ieronimus:  quod  et  sumitur  de 
verbo  Domini  Luc.  9  [v.  61-62] :  '  Ait  alter ;  sequar  te,  Domine, 

1  F.  quam. 

2  B.V.  87  ;  F.  67;  O.  37.    (I  have  failed  to  find  the  passage.) 

3  F.  Sequitur  secundum  regule  capitulum.       4B.V.F.  Si  qui  voluerint. 
5B.  Vitam  istam  accipere.  6B.F.  add  provinciales, 

7  Mat.  xxiii.  n.  8  Luc.  xxii.  27. 

•O.V.  qui  maior  est  vestrum  sit  [V.  sum]  sicut  qui  ministrat. 

10  F.  inexperientiam. 

11  F.  adds  et  declarationem.    Cf.  Bull.  Franc.  i.  p.  298. 

12  B.  suggests  in  margin  dinumerantis  et  multiplicantis. 

"Hieron,  Epist.  liv.  O.  om.  si  .  .  .  vende;  B.  adds  in  potestate  tua  after 
habes. 

14  F.  vere. 


48  PECHAM 

sed  primum  permitte  me 1  renunciare  hiis  que  domi  sunt  Et 
ait  ad  illum  Iesus :  nemo  mittens  manum  suam  ad  aratrum  et 
aspiciens  retro  aptus  est  regno  Dei '.  Talis  siquidem  inplicatio 
animum  involvit,  et  plerumque  spine  inde  suborientes  suffocant 
verbum. 

Et  caveant  fratres  et  eorum  ministri  ne  solliciti  sint  de  rebus 
suis  temporaltbus,  etc.  Hoc  exemplo2  Iesu  Christi  Domini 
dicentis :  "  Vende  omnia  que  habes 3  et  da  pauperibus  ".  Hoc 
enim  dicens4  nihil  sibi  reservandum  vel  ad  illud 5  collegium 
Christi  docet  non  esse  quemquam  artandum6  aliquid  depor- 
tare.7  Secus  tamen  in  Actibus  Apostolorum  in  quorum  regi- 
mine 8  erat  turba  credentium,  omnia 9  precia  ponebantur  ante 
pedes  apostolorum  pro  credentium  multitudine,  singulis  ut  opus 
erat  dispensanda,  non  pro  se  ipsis,  quod  signatur10  quia  nec 
pecunia  ponebatur  in  apostolorum  manibus  aut  gremiis  aut 
archivis,  sed  ad  pedes  pro  aliis,  ut  dictum  est.  Et  tamen  hanc 
dispensationem  apostoli  cito  dimiserunt,  ut  supra  habitum  est, 
ad  quod  aspiciens11  beatus  Franciscus  dicit  ne  solliciti  sitis,12  etc. 
Postea  concedant  eis pannos  probationis.  Hoc  ex  lege  discipline 
est  assumptum.  Legitur  enim  simile  in  regula  beati  Benedicti 
et  sumi  potest  mistice  ex  doctrina  evangelii,  Luc.  13,13  ubi  in 
tribus  annis  fructus  non  invenitur  in  ficu.  Tres  anni  tres  partes 
sunt  mundi,  concupiscentia  carnis  et  oculorum  et  superbia  vite, 
vere  a  vite  fructibus  aliene,  que  tandem  circumfoditur  cum  tem- 
poralia  abiciuntur,  mittuntur 14  stercora  cum  humilitatis  abiectio 
et  habitus  despectio 15  pro  Christo  assumitur,18  et  primo 17  anno 
scilicet  probationis 18  tempore 19  vel  succiditur  si  ad  fructum  pro- 
batio 20  non  proficit,21  vel  in  vinea  Domini  humiliter  fructificans 


1  B.V.  mihi.  2  F.  Et  hoc  ex  verbo. 

3  F.  om.  que  habes.  4  O.  om.  Hoc  enim  dicens. 

5  V.  om.  illud.  «  V.  docet  esse  deportandum. 

7  F.  Hec  enim  dicens  nihil  sibi  reservandum  vel  ad  collegium  Christi  esse 
asportandum. 

8  F.  regimen.  9  B.V.  omnium  ;  F.  omnes  .  .  .  ponebant  [cf.  Act.  iv.  35]. 
10  F.  significatur.  11 B.  respiciens.  "B.F.  sint 

13  Luc.  xiii.  7.  14  V.  inmittuntur. 

16  V.  despectior  caperonis  ;  F.  despectior.  16  B.  assumuntur. 

17  B.V.F.  illo.  18  O.  pro  homine.  19  F.  pro  tempore. 
90  O.  om.  probatio.                 21  F.  prosit. 


TRACTATUS  PAUPERIS  49 

stabilitur,  et  inde  ad  obedientiam  recipitur,  se  ipsum  penitus 
abnegando,1  et  tunc  habeant  unicam12  tunicam,  etc,  sicut 
supra  expositum  est  de  vestimentis  apostolorum,  quibus 
varietas  interdicitur  vestimentorum,  iuxta  quod  supra  patuit 
cap°  iii° :  Et  qui  necessitate  coguntur  possint  portare  calciamenta. 
Duo  dicit  necessitatem  et  coactionem,  ut  sit  necessitas  persone, 
infirmitatis  scilicet  presentis  vel  imminentis,  et  coactio  cause 
negotii,  scilicet  pie  utilitatis  et  consoni  religionis  honestati. 
Nec  nomine  calciamentorum  sandalia 3  prohibentur,  quia  Dom- 
inus  qui  calciamenta  discipulis  prohibuit  sandalia  concessit. 
Sed  quia  necessitas  legem  non  habet,  regula  in  casu  necessitatis 
calciamenta  concedit.4 

(Cap.  iii.)  Sequitur  regule  cap.  3  in  quo  dicitur  :  clerici 
faciant  divinum  officium  secundum  consuetudinem  sancte  Romane 
ecclesie,  etc.  In  quo  informatur  fratrum  conversatio  ad  tria 
opera  precipue  sanctitatis,  primitus 5  ad  Deum  per  opera  rever- 
entie  ad  cultum  Dei6  pertinentia,  cuiusmodi  sunt  laudes  divine, 
in  quibus  fratres  sequi  debent  consuetudinem  sancte  Roraane 
ecclesie.  Laus  siquidem  Petri  plus  ceterorum  preconiis  a 
Domino  meruit  acceptari,  cum  dixit  Mat.  16  [v.  16]:  "Tu  es 
Christus  filius  Dei  vivi "  : 7  et  ideo  laus  Petri  plus  est  emulanda 
evangelii  professori.  Secundo  ad  corpus  proprium  per 8  opera 
penitentie,  cuiusmodi  sunt  ieiunia ;  et  parum  expressit  ieiunii 9 
quia  Dominus  legitur  similiter  parum  de  hoc  apostolis  inposuisse  ; 
nec  tamen  parum  inposuit  qui 10  vilibus  cibariis  contentos 11  esse 
docuit  cum  dixit 12  non  despiciant  nec  iudicent  homines 13  quos 

1  O.  abutendo.  2  V.  unam.  3  F.  scandalia. 

*  B.  (fol.  139™)  continues  :  Cingulura  etiam  concessit  in  quo  funem  intellexit 
sicut  consuetudo  declaravit,  et  hoc  etiam  quia  Christum  ligatum  legerat  in  evan 
gelio  Mat.  27 :  "  Vinctum  adduxerunt  eum  et  tradiderunt  Pontio  Pilato "  ;  et 
Ioan.  18 ;  "  comprehenderunt  Iesum  et  ligaverunt  eum  ".  Nec  aliocinguli  genere 
expresse  legitur  Dominus  se  cinxisse  nisi  quia  in  lotione  pedum  cingulo  se  pre- 
cinxit.  Huic  igitur  ligationi  Christi  nihil  similius  potuit  adhiberi  quam  funiculus 
qui  est  instrumentum  proprium  ligature ;  de  quo  Esai.  3  :  "  erit  pro  zona  funi- 
culus  " ;  quod  etiam  "  cingulum  sacci  "  vocat  cap.  22.  Cingulum  enim  sacci 
funiculus  est. 

5  F.  om.  primitus.  6  O.  om.  Dei.  7  F.  om.  vivi. 

8F.  adds  omnia.  UF.  ieiunium.  10  O.  quia. 

nV.F.  contentura.  laF.  dicit.  13  B.V.  om.  homines. 


5o 


PECHAM 


vident1  uti  cibis  et  potibus  delicatis,  ubi  manifeste  patet  quod 
fratres  tenere  debent  modum  altissime2  paupertatis  et  ieiunium 
in  regula  expressum  tenentur3  ex  precepto.  Cum  enim 
dicitur*  aliisb  temporibus  non  tenentur*  sequitur"  a  contrario 
sensu  ut8  illo  tempore  teneantur.  Tertio  informat  ad  opera 
misericordie,  cuiusmodi  est  predicatio  verbi  Dei  et  procuratio 
salutis  animarum,  pro  quibus  fratres9  debent  ire  per  mundum. 
Ex  hoc  enim  est  licitum  commedere  et  bibere  10  que  apud  illos 
sunt,  Luc.  x. 11  [v.  8,  9]  ;  "  Manducate  que  apponuntur  vobis  ". 
Quod  ex  predicatione  sit  licitum,  sicut  ibidem  dicitur  :  "  Dignus 
est  enim  12  operarius  mercede  sua".  Sed  attendendum  13  quod 
non  inperando  sed  exhortando  subiungit :  quando  vadunt  per 
mundum  non  litigent,  etc,  scientes  sibi  dictum  esse  Luc.  x. 
[v.  3] :  "  Ecce  ego  mitto  vos  sicut,"  etc.  Oves  dico  lesos  non 
ledentes.14  Nec  alios  iudicent,lb  simplicesut  columbe.  Mat.  x. 
[v.  16] :  Sint  mites,  non  resistendo  improbitatibus.16  Pacifici, 
alios  nullatenus  inpetentes.  Modesti  in  verbis  et  factis,  modum 
servantes.  Est  enim  modestia  scientia  earum  rerum  que  agun- 
tur  ac  17  dicuntur  loco  suo  collocandarum.  Mansueti,  refren- 
ando  inpetus  irascibiles.  Humiles,  propriam  excellentiam  con- 
tempnentes,  immo  sibi  vilescentes,  ut  supra  dictum  est  proximo 
capitulo,  unusquisque  iudicet  et  despiciat  semet  ipsum.  Honeste 
loquentes  omnibus,  omnes  ut  res  exigit18  reverendo.  Et  non 
debent19  equitare,  exemplo  Domini 20  et  discipulorum,  qui  se  ipsos21 
fatigarunt  in  discursu  predicationis,  Domino  dicente  discipu- 
lis : 22  "  Ite  ecce 23  ego  mitto  vos  "  ;  et  alibi,24  "  Euntes  in  mun- 
dum  universum  predicate,"  etc.25  Quod  et  Dominus  opere  im- 
plevit  quando 26  fatigatus  ex  itinere  sedit  contra 27  fontem  ;  nec 

1  B.F.  viderint.  "  B.V.F.  artissime.  3  F.  tenetur. 

4B.V.F.  dicit.  6F.  adrfiautem;  B.V.  vero. 

9B.F.  teneantur.  7  F.  etiam  sequitur.  8F.  addsia. 

•  F.  om.  fratres.  10  O.  om.  et  bibere.  11 0.  4. 

13 B  V.F.  om.  enim.  13  F.  advertendum. 

14  B.V.  Sicut  oves  inter  lupos,  etiam  lesos  non  ledentes ;  F.  Sicut  oves  in 
medio  luporum,  lesi  non  ledentes. 

15  F.  adds  sed  sint.  ]8V.  inprobitantibus.  17  F.  aut. 

18  O.  ut  exigit  p»eis.(?)  18  F.  debeant.  »» F.  Christi. 

F.  semetipsos.  22  V.  apostolis.  53  F.  om.  ecce. 

34  Luc.  x.  3,  cf.  Mat.  x.  7.       36  F.  inserts  fatigarunt. 
«B.V.F.  qui.  "B.V.F.  supra. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


unquam  legitur  equitasse,  sed  semel  tantum  asinasse  ante 
passionem  Jerusalem  ingressurus,  nisi  forte  in  cruce  clavos 
habuerit  in  pedibus  pro  calcaribus,  in  manibus  pro  iaculis, 
arundinem  pro  lancea,  coronam  spineam  pro  galea. 

(Cap.  iv.)  Precipio  firmiter  fratribus  universis  ut  nullo 
modo  pecuniam  recipiant.  Hoc  expositum  est.1  Deinde  inponit 
ministris  et  custodibus  sollicitudinem  pietatis,  nomine  custodum 
dans  etiam  intelligi  gardianos.  Custodibus  enim  proprium  est 
curam -  gerere  infirmorum.  Samaritanus  enim  sauciatum 
deduxit  in  stabulum.  Samaritanus  vero  custos  interpretatur, 
qui  et  illum  imitari  tenetur,  qui  dicit,  Io.  17  [v.  12]:  "  Quos 
dedisti  mihi  custodivi  et  nemo  ex  eis  periit  nisi  filius  per- 
ditionis  ". 

(Cap.  v.)  Fratres  quibus  dedit  Dominus  gratiam  /aborandi,3 
etc.  Hoc  supra  expositum  est  proximo  capitulo,  in  quo  nec 
ponitur  nomen  precepti  nec  nomen  consilii  sicut  supra  in  aliis 
capitulis.  Sic  Petrus  laboravit,  Io.  21  [v.  3] 4  dicens,  "Vado 
piscari,"  sed  tamen  piscationem  in  predicationem  melius 5  com- 
mutavit. 

(Cap.  vi.)  Fratres  nihil  sibi  approprient,  etc.  In  hoc  capitulo 
ponitur  explicatio  artissime6  paupertatis,  scilicet  mendicitatis, 
de  qua  supra  tactum7  est.  Sed  nunquid  sibi  vestes  appro- 
priant?  Dico  quod  non;  immo  sicut  alienis  vescuntur  cibis, 
sic  utuntur  vestimentis ;  nec  hoc  videatur  extraneum,  cum 
vestis  qua  utitur  servus  sit  de  peculio  domini,  ut  habetur 
Digestis  [xv.  i.  25]  de  peculio,  i.e.,  vestimenti.  [Contra  hoc 
obicitur  quod  secundum  iura  humana  in  illis  que  transeunt  per 
usum,  usus  non  dividitur  a  possessione,  sicut  pecunie  usus  non 
dividitur  a  dominio  nec  olei  nec  vini  aut  frumenti,  unde  talia 
cum  dantur  mutuo  transeunt  in  dominium  recipientis.  Sed 
fratres  utuntur  pecunia  quia  emunt  et  vendunt,  quod  licet  ex 
declaratione  domini  Gregorii  dicentis:  Si  fratres  velint  sibi  rem 
necessariam  emere,  etc.    Responsio,  non :  quod  dicitur  usum 

1  F.  adds  supra  solutione  quinti  argumenti  et  sexti. 
2F.  custodiam. 

3  F.  adds  the  words  of  the  Rule  from  fideliter  to  extinguant. 

4  Ioan.  Ev.  xxi.  3.  5  B.V.F.  utilius. 
*  B.V.F.  altissime.                       7  V.  tractatum. 


52 


PECHAM 


non  dividi  a  possessione  intelligitur  de  eo  qui  utitur  propria 
auctoritate  ;  alioquin  habet  instantiam  in  servo  qui  utitur 
pecunia  domini  sui  emendo  aut  negociando  pro  domino  suo. 
Ita  dico  fratres  aliquo  modo  uti  possunt  pecunia  aliena  quod 
dominium,  et  si  videatur  inutile  domino  pecunie  quantum  ad 
lucrum  temporale,  non  est  tamen  inutile  quantum  ad  lucrum 
spirituale  mercedis  eterne;  et  revera  fratres  non  tam  utuntur 
pecunia  quam  re  que  pecunia  comparatur.] 1  Sed  quia  sic  de 
paupertate  nulla  superest  consolatio  temporalis,  indicitur  mutua  2 
consolatio  socialis  et  humilitas  mutue  servitatis,  de  qua  plena 
sunt  evangelia,  sicut  dixit  Dominus  Io.  13  [v.  35]:  "  In  hoc 
cognoscent  omnes  quia  discipuli  mei  estis,  si  dilectionem 
habueritis  ad  invicem ".  Hinc  dixit  Dominus  Petro,  Luc.  22 
[v.  32] :  "  Tu  aliquando  conversus  confirma  fratres  tuos  ". 

(Cap.  vii.)  Si  qui  fratres3  instigante  inimico  mortaliter 
peccaverint,  etc.  In  huius  figuram  Dominus  sue  curationi 
maiora4  demonia  voluit  reservari,  sicut  patet  Luc.  17  (sic) 5  in 
curatione  lunatici,  de  quo  ibi  dicitur:  "  Optuli  eum  discipulis 
tuis  et  non  potuerunt  curare  eum". 

(Cap.  viii.)  Universi  fratres  unum  de  fratribus,  etc.  Omnis 
multitudo  ad  unum  primum  reducitur6  aut  cito  divellitur.  Sic 
ecclesia  ad  Petri  verticem  terminatur:  sic  totus  ordo  uni 
generali  ministro  subicitur,  quod  si  aliquando  contrarium 
evenerit,  quod  Deus  avertat  evenire,  erit  necesse  ordinem 
desolari.  Sicut7  dicitur  Mat.  12  [v.  25]:  "  Omne  regnum  in  se 
divisum  desolabitur  ".  Et  bene  traditur  generalis  capituli  insti- 
tutio,  in  quo  fit  ordinis  reformatio,  informatio  et 8  conservatio, 
dum  generali  ministro,  Christi  in  ordine  vicario,  ordinis  per 
orbem  dispersi  adversa  et  prospera  nunciantur.  Sic  post  dis- 
persionem  reversi  sunt  discipuli  cum  gaudio  dicentes : 9  "  Domine 
etiam  demonia  subiciuntur  nobis,"  etc. 

(Cap.  ix.)  Fratres  non  predicent  in  episcopatu  alicuius  epis- 
copi,  etc.    Hic  ponitur  capitulum  de  predicatione  fratrum,  in 

1  This  passage,  Contra  .  .  .  comparatur,  occurs  in  B.V. :  not  in  O.F. 

2  O.  om.  consotatio  .  .  .  mutua  ;  F.  reads  multa  for  mutua. 

■'  V.F.  fratrum.  4  B.V.F.  graviora.  5  Mat.  xvii.  15. 

6  F.  ad  unum  primum  unicum  caput  respicit. 

7  B.F.  ut.  sO.  om.  informatio  et.       9  Luc.  x.  17. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


53 


quo  fratres  tria  docet  attendere :  primo  revereri  prelatos  ecclesie 
et  eis  per  omnia  amorem 1  gerere,  cum  dicit  non  predicent,  etc. 
Prelati  quidem  2  prohibendo  predicationem  sane  predicantium 
a  regula  videntur  deviare  evangelica  de  qua  habetur  Luc.  ix.  : 3 
"  Vidimus  quendam  in  nomine  tuo  demonia  eicientem,  et  pro- 
hibuimus  eum  quia  non  sequitur  te  nobiscum.  Et  ait  ad  illos 
Iesus :  Nolite  prohibere ;  qui  enim  non  est  adversum  nos,  pro 
nobis  est".  Et  tamen  voluit  beatus  Franciscus  fratres4  ad 
tempus  commotioni5  cedere  nisi  periculum  imineret  ecclesie, 
iuxta  quod  dicit  Christus  discipulis  :  Si  vos  persecuntur  in  una 
civitate,  fugite  in  aliam.  Secundo  docet  qualiter  predicatori 
debet  auctoritas  accedere  quia 6  post  examinationem  scientie  et 
approbationem 7  vite  committitur  officium  predicandi.  Hunc 
tamen  articulum  declarat  dominus  Gregorius,  ut  intuenti  patet. 
Tertio  forma  traditur  optima  predicandi,  ex  quo  satis  apparet 
mirabile,  qualiter  aliqui  dicere  presumpserunt,  quod  ad  fratres 
non  pertinet  predicare,  cum  inter  omnes  regulas  autenticas 
religiosorum  ista  sola  duo  contineat  capitula  de  predicatione, 
unum  ad  fideles,  scilicet  istud,  et  aliud  ad  infideles  inferius,8 
quicunque  fratrum?  Ante  insuper  datam  regulam  tempore  In- 
nocentii  tertii  imposita  est  ordini  predicatio,  sicut  canitur : 10 
iussa  dat  Innocentius  papa  de  predicando. 

(Cap.  x.)  Fratres  qui  sunt  ministri,  etc.  ln  hoc  capitulo 
primo  ponitur  informatio  prelatorum  ordinis,  ut  sint  in  cura 
fratrum  solliciti,  in  obedientiis  iniungendis  discreti:  secundo 
subiungitur 11  informatio  subditorum,  primo12  obligatoria  ad 
obediendum,  2°  consolatoria  de  recurrendo  ad  prelatum,  30 
monitoria  de  anhelando  ad  omnem13  apicem  virtutum.  Ibi 
moneo  vero  et  exhortor,  etc,  ubi  et  restringitur  curiositas 
laicorum  et  indicitur  occupatio  angelorum.  Ibi  attendant  quod 
super  omnia,  etc.  Dicit  igitur :  obediant  suis  ministris,  etc  In 
omnibus  enim,  quantum  capio,14  dicit  obediendum  esse 15  que  non 

I  B.  moretn ;  F.  honorem.  2  F.  quidam. 

3  O.  Luc.  xi. ;  B.V.F.  add  dixerunt  di9cipuli  (Luc.  ix.  49,  50). 

4  O.  (F.  ?)  om.  fratres.  5  F.  consuetudini  communi ;  O.  om. 
*V.  cui.  7V.F.  probationem  ;  F.  om.  vite. 

8  F.  adds  12.  9  F.  fiatres.  10  Offic.  S.  Fr.  Noct.  Resp.  tx. 

II  O.  subicitur.      12  F.  adds  ponit.      13  F.  om.  omnem. 

14  F.  In  omnibus  etc.    Ecce  qualiter  et  quantum  ministris  et  capitibus. 

15  F.  adds  quia  videlicet  in  omnibus. 


54 


PECHAM 


sunt  contraria  anime  vel  regule.1  Contraria  anime2  sunt 
heccata ;  sunt  et  quedam  bona  periculis  adiuncta.  Et  ideo 
adiungit  remedium,  cum3  dicit:  ubicunque  sunt  fratres,  etc. 
Non  potest  regulam  observare  spiritualiter  qui  expositus 
seculo  per  obedientiam  nimis  cogitur  vivere  seculariter,  vel  qui 
occasione  alicuius  consortii  temptationibus  noxiis4  inplicatur. 

(Cap.  xi.)  precipio  finniter  fratribus  universis  ne  habeant 
suspecta  consortia,  etc.  In  hoc  capitulo  ponitur  explicatio5 
castitatis  in  quo  fratribus  interdicuntur 6  incontinentie  occasio 
et  materia  infamie.  Cum  enim  omnes  Christiani  teneantur 
vitare  suspectum  consortium  ne  proximos  scandalizent.  fratres 
ex  presenti  capitulo  tenentur  ipsum  vitare  omni  scandalo  cir- 
cumscripto  solo  Deo  etiam"  sciente.  Interdicitur  insuper 
etiam  compatemitas  ne  hac  via  scandali  ianua  reseretur,  sicut 
insuper  hoc  ipsum  iura  monachis  interdicunt. 

(Cap.  xii.)  Quicunque  fratrum  divina  inspiratione,  etc. 
Hoc  est  cap.  xiim.  in  quo  tria  ponuntur.  Primo  altissima 
supererogatio  euntium  inter  Saracenos,  ad  quod  fratres  cogendi 
non  videntur  sed  licentiandi  secundum  verba  regule.  2  pre- 
ceptum  adiungitur  obligatorium  omnium  ministrorum  de 
petendo  Cardinali  eiss  presidente.  3°  finis  adiungitur  et  quasi 
epilogus  regule  ibi  ut  semper  subditi  et  subiecti,  etc. 

9  Hec  igitur  regula  sanctissima  ac  divinissima  secundum 
distinctionem  a  beato  Francisco  factam  continet  12  capitula 
non  textura  aranearum  10  ac  humano  artificio  consuta,  sed  spira- 
minibus  eternis  fecunda;  quorum  primum  totam  vitam  et 
regulam  perstringit  fratrum  minorum,  2U™  formam  ordinem  11 
intrantium  et  incipientium  tradit ;  3™  profitentibus  12  imponit 
exercitium  triplex  predictum ;  40  resumitur  explicatio  pauper- 
tatis  que  ponitur  in  tribus  capitulis  ;  in  quo  13  inhibetur  receptio 
pecunie  que  est  proprium  obiectum  avaritie  ;  quinto  14  adiungitur 
informatio  viventium  de  stipendiaroi  labore  15 ;  6°  concludit  in 

1  F.  adds  nostre.  J  F.  regule.  3  B.  ubi ;  F.  unde. 

4  V.F.  om.  noxiis.  5  F.  replicatio.  «B.V.F.  interdicitur. 

7F.  adds  le.  8  B.V.F.  ordini.  9  F.  Epilogatio  totius  Regule. 

10  O.  arenarum.  11  O.  om.  ordinem.  12  B.V.  proficientibus. 

13  V.  in  quibus  ;  B.  in  quinto  ;  O.  in  5.  u  O.  om.  quinto  ;  B.  ubi. 

15  F.  stipendio  laboris. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


55 


artissima 1  paupertate  ut  exclusa  omni  proprietate  particulari  et 
generali 2  fratres  vivant  ex  mendicitate,  nihil  aliud  perpetuum  3 
habere  volendo,  se*  ipsos  etiam  mundo  sic  despectos  in  pros- 
peris  et  adversis  nutriendo  et  fovendo ;  7°  traditur  forma  peni- 
tentie ;  8°  de  hiis  agitur  que  sunt  necessaria  pro  ordinis  unitate ; 
9°  agitur  de  fratrum  predicatione ;  x°  de  obedientia  fratrum, 
admonitione  et  correctione ;  xi°  de  conservanda 5  continentie 
puritate ;  12°  de  supererogatione  ordinis  et  gubernatione.6 

C AP.  X I. — In  quo  agitur  de  perfectione  communi  omniurn 
religiosorum. 

(EXTRACTS.) 

.  .  .  Quidam  tamen  crucis  Christi  inimici  corda  hominum 
avertunt  a  religionis  amore  impiis  suadelis,  ut  vilipendendo 
vitam  religiosam  vite  sue  vilitatem  efficiant  gloriosam;  et 
arguunt  sic :  (i)  Laudabilius  est  pugnare  quam  fugere:  sed 
qui  sunt  in  seculo  contra  plura  vicia  pugnant,  et  graviores  ac 
difficiliores  patiuntur  insultus  quam  in  claustro,  in  quo  magis 
est  fuga  quam  pugna :  ergo  laudabilior  est  vita  secularis  claus- 
trali.  ...  (3)  Item  maximum  bonum  et  summum  est  procurare 
salutem  animarum,  quod  pertinet  ad  prelatos  ;  ergo  maioris 
meriti  est  esse  prelatum  quam  religiosum.  (4)  Item  melius  est 
esse  liberum  ad  animarum  procurandam  salutem  quam  ligatum  ; 
sed  religiosi  intendentes  predicationi  non  possunt  libere  predi- 
care  sicut  seculares,  cum  sint  in  aliena  potestate :  ergo  utilius  et 
melius  serviunt  ecclesie  in  seculo  quam  in  claustro,  etiam  in 
predicatione.  .  .  . 

(1)  Ad  primum  sciendum  quod  illa  fuit  quondam  calumpnia 
Vigilantii  heretici,  qui  nostris  temporibus,  cum  diu  dormisset, 
evigilavit.  Hic  enim  aiebat :  "  Non  est  pugnare  sed  fugere  .  .  ." 
[Pecham  quotes  Jerome  against  this  view,  and  concludes :] 

1  F.  altissima.  2F.  personali  sociali  et  generali. 

'  B.F.  in  perpetuum.  4  F.  adds  sed.  5  B.V.F.  servanda. 

,;  F.  concludes  :  Explicit  quedam  declaratio  regule  ordinis  fratrum  minorum 
domini  Iohannis  de  Pechano  Archiepiscopi  Cantuariensis,  professi  ordinis  fratrum 
minoium,  multa  ipsius  regule  obscura  clarissime  et  utillime  dilucidans. 


56 


PECHAM 


Contra  igitur  omnes  verba  heretici  dicentes  Vigilantii  hec 
verba  sufficiant. 

(3)  [After  quoting  Jerome,  Isaac  of  Nineveh,  (de  perfectione 
contemplationis),  Bede  and  Gregory,  Pechatn  continues :]  Pre- 
terea  animarum  salus  procuratur  super  omnia  per  instantiam 
orationis,  a  qua  omne  verbum  habet  efficaciam,  et  bonis 
exemplis  plus  quam  vociferationibus.  Unde  illud  verbum  : 
"donec  sterilis  peperit  plurimos,"  etc,  exponebat  beatus  Fran- 
ciscus  sic:  Sterilis  est  frater  simplex  non  habens  officium 
predicationis ;  que  vero  multos  habebat  filios  est  predicator 
insignis  qui  multos  persuasionibus  convertere  videtur  ad  peni- 
tentiam  :  sed  non  est,  inquit,  hoc  virtute  sua  sed  virtute  fratris 
sterilis  in  verbo,  virtute  fecundi  et  apud  Deum  potentissimL1 
.  .  .  Amplius  religiosis  impiissime  opponitur  meritum  prela- 
torum,  cum  in  religione  sint  prelati  tanto  meriti  maioris  quanto 
cum  onere  cure  ponderi  etiam  religionis  sunt  astricti.  .  .  . 
Quod  si  episcopale  fastigium  te  delectat,  non  propter  hoc  a 
religione  te  avertas ;  nisi  forte  in  seculo  vocationem  tuam 
decreveris  procurare:  alias  secure  ingrediaris,  securus  quod 
propter  hoc  Deus  super  candelabrum  non  desinet  sublimare 
lucemam,  quam  accendit,  si  tibi  et  ecclesie  viderit  expedire. 
Nec  hoc  dico  teste  conscientia,  quod  aliquem  de  hiis  religiosis 
episcopari  desiderem,  sed  ut  pessimorum  hominum  malignitas 
elidatur. 

Ad  4  dicendum  quod  libertas  proprie  facultatis  et  licentiosa 
potestas  multis  extitit  causa  precipitationis,  et  sensus  proprius 
causa  deviationis.  .  .  .  Tutissimum  igitur  est  subdere  se  pru- 
dentiori  plus  habenti  de  spiritu  Dei,  licet  minus  forte  de  spiritu 
philosophi.  .  .  .  Nec  obstat  si  non  multum  literatus,  dum 
tamen  virtute  probatus.  .  .  .  Preterea  nunquam  religiosum 
rationabiliter  motum  ad  predicandum  vidi  a  predicatione  coer- 
ceri.  .  .  . 

^This  differs  in  form  from  the  passage  in  II.  Cel.  123:  Bonav.  Leg. 
cap.  viii. ;  and  Spec.  Perf.  cap.  72. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


57 


CAP.  XII. — De  perfectione  penitentium. 
(EXTRACTS  ) 

.  .  .  Penitentes  autem  in  tribus  exercentur :  in  vilitate  seu 
abiectione,  in  asperitate,  in  parcitate.  Primum  contra  super- 
biam,  secundum  contra  lasciviam,  tertium  contra  avaritiam.  .  .  . 
Secundum  hoc  igitur  ad  penitentiam  pertinent  vilitas  vestitus, 
austeritas  victus,  verbi  gratia,  abstinentia  a  vino  et  carnibus  et 
cibis  delicatis:  pertinet  insuper  rigor  ieiunii  et  huiusmodi. 
[  Then  follow  1 3  arguments  of  '  intpious  nten  '  against  '  abstin- 
entia,'  of  which  the  third,  ninth  and  tenth  may  be  given  as 
specimens  .]  (3)  Item  perfectus  melius  scit  uti  talibus  [eg.,  vino 
et  carnibus]  quam  imperfectus :  cum  ergo  omnis  imperfectio  in 
talibus  sit  ex  usu,  usus  talium  magis  convenit  perfectis  quam 
imperfectis.  ...  (9)  Item  perfecti  viri  absque  diminutione  per- 
fectionis  utuntur  vino  et  carnibus  pro  consuetudine  illorum  cum 
quibus  conversantur  ;  non  solum  sine  iniuria  perfectionis,  immo 
male  facerent  si  aliter  facerent,  quod  probatur  per  illud  quod 
dicitur  Mat.  vi.  super  illud :  "  Nolite  esse  solliciti,"  etc.  Beda  : 
Hic  videntur  argui  illi  qui  spreto  victu  vel  vestitu  communi 
lautiora  sibi  vel  austeriora 1  pre  hiis  cum  quibus  vivunt  alimenta 
querunt  vel  indumenta.  (10)  Ad  hoc  est  auctoritas  Augustini 
De  Doctrina  Christiana  30  [cap.  xii.],  dicentis :  Quisquis  rebus 
pretereuntibus  strictius  utitur  quam  se  habet  consuetudo  eorum 
cum  quibus  vivit,  aut  intemperans  aut  superstitiosus  est. 
Horum  utrumque  est  malum :  ergo  perfectius  est  conformari 
in  cibis,  et  ita  nihil  minuit  de  perfectione  uti  quocunque  genere 
ciborum. 

[Next  5  arguments,  '  ad  impugnandum  ieiunium,'  of  which 
the  fourth  is  :]  Item  hec  omnia  videntur  confirmari  per  exempla 
et  documenta  Salvatoris,  qui  dixit  discipulis  absque  differentia 
ciborum,  comedentes  et  bibentes  que  apud  illos  sunt,  nec  aliam 
videtur  imposuisse  regulam  abstinendi  nisi  Luc.  xxi.  [v.  34] 
.  .  .  Ergo  non  videtur  perfectio  sed  superstitio  cibos  discernere 
vel  de  numero  comestionum  distinguere.  .  .  .  Amplius  contra 

1  O.  ampliora. 


58 


PECHAM 


vestium  vilitatem  introducunt  tunicam  Christi  inconsutilem 
quam  dicunt  fuisse  de  serico  curiose  composito.  Item  Bartolo- 
meus  apostolus  legitur  purpura  usus  clavata. 

[Peccham  replies  first  with  a  general  introduction.]  .  .  . 
Certum  est  quod  Christus  incessit  via  humilitatis  et  exterioris- 
abiectionis  ut  destrueret  arrogantiam.  .  .  .  Ad  perfectionem 
ergo  penitentie  pertinet  semetipsum  exterius  contemptibilem 
exhibere,  honores  fugere,  non  tantum  mundanos  sed  etiam 
ecclesiasticos,  exemplo  Domini.  .  .  .  Ad  hoc  pertinet  se  in 
vilibus  officiis  metas  non  excedentibus  honestatis  exercere, 
sicut  in  lavandis  pedibus  fratrum,  etc,  exemplo  Salvatoris. 
.  .  .  Pertinet  insuper  ad  penitentiam  asperitas  in  vestibus  et 
victualibus.  In  vestibus  ut  cilicia,  lorice  et  huiusmodi :  in  victu 
panis  ordeacius,  aqua  et  faba  et  similia.  Ad  hoc  etiam  pertinet 
corpus  laboriosis  operibus  vexare.  .  .  . 

[Each  argument  is  then  answered  in  turn,  e.g. .  ]  Ad  tertium 
dicendum  quod  perfectus  melius  sciret  uti,  sed  tamen  perfectus 
scit  ista  sibi  minus  congruere  [with  many  quotations  from  tke 
fathers}.  .  .  .  Ad  nonum  dicendum  quod  comedentes  cum  aliis 
aut  sunt  hospites  transeuntes  aut  professionis  sodales.  Si  hos- 
pites,  omnino  conformari  non  debent,  si  ad  artiorem  vivendi 
modum  ex  professione  tenentur,  unde  persistant  in  rigore 
penitentie  sue,  aliis  ad  quid  eis  conandum  sit  ostendentes  ;  quod 
si  ad  artiorem  usum  ciborum  non  tenentur,  ex  regula,  possunt 
uti  appositis  etiam  sine  iniuria  perfectionis.  .  .  .  Sic  ergo 
potest  sumi  quod  apponitur  moderate  sine  peifectionis  iniuria, 
si  tamen  caritas  hoc  requirit  et  condescensio,  sicut  Dominus 
cum  publicanis  comedebat  .  .  . :  quod  si  nec  hoc  requirat  edifi- 
catio  aliorum  nec  sit  periculum  scandali,  secure  illum  dico  per- 
fectius  agere  qui  cedit  iuri  suo  vilioribus  contentus  cibariis,  que 
sine  tedio  haberi  possunt  ministrantium.  .  .  .  Quod  ergo  dicit 
'  illos  argui  qui  spreto,'  etc,  manifeste  verum  dicit.  Qui  enim 
viam  communem  spernit,  male  facit :  qui  vero  eam  non  spernit 
et  tamen  se  amore  eterne  vite  districtius  affligit  modo  predicto, 
memor  vocationis  sue,  melius  facit.  Et  ideo  beatus  Franciscus 
discipulos  suos  ac  filios  ad  hanc  singularitatem  invitavit  infor- 
mahdo  ad  ieiunium  post  Epiphaniam,  dicens,  qui  eam,  scilicet 
quadragesimam,  ieiunare  voluerint,  benedicti  sint  a  Deo,  et  qui 


TRACTATUS  PAUPERIS 


59 


nolunt  non  sint  astricti.1  .  .  .  Ad  decimum  dicendum  quod 
ille  textus  falso  allegatur:  non  enim  dicit  Augustinus  "aut 
intemperans  est  aut  superstitiosus,"  sed  "aut  temperans  est 
aut  superstitiosus  est,"  sicut  patet  respiciendo  omnia  originalia 
mundi,  nisi  sint  de  novo  corrupta.  Hec  tamen  corruptio 
invenitur  in  libro  Gratiani,  Dist.  41  cap.  Quisquis  rebus. 
Unde  textus  ille  vel  est  vitio  scriptorum  corruptus,  .  .  .  vel 
ipse  Gratianus  ibi  defecit,  sicut  in  multis  aliis  locis.  Annon, 
verbi  gratia,  defecit  [causa]  2  quest.  3,  de  abolitionibus  criminum 
in  allegatione  iuris  civilis,  et  alibi  multotiens?  .  .  .  Ad  17 
(  =  4)  dicendum  quod,  ut  supra  visum  est,  Dominus  district- 
issime  ieiunavit  et  Iohannem  ieiunantem  super  omnes  alios 
commendavit.  .  .  .  Quod  obiicitur  de  tunica  inconsutili,  re- 
spondetur  per  Crisostomum2  dicentem  super  Iohannem  ex- 
ponendo  locum  ipsum  :  "  In  Palestina  duos  pannos  commit- 
tentes  (sic)  ita  subtexunt  indumenta,  ostendens  Iohannes  quoniam 
talis  erat  tunica  ex  hiis  que  desuper  subtexta.  Hoc  autem 
mihi  videtur  dicere  enigmatice  insinuans  vilitatem  vestimen- 
torum."  Hec  verba  sancti.  Ergo  in  hoc  vestimentorum  vili- 
tatem  intellige,  non  preciositatem.  Hoc  autem  satis  probabile 
videtur,  quoniam,  si  purpurea  fuisset  vestis  Christi,  non  ei 
crucifixores  sui  irrisorie  clamidem  coccineam  circumdedissent. 
Amplius  nec  lohannes  in  legenda  sua  dixisset  detestando  illis 
qui  de  conversione  sua  penitebant,  quia  viderant  servos  suos  in 
sericis  fulgentes,  [etc.].3  Stulte  enim  hoc  arguisset  in  aliis  quod 
in  magistro  suo  exhibitum  vidissent.  Amplius  sanctus  Mar- 
tinus  dixit:4  Dominus  Iesus  Christus  non  purpuratum  nec 
dyademate  renitentem  se  venturum  esse  predixit.  .  .  .  Quod 
autem  quidam  dicunt  eam  purpuream  esse  et  in  sanctis 
sanctorum  Rome  contineri,  non  faciliter  credo.  Dicitur  etiam 
in  Argentulio  esse  iuxta  Parisius,*  quam  ibidem  vidi,  quan- 
tum  discernere  potui  magis  cilicine  similem  in  colore  quam 
purpuream.     Quod  si  mihi  aliqui  proterve  assererent  eam 

1  Regula,  cap.  iii.  2C/.  Chrysost.  Homil.  85  (84)  in  Jo.  xix.  23. 

3Cf.  Leg.  Aurea,  cap.  ix.  Abdias,  Hist.  certaminis  Apost.  (Paris,  1571), 
p.  62b. 

4Sulp.  Severus  de  Vita  B.  Martini,  cap.  24.  C/.  Bonavent.  Expos.  super 
Regulam,  cap  ii. 

60.  reads  "  iuxta  prou'  paris'  ". 


6o 


PECHAM 


purpuream  extitisse,  ego  protervientibus  pacifice  respondens 
dicerem  eam  fuisse  tunicam  Christi  sacramentalem,  non 
usualem.  .  .  .  Amplius  de  Bartholomeo  intelligendum  quod 
verbum  illud  in  legenda  Romana  non  habetur ;  et  si  verum  est 
quod  dicit,  dico  quod  necessitate  ductus  hoc  fecit,  quia  in  illa 
calida  regione  non  invenit  aliam  laboranti  portabilem.  Ex  hiis 
patet  exsufflatio  frivolorum  sophismatum  vel  phantasmatum 
quibus  impugnare  nituntur  crucem  penitentie  illi  quorum  venter 
Deus  est  et  gloria  in  confusione.    [Exp.  Cap.~\ 

Cap.  XV. — Qualiter  possint  religiosis  prelatorum  officia 
convenire. 

(EXTRACTS.) 

Sed  sicut  dicitur  Ecclesiastici  33  [v.  15]:  "  Contra  malum 
bonum,  contra  mortem  vita "  ;  quia  Deus  malo  obviat  per 
gratiam,  sic  econtra  filii  gehenne  nituntur  extinguere  spiritum 
vite,  dicentes  predicationem  et  peccantium  absolutionem  re- 
ligiosis  non  competere,  idcirco  et  huic  virulentie  conabor  sen- 
tentiarum  salutarium  efficaciis  obviare.  Dicunt  igitur  sic :  (1) 
Episcopi  habent  plenum  ius  in  episcopatu  suo,  et  plebianus  in 
plebanatu.  Istud  autem  ius  in  duobus  consistit  precipue,  in 
predicatione  et  absolutione.  Igitur  si  aliquid  iuris  committitur 
venienti  a  latere  a  summo  pontifice,  vel  in  plebanatu  a  dyo- 
cesano,  fit  iniuria  et  preiudicium  isti  vel  illi,  et  iuris  sui  muti- 
latio.  (2)  Item  fit  per  hoc  officiorum  confusio  et  per  consequens 
turbatio ;  sed  talia  non  sunt  in  edificationem  sed  destructionem  ; 
unde  cum  pape  nulla  sit  collata  potestas  nisi  in  edificationem, 
nihil  tale  potest  sedes  apostolica  mandare.  Hincdicitapostolus 
Cor.  9  1 :  "  Non  sumus  gloriantes  in  alienis  laboribus  ".  (3) 
Item  per  sacros  canones  ordinatum  est  ut  distincte  sint  dyoceses 
et  plebes  commisse  sacerdotibus,  nec  unus  prelatus  potest 
alicuius  terminos  invadere.  ...  (4)  Item  quantumcunque  vel 
qualecunque  concedat  apostolica  sedes  privilegium,  intelligendum 
est  sine  aliorum  preiudicio ;  sed  preiudicium  fit  prelatis  nisi 
eorum  auctoritate  predicent :  ergo  quantumcunque  sint  privi- 


1  2  Cor.  x.  15. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


61 


!egiati,  in  telligendum  est,  si  vocentur  a  prelatis ;  preterea  pro- 
batur  quia  si  princeps  vel  imperator  concedat  alicui  quod  possit 
in  publico  edificare,  hoc  debet  intelligi  sine  preiudicio  alterius. 
(5)  Item  specialiter  de  confessionibus  videtur  quod  in  hoc 
preiudicatur  officio  pastorali,  quia  per  hoc  impeditur  ne  possit 
cognoscere  vultus  pecoris  sui,  et  perit  correctionis  opportunitas, 
et  alia  mala  sequuntur  plura,  ut  dicunt.  .  .  . 

Solutio.  Ad  horum  intelligentiam  notandum  quod  pleni- 
tudo  ecclesiastice  potestatis,  ut  supra  habitum  est  cap.  x., 
residet  in  summo  pontifice,  quam  habet  ex  divina  auctoritate, 
sicut  probatum  est  in  textu  evangelico.  .  .  .  (i)  Ad  primum 
dicendum  quod  missio  talium  sic  a  latere  venientium,  dico  a 
latere  qui  non  sunt  prelati,  non  est  in  preiudicium  sed  in  pre- 
sidhim  prelatorum,  quod  patet  si  ymaginemur  curam  pastoralem 
ut  onus  gravissimum  humeris  pastoris  superpositum.  .  .  .  Ad  2 
dico  quod  nullam  defendo  confusionem  vel  turbationem  sed 
sanctam  communionem,  gratiarum  scilicet,  quam  dedit  spiritus 
administrando.  Amplius  dico  si  prelatus  semper  sufficeret, 
semper  sciret,  semper  vellet  gregem  instruere,  et  vitam  doctrine 
concordaret,  nunquam  vellem  quod  plebi  ipsius  aliquis  verbum 
proponeret,  nisi  qui  magis  forte  sufficeret,  melius  sciret  et  inten- 
tius  caritatis  arderet  incendiis :  ideo  1  predicatorem  quemcunque 
a  latere  venientem  iudico  reprehensibilem,  si  predicet  spreta 
curantis  reverentia,  quantumcunque  peccatoris,2  nisi  forte  malig- 
nitas  eius  tanta  esset  quod  verbum  salutis  repellere  laboraret. 
.  .  .  Ad  3  dicendum  per  interemptionem :  dicitur  enim  Deut. 
23  [v.  24]:  "  Ingressus  vineam,"  etc,  glossa:  in  ecclesia 
alterius  episcopi,  potest  alter  aliquos  corrigere  vel  confirmare  ; 
totam  plebem  non  licet  ei  regere  vel  magna  negotia  tractare. 
Amplius  dico  quod  prelatis  hoc  convenit  ex  auctoritate  et 
iurisdictione,  religiosis  solum  ex  commissione:  licet  igitur 
alicuius  religiosi  commissio  possit  esse  ambitus  latioris,  prelati 
tamen  iurisdictio  est  tituli  dignioris  et  sublimioris :  quia  igitur 
si  permiscerentur  iurisdictiones  prelatorum  possent  faciliter 
suscitari  contentiones  et  lites,  non  expedit  curas  misceri ;  ex- 
pedit  tamen  curantibus  opitulationes  exhiberi.  Ad  4  patet 
responsio  ex  predictis.    Ad  5  dico  quod  si  prelatus  posset  toti 

1  M.  omnino.  1 0.  predicatoris. 


62 


PECHAM 


sufficere  multitudini  quotienscunque  peccata  confitenti,  si  sciret 
etiam  peccatorum  nodos  explicare  et  discrimina  ponderare, 
vellet  etiam  vacare  et  zelo  domus  dominice  inardescens  con- 
descendere ;  taceo  de  illis  qui  confitentes  quasdam  personas 
nituntur  ad  flagitia  inclinare ;  si  item  non  obsisteret  infirmitas 
vel  indevotio  subditorum,  nunquam  vellem  quenquam  a  latere 
venientem,  absque  eius  requisitione,  aliquam  subditorum  ipsius 
confessionem  audire.  Sed  quia  greges  sunt  magni,  oves  plures 
oberrantes,  sacerdotes  innumeri  insipientes,  ignavi,  parum 
peccata  ponderantes  et  magna  plerumque  parvipendentes  vel 
negligentes,  subditi  etiam  contra  prelatos  frequenter  faciliter 
indignantes,  previdet  celestis  miseratio  propter  nonnullam 
insufficientiam  prelatorum  et  insipientiam  subditorum  et  pro- 
fectum  bonorum,  aliqua  remedia  dictorum,  religiosos  scilicet 
missos  in  iuvamen  sacerdotum  et  solamen  penitentium.  .  .  . 
Ad  hoc  quod  dicit  quod  non  cognoscit  vultum  pecoris  sui,  dico 
quod  multi  sunt  qui  videntes  non  vident,  aut  propter  ignoran- 
tiam  aut  propter  ignaviam  inquirendi,  vel  propter  insipientiam 
subditi  peccata  sua  plerumque  usque  in  finem  vite  sue  vel 
aliquando  amplius  pre  verecundia  reservantis,  dum  non  reperit 
homines  sibi  ad  libitum  complacentes,  forte  cum  austeritate 
imperantes  aut  alias  displicentes ;  unde  in  hac  parte  multum 
peccatoribus  est  favendum.  Hoc  scio  quod  nullus  est  qui  non 
gauderet  si  bovem  suum  aut  asinum  casu  lapsum  in  puteum 
alienis  videret  laboribus  relevatum.  Numquid  igitur  non  cog- 
noscit  satis  vultum  qui  penitentem  in  xlma  in  foro  conscientie 
tnvenit  a  criminibus  expiatum  per  hoc  quod  alicuius  timentis 
Deum  ab  episcopo  missi  adiutorium  1  frequentavit  ?  Ad  quod 
quamvis  sufficiat  licentia  episcopi,  tutius  tamen  ut  fiat  cum 
licentia  sacerdotis  proprii  expressa  vel  presumpta  probabiliter, 
quam  si  deneget  irrationabiliter,  sufficiat  licentia  episcopalis.2 
Nec  enim  insufficientie  dici  posset  faciliter  fortius  argumentum 
quam  rationabiliter  petitam  licentiam  denegare.  Frustra  etiam 
iura  allegant  emuli  pauperum,  cum  legislator  summus  pontifex 
et  domini  cardinales  processum  religiosorum  in  predicando  et 
confessiones  audiendo  communem  approbent  et  confirment, 
sicut  eorum  privilegiis  continetur.    Quod  inter  cetera  indulge- 

1 0.  auditorium.  2  O.  om.  tutius  .  .  .  episcopalis. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


63 


tur  ut  optenta  licentia  dyocesani  episcopi  audire  possint  in 
confessione  penitentes,  etiam  sacerdotibus  parochialibus  con- 
tradicentibus ;  et  recte,  quoniam  sufficiens,  ut  tactum  est,  in- 
sipientie  et  insufficientie  prebet  argumentum  qui  in  pastorali 
officio  ydoneum  respuit  adiutorem.    Ad  6m  dicendum.  .  .  . 

Cap.  XVI. — Per  quas  personas  debeant  finalia  pericula 
evenire. 

Sequitur  querere  per  quos  debeant  pericula  ecclesie  novis- 
sima  iminere.  Hoc  autem  homini  notum  esse  non  potest,  nisi 
ei  Deus  per  spiritum  sanctum  duxerit  revelare,  quamvis  homines 
pestilentes,  quos  sola  infamia  facit  famosos,  super  hoc  iam  per 
facti  evidentiam  dicant  scripturas  lucere,  et  ponentes  impie 
maculas  in  electis  asserunt  quod  per  religiosos  debeant  huius- 
modi  pericula  pervenire,  quod  et  probare  conantur  auctoritati- 
bus  truncatis  et  falso  allegatis.  Dicunt  enim  quod  religiosi 
pauperes  sunt  precursores  Antichristi,  per  quos  et  scisma  debet 
procurari  et  Antichristi  surgere  principatus ;  quod  et  probant 
sic.  (1)  Dicitur  Act  20  [v.  29]  "Post  discessionem  meam, 
i.e.,  post  mortem  meam,  intrabunt  lupi  rapaces  in  vos,  non  par- 
centes  gregi".  Quid  sunt  lupi  nisi  pauperes1  petendo  inpor- 
tuni,  non  parcentes,  sed  per  fas  et  nefas  pecuniam  extorquentes  ? 
(2)  Item  [II.]  Thimoth.  3  [v.  2-6]:  "erunt  homines  se  ipsos 
amantes,  cupidi,  elati,  etc,  speciem  quidem  pietatis  habentes," 
i.e.  religionis,  "virtutem  autem  eius,  i.e.  caritatem,  abnegantes," 
glossa,  sanctis.  "  Ex  hiis  sunt  qui  penetrant  domos,"  i.e.  con- 
scientias  hominum ;  glossa,  iam  horum  prertuntii  sunt  sed 
plures  in  fine  futuri  sunt.  Unde  [II.]  Thess.  2  [v.  7] :  "Nam 
misterium  iam  operatur  iniquitatis "  :  glossa,  quidam  putant 
hoc  esse  dictum  de  quibusdam  fictis,  qui  sunt  in  ecclesia  Dei 
tam  diu  donec  ad  tantum  perveniant  numerum,  quod  Anti- 
christo  magnum  populum  congregabunt.  (3)  Ad  hoc  allegant 
illud  Mat.  24  [v.  11]:  "  Multi  pseudoprophete  surgent,  i.e.  falsi 
doctores  vel  predicatores,  et  seducent  multos  ".  (4)  Item  Mat 
7  tv-  15]:  "  Attendite  a  falsis  prophetis  qui  veniunt  ad  vos  in 
vestimentis  ovium,"  i.e.  signis  religionis  ut  ieiunia  et  orationes, 
"  intrinsecus  autem  sunt  lupi  rapaces".    Hec  omnia  et  huius- 

1  M.  adds  religiosi. 


64  PECHAM 

modi  ad  religiosos  pauperes  intorquent,  quos  et  pseudoprophetas 
appellant,  i.e.  falsos  vel  fallaces.  (5)  Ad  hoc  allegant  pro- 
phetias  cuiusdam  prophetisse  teutonice  nomine  Hildegardis, 
que  nonnulla  mala  dicit  de  quibusdam  religiosis. 

Quod  autem  per  hos  debeant  instare  pericula,  et  quod  pseudo 
sint  appellandi  docent  50 1  mendaciis  detractoriis  et  detraction- 
ibus  mendacibus,  que  signa  appellant,  se  ostendere  arbitrantur. 

(1)  Quorum  primum  est  quod  predicant  non  missi  vel  non 
canonice  missi ;  predicant  enim  ad  predicandum  legitime  non 
vocati  ab  hiis  quibus  plebes  sunt  commisse.  (2)  Secundo  quod 
non  recte  predicant,  quia  falsa  vel  dubia  que  in  scripturis  non 
continentur  ut  vera,  ut  favorem  populi  adquirant,  et  miracula 
sua  vel  suorum  ostentant.  30  quia  predicant  ut  subditos  alienos 
ad  se  trahant  et  a  prelatis  propriis  avertant  4°  quia  penetrant 
domos,  rimando  scilicet  proprietates  et  conscientias  hominum, 
ut  per  hec  eos  redigant  in  suam  potestatem  quasi  captivos. 
5°  quia,  ut  dominari  valeant  subditis  alienis,  vendicant  sibi 
nomen  auctoritatis,  vocantes  se  predicatores  vel  opitulatores 
generalis  ecclesie,  cum  predicatoris  nomen  sit  honoris,  sicut 
dicit  glossa  ad  [I.]  Thimoth.  2  [v.  7],  super  illud  '  in  quo  positus 
sum  predicator '.  Et  vocant  se  opitulatores  sicut  opem  ferentes, 
vel  per  ordinationem  ecclesie  sicut  archidiaconus  aut  dele- 
gationem  maiorum  ad  aliquid  speciale  destinati.  6°  quia  ex- 
cedunt  mensuram  in  potestate  ut  eis  alia  committatur,  utpote 
commissa  potestate  predicandi,  indulgentias  faciunt  acsi  essent 
episcopi,  absolvunt  subditos  alienos,  suspendunt  vel  excom- 
municant.  J°  quia  libentius  predicant  conversis  ad  fidem  quam 
non  conversis,  a  quibus  lautius  procurantur.  8°  quia  vadunt  in 
legationem  alienam  non  in  suam,  ingerentes  se  ad  Christianos 
habentes  rectores  suos.  g  quia  querunt  vanam  gloriam  in  dis- 
pUtationibus  contentiosis,  appetendo  triumphare,  et  superstitiones 
novellas  per  ypocrisim  inducentes.  10  quia  commendant  se 
ipsos  et  ostendunt  bona  opera  sua.  ii°quia  preferunt  se  aliis 
religiosis  et  ecclesiarum  prelatis.  120  quia  faciunt  novas  et 
superstitiosas  traditiones  ut  videantur  sanctiores  aliis.  13°  quia 
plus  amant  propriam  gloriam  quam  legem  Dei,  quia  pro  ter- 
reno  honore  suo  vel  coraodo  non  verentur  scandala  suscitare. 

1  M.  multis.    (See  note  at  end  of  Chapter.) 


TRACTATUS  PAUPERIS 


65 


14°  quia  eloquentiam  suam  ostendunt  contra  illud  apostoli 
[I.]  Cor.  i.  [v.  17] :  "  non  in  sapientia  verbi ".  1 5°  quia  ostentant 
philosophiam  suam  contra  illud  apostoli,  Cor.  [I.  ii.  1]:  "  Non 
veni  ad  vos  in  sublimitate  sermonis  aut  sapientie".  160  quia 
amant  primos  recubitus  in  cenis  et  primas  cathedras  et  vocari 
ab  hominibus  Rabi,  contra  illud  Mat.  23  [v.  8] :  "  Nolite  vocari 
Rabi".  170  quia  iactant  se  fructum  facere  in  ecclesia  Dei  et 
inde  extolluntur  contra  illud  Luc.  [17  v.  10]:  "Cum  omnia 
benefeceritis,  dicite,  quasi  servi  inutiles  sumus  ;  quod  debuimus 
facere  fecimus".  180  quia  iactant  se  de  miraculis  suis  et 
suorum.  190  quia  arrogant  sibi  quod  non  faciunt  vel  in  signis 
vel  aliorum  edificatione.  200  quia  per  simulatam  humilitatem 
erigunt  se  ad  honores  ;  quia  enim  in  hoc  seculo  despecti  sunt, 
habitum  religionis  vel  humilitatis  assumunt,  ut  sic  honorentur 
et  exaltentur.  210  quia  inserunt  se  curiis  et  amant  fieri  curiales. 
22  quia  querunt  favorem  humanum,  aliena  negotia  exercendo, 
aliena,  i.e.  ad  religionem  minime  pertinentia,  vel  adulando.  23 
quia  vacant  amicitiis  huius  seculi  adquirendis,  scilicet  divitum 
et  potentum.  24  quia  simulant  se  habere  maiorem  zelum  ani- 
marum  quam  prelati,  dum  se  asserunt  se  eas  pascere  non  mer- 
cede  temporali.  25  quia,  ut  placeant  hominibus,  adulantur, 
laudant,  et  iustificant  principes  seculares  temporalem  ecclesie 
iurisdictionem  coartantes.  26  quia,  licet  sint  pauperes,  tamen 
faciliter  inveniunt  hospitia,  quod  vere  pauperibus  non  contingit, 
unde  videtur  quod  peccata  dissimilent  hominum  et  faveant  eis 
in  malum.  27  quia  in  tribulationibus  sunt  inpatientes.  28 
quia  odiunt  illos  quos  arbitrantur  suos  criminatores,  ledunt 
accusant  et  diffamant.  29  quia  odiunt  eos  qui  volunt  eos  pro- 
bare  utrum  sint  veri  apostoli  annon.  30  quia  immodeste 
arguunt  nec  volunt  sustinere  correctionem.  31  quia  illud,  quod 
contra  perversos  generaliter  dicitur,  contra  se  dici  specialiter 
arbitrantur.  32  quia  super  privatis  iniuriis  iudicia  et  lites 
assumunt  contra  doctrinam  apostoli ;  Iitigant  enim  pro  cathedra 
temporalis  honoris  aut  pro  regimine  aliene  plebis.  33  quia  non 
amant  veritatem  sibi  asperam.  34  quia  nolentes  recipere  eos 
conpellunt  vel  compelli  faciunt  ad  recipiendum  se  contra  doc- 
trinam  Domini,  Mat.  10  [v.  14]  :  "  quicunque  non  receperit  vos," 
etc.    35  quia  contra  adversarios  suos  provocant  fautores  suos, 


66 


PECHAM 


contra  doctrinam  verorum  apostolorum.  36  quia  amant  car- 
naliter,  quia  nepotes  suos  et  consanguineos  indignos  ad  honores 
ecclesiasticos  faciunt  promoveri.  37  quia  libenter  visitant 
domos  parentum  quos  reliquerunt  ut  in  eis  vel  delicientur  vel 
pecuniam  extorquant.  38  quia  in  principio  letanter  recipiuntur 
sed  postea  respuuntur,  cuius  contrarium  videmus  in  veris 
apostolis.  39  quia  amant  curare  negotia  aliena  ut  suavius 
vivant.  40  quia  predicant  propter  questum.  41  quia  indiffer- 
enter  recipiunt  et  inportune  petunt  non  solum  ad  necessitatem 
sed  ad  voluptatem  et  vanitates  edificiorum.  42  quia  egestate 
coacti  evangelizant,  quia  si  non  evangelizarent  non  haberent 
unde  viverent,  et  ita  mercedem  eternam  non  habent.  Unde 
[I.]  Cor.  ix.  [v.  16] ;  "  Si  enim  evangelizavero,  non  est  mihi 
gloria  :  necessitas  enim  incumbit,"  scilicet  vite  sustentande.  43 
quia  circumveniunt  homines  fraudulenter,  ut  res  eorum  tandem 
extorqueant,  promittentes  orationes  et  alia.  44  quia  ad  alienam 
mensam  conveniunt  non  vocati  frequenter.  45  quia  non  sunt 
contenti  oblatis  cibo  et  potu  sed  querunt  frequenter  lautiora.1 
46  quia  cursitant  de  domo  in  domum  frequenter  querentes 
hospitia  meliora.  47  quia  recipiunt  bona  illorum  qui  nondum 
correcti  in  peccatis  suis  persistunt  contraillud  [II.]  Cor.  8  [v.  5] : 
"  Sed  semetipsos  dederunt  primum  Domino,  deinde  nobis  per 
voluntatem  Dei".  48  quia  recipiunt  elemosinas  illorum  qui 
propter  pudorem  aut  propter  inportunitatem  dant  magis  quam 
propter  Deum,  et  ita  querunt  contra  apostolum  datum  et  non 
fructum.2  49  quia  non  habent  oculos  ante  et  retro,  quia  dicunt 
se  ignorare  pericula  futura  per  pseudo-predicatores  vel  pene- 
trantes  domos.  50  quia  procurant  se  per  maiorum  epistolas 
commendari. 

Hec  sunt  mendacia  quibus  servos  Christi  servi  dyaboli 
nituntur  impie  diffamare,  sed  ostendam  quales  esse  debeant 
discipuli  Antichristi,  et  deinde  ad  istas  insanias  respondebo. 

Sciendum  est  igitur  quod  sicut  Antichristus  contrarius  est 
Christo,  sic  eius  discipuli  contrariam  habent  vel  habituri  sunt 
dispositionem  discipulis  ipsius  Domini  Christi  Iesu.  De  quibus 
Christi  discipulis  patet  ex  auctoritate  evangelica  quod  erant 
veraciter  simplices,  sed  spiritu  prudentes,  mansueti  et  patientes, 

1  O.  om.  sed  .  .  .  lautiora.  -  Phil,  iv.  17. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


67 


perfecte  pauperes,  carnem  macerantes,  gloriam  despicientes, 
toto  studio  animarum  salutem  verbis  et  operibus  promoventes, 
nihil  per  simulationem  et  ypocrisim  operantes. 

E  contra  discipuli  Antichristi  et  eius  precursores  in  primo 
erunt 1  homines  duplices  et  dolosi,  secundo  seculari  scientia 
inflati  et  erroribus  pleni,  3°  crudeles  oppressores  pauperum  et 
aliorum  servorum  Christi,  4°  cupidi  divitiarum  amatores,  5°  car- 
nalitatis  sectatores,  6°  temporalis  glorie  amatores,  f  in  hiis 
omnibus  boni  speciem  pretendentes.  Hec  7  per  7  capita 
draconis  Apoc.  12  [v.  3]  estimo  designari. 

Sunt  igitur  duplices  et  dolosi,  unde  Gregorius  super  illud 
Job.  16  [v.  10]:  "hostis  meus  terribilibus  oculis  intuitus  est 
me";  dicit,  Mor.  13  [cap.  x.] :  "  Sicut  incarnata  veritas  in 
predicatione  sua  pauperes  et  ydiotas  et  simplices  elegit,  sic 
econtra  ille  dampnatus  homo  ad  predicandum  falsitatem  suam 
astutos  ac  duplices  et  huius  mundi  scientiam  habentes  electurus 
est":  quorum  duplicitas  figuratur  Apoc.  9  [v.  14-16],  ubi 
dicitur :  "  solve  quatuor  angelos  qui  ligati  sunt  in  flumine 
magno  Eufrate,  et  soluti  sunt,"  etc,  "et  numerus  equestris 
exercitus  vigies  millies  dena  millia".  Eufrates  interpretatur 
frugifer  et  signat  in  mundi  opulentia  gloriantes,  cui  concordat 
quod  hic  fluvius  circuit  Babilonem,  ut  dicit  glossa.  Quatuor 
angeli  mali  intelliguntur,  i.e.  demones,  universi  quasi  ligati,  i.e. 
veritate  dominice  passionis  refrenati,  qui  solvendi  sunt  cum  per 
mundi  amatores  permittentur  apertius  in  alios  desevire :  vicen- 
arius  autem  numerus  duplicem  significat,  sicut  et  ibi  Luc.  ix. : 
in  22  milibus  venit  ad  me.-  Hac  dolositate  prius  venenum 
suum  occultabunt,  quia  nacta  opportunitate  postea  effrenate  3 
predicabunt.  Unde  Gregorius  Mor.  19  dicit :  "  Nunc  Dominus 
fsicut  psalmiste  voce  dicitur]  sicut  in  utre  congregat  aquas 
maris.  Uter  quippe  est  carnalis  cogitatio.  Aque  ergo  maris 
in  utre  congregate  sunt,  cum  amaritudo  perverse  mentis  non 
erumpit  exterius  in  verba  prave  libertatis.  Veniet  perfecto 
tempus  quando  contra  ecclesiam  perversi  atque  carnales  aperta 
voce  predicent,  quod  nunc  occulta  machinatione  moliuntur." 4 

1 B.  sunt  vel  erunt  for  in  primo  erunt. 

2  B.  "  Luc.  14  in  xx.  milibus  venit  ad  se  ".    I  have  failed  to  find  the  passage. 

3  O.  effrent' ;  B.  effre»'. 

4  Moral.  xix.  cap.  ix. :  (cogitatione  for  machinatione). 


68 


PECHAM 


Hec  Gregorius.  De  horum  igitur  numero  esse  videntur  qui 
electis  membris  ecclesie  in  facie  blandiuntur  et  repente  in 
horrendas  et  studiose  compositas  calumpnias  erumpunt  in- 
sanientes.  De  horum  duplicitate  Apoc.  9  [v.  19] :  "  Potestas 
equorum  in  ore  ipsorum  et  in  caudis  eorum  "  ;  in  ore,  i.e.  per- 
versa  predicatione.  Videmus  enim  eos  libenter  audiri  qui  ea 
commendant  que  homines  amant,  sicut  divitias  et  delicias.  In 
caudis  etc.  intelliguntur  occulte  deceptiones  secundum  glossam  : 
tales  sunt  qui  detruncatas  auctoritates  suis  erroribus  explicant 
confirmandis,  suasque  deceptiones  velut  caudas  adiungunt 
auctoritatibus  acsi  essent  de  serie  veritatis,  quod  soli  intelligere 
possunt  literati  scripturarum  inspectores.  Hii  blandiunt  in 
facie,  se  asserentes  simplicibus  servire,  sed  occulte  immittunt 
venenum,  et  ideo  dicuntur  ibidem  habere  caudas  similes  scorpi- 
onibus.  Item  Mor.  32  super  illud  'nervi  testiculorum  eius 
perplexi  sunt,'  dicit  Gregorius  quod  testiculi  sunt  predicatores 
Antichristi  quorum  "  nervi  sunt  perplexi,  quia  predicatorum 
illius  argumenta  dolosis  assertionibus  innodantur,  ut  recta  esse 
simulent  que  perversa  persuadent,  ut  allegationum  inplicatio 
quasi  nervorum  perplexitas,  et  si  videri  possit,  solvi  tamen  non 
possit  ".1 

Secundo  dico  quod  erunt  homines  scientia  seculari  inflati 
et  prudentie  spiritus  ignari.  Unde  Gregorius  13  Mor.  exponens 
illud  Ysa :  "  Mittit  in  mare  legatos  in  vasis  papiri  super  a- 
quas":  dicit;  "  ex  papiro  carta  est  :  quid  itaque  per  papirum 
nisi  secularis  scientia  designatur  ?  Vasa  ergo  papiri  sunt  corda 
doctorum  secularium.  In  vasis  ergo  papiri  legatos  mittere  est 
predicationem  suam  in  sapientum  carnalium  2  sensibus  ponere, 
et  defluentes  populos  ad  culpam  vocare  ".3  Hec  Gregorius. 
Scientia  secularis  nulla  conpetentius  intelligitur  quam  illa  per 
quam  res  seculi  reguntur,  in  quibus  homines  dolosi  amplius 
exercentur,  per  quos  innocentia  pluries  falsis  allegationibus  con- 
dempnatur.  De  horum  igitur  numero  esse  videntur  qui  quibus- 
dam  statutis  olim  necessariis,  mutatione  vero  modernorum 
temporum  necessario  commutatis,  sic  tamen  [sunt]  innitentes,* 
ut  nec  apostolicis  adquiescant  difflnitionibus,  ipso  apostolico 

1  Mor.  xxxii.  cap.  xvi. ;  Job.  xl.  12.  3B.  secularium. 

3  Mor.  xiii.  cap.  xi. ;  Isa.  xviii.  2.  *  O.V.  invidentes. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


69 


contrario  modo  ex  causis  contrariis  providente,  nec  viros  sanctos 
per  hoc  vereantur  mendaciter  diffamare,  nec  cessent  prelatos 
simpliciores  theologice  doctrine  ignaros,  ubi  possint,  falsis  alle- 
gationibus  pro  viribus  inclinare.  Hii  carnaliter  et  seculariter 
prudentes,  prudentie  spiritus  sunt  expertes,  unde  catholica 
Jude  2  [v.  19]:  "hii  sunt  qui  segregant  se  ipsos  animales 
spiritum  non  habentes".  Segregant,  glossa,  a  sorte  iustorum  ; 
animales,  anime  concupiscentiam  sequentes. 

(3)  Item  erunt  isti  crudeles  oppressores  servorum  Christi  et 
precipue  pauperum.  Unde  Gregorius  Moral.  13  [cap.  xi.] : 
"  illos  precipue  in  sancta  ecclesia  persequuntur  quos  multis  sciunt 
esse  profuturos ".  Eo  enim  ipso  quo  in  rebus  presentibus 
delectantur  contrarium  pro  viribus  destruere  conabimur.1  Unde 
glossa  illius  verbi  PsaL  9  [v.  9]  ubi  de  Antichristo  dicitur : 
"  Oculi  eius  in  pauperem  respiciunt "  ;  dicit  sic :  iustos  et 
pauperes  spiritu,  quorum  est  regnum  celorum  antichristus 
maxime  persequetur.  Qui  autem  pauperes  appellerentur  osten- 
dit  glossa  illius  versus  sequentis  [v.  14] :  "  tibi  derelictus  est 
pauper":  dicens:  pauper  est  omnibus  huius  mundi  tempor- 
alibus  derelictis,  ut  tu  tantum  sis  spes  eius.  Certum  est  quod 
Antichristus  et  discipuli  eius  ad  idem  conabuntur.  De  numero 
ergo  precursorum  suorum  esse  videntur,  que  contra  egestatem 
et  paupertatem,  quam  Christus  verbo  et  exemplo  commen- 
davit,  totis  viribus  machinantur:  et  hii  quia  sunt  contrarii 
improbi  amatores.  Item  super  illud  Gen.  49  [v.  17]:  "fiat 
Dan  coluber  in  via,  cerastes  in  semita,"  dicit  glossa:  Est  anti- 
christus  coluber  in  via,  quia  eos  per  latitudinem  vite  ambulare 
provocat  quibus  quasi  parcendo  blanditur;  fit  cerastes  in 
semita,  quia  quos  fideles  reperit  et  se  ad  celestis  itineris  pre- 
cepta  constringentes 2  non  solum  calida  persuasione  impetit, 
sed  etiam  terrore  potestatis  premit.  Hec  glossa.  Ad  celestia 
se  constringunt  itinera  qui  servant  ex  voto  Christi  consilia. 
Quos  igitur  tales  cernimus  inpugnare,  certum  est  ad  Antichristi 
malitiam  aditum  preparare. 

(4)  Item  4°  erunt  cupidi  temporalium  inprobi  amatores.  Per 
hoc  etiam  alios  inclinantea  Unde  secunda  Petri  2  [v.  1,  2,  3]  : 
"  fuerunt  vero  pseudoprophete  in  populo,  sic  et  in  vobis  erunt 

1  B.  conabuntur.  a  O.  ont.  et  se  .  .  .  constringentes. 


7o 


PECHAM 


magistri  mendaces,  qui  introducunt  sectas  perditionis,  et  eum, 
qui  emit  eos,  negant  Dominum,  et  multi  persequentur  eorum 
luxurias,  per  quos  via  veritatis  blasphematur ;  et  in  avaritia 
fictis  verbis  de  vobis  negotiabuntur  ".  Ecce  quales  erunt  quia 
luxuriosi  et  cupidi.  Glossa  interlinearis  :  concupiscentias 
predicant  quibus  carnales  facile  consentiunt.  Si  igitur  queritur 
per  quos  mundus  subvertetur,  per  quos  procurabitur  scisma, 
respondetur  per  hanc  glossam :  quia  libenter  audiuntur  con- 
cupiscentie  fautores,  et  talia  predicantes  vel  severitatem  peni- 
tentie  in  suis  predicationibus  enervantes  libenter  audiuntur,  et 
talia  predicantibus  multi  fortiter  adiunguntur.  Fictis  autem 
verbis1  negotiantur  in  avaritia,  qui  dicunt  contempnenda  esse 
propria  non  communia,  ad  hec  paupertatem  evangelicam  re- 
stringentes.  In  communibus  enim  hodie  magis  pemiciosa  est 
avaritia;  propter  temporalium  enim  desiderium  ecclesie  com- 
mittuntur  pueris  et  aliis  curare  nescientibus,  et  evacuatur 
quantum  in  ipsis  est  aspersio  sanguinis  Crucifixi.  Divites 
igitur  erunt  proprie  antichristi  instrumenta.  Unde  Apoc.  6 
[v.  15] :  '  Reges  terre  et  principes' ;  per  diversos  honores  seculi 
quos  nolentes  perdere  deserent  fidem  divites.  Item  titulus 
Psal.  52  est'in  finem  intellectus  David  pro  Amaleth':  ibi 
glossa:  Amalechite  interpretatur  populus  lingens  terram  et 
significat  antichristum  et  suos  terrena  amantes,  qui  in  fine 
mundi  pro  viribus  vastabunt  ecclesiam. 

Item  Gregorius  Moral.  33  exponens  illud  Iob:  "Sicut  tede 
ignis  accense,"  dicit:  "Annon  predicatores  simulationis  anti- 
christi  sunt,  qui  cum  sacros  Dei  ordines  optinent,  fugientem 
totis  desideriis  mundum  tenent?"1  Item  Apoc.  9  [v.  5]: 
"  Cruciatus  eorum  ut  cruciatus  "  scorpionum  etc. :  glossa  :  quia 
sicut  scorpio  cauda,  sic  isti  decipiunt  per  temporalia,  que  debent 
esse  post  sicut  cauda.  Hec  glossa.  Qui  sunt  igitur  isti  scorpi- 
ones  nisi  temporalium  multitudinem  possessoriam  a  Domino  in 
hac  vita  promissam  esse  asserentes  qui  modica  reliquerunt  et  ad 
huiusmodi  suis  predicationibus  animantes?  Unde  Apoc.  13 
[v.  1 1]  ubi  expresse  agitur  de  apostolis  antichristi,  dicit :  "  Vidi 
aliam  bestiam ".  Glossa,  terram  i.e.  terrenos  in  amorem  ter- 
renorum  perseverantes.    Ecce  igitur  quod  terrenorum  amatores 

1  Moral.  xxxiii.  cap.  xxxv.  ;  Job  xli.  10. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


7i 


erunt  apostoli  antichristi  et  precursores  et  ei  specialiter  ad- 
herentes.  De  quorum  numero  videntur  esse  divitias  impudenter 
commendantes  et  paupertatem  pro  viribus  labefacientes,  divitias 
et  paupertatem  mirabili  insania  in  unum  confundentes,  cum 
dicat  Augustinus  de  verbis  Domini  super  Luc. :  '  dives  et 
pauper  duo  sunt  sibi  contraria ' ; 1  et  isti  istius  temporis  heretici 
ponunt  hec  contraria  simul  in  actu  summo,  ut  pauperes  dican- 
tur  altissima  paupertate,  qui  affluunt  super  alios  temporalium 
ubertate.2  De  horum  etiam  numero  infallibiliter  esse  videntur 
qui  usum  divitiarum  plus  affirrnant  ad  perfectorum  quam  in- 
perfectorum  pertinere  usum,  quasi  Dei  Filius  legem  ignoraverit 
perfectorum. 

(5)  Sunt  iterum  5=  carnalitatis  sectatores,  tam  gule  quam 
luxurie.  Gule,  inquam,  unde  canonica  Jude  [v.  18]  :  "  In  no- 
vissimis  temporibus".  Glossa;  in  tempore  antichristi,  cuius 
iam  isti  sunt  preambuli :  "venient  illusores  secundum  desideria 
sua  ambulantes " ;  glossa,  quos  tali  signo  potestis  cognoscere 
quod  gulosi  sunt.  Hos  etiam  vocat  in  eadem  epistola  [v.  12]: 
"  in  epulis  macule  convivantes,"  emphatice  nomine  macularum 
vehementer  maculosos  esse  insinuans.  Istis  etiam  convenire 
potest  illud  [II.]  Tim.  3  [v.  2]:  "erunt  homines  se  ipsos 
amantes,"  etc.  et  infra  incontinentes ;  glossa,  gule  vel  libidinis 
non  refrenando  malas  cupiditates:  'voluptatum  amatores  magis 
quam  Dei ' ;  glossa,  i.e.  carnales  letitias  spiritualibus  preponentes. 
Ecce  quales  erunt  discipuli  antichristi,  carnales  et  precursores. 
Unde  Moral.  15  [cap.  Ixi.],  loquens  de  antichristo  dicit :  "qui 
in  bonis  presentibus  delectantur,  se  potestati  illius  absque 
retractatione  subiciunt " :  etinfra:  "intribus  annis  et  dimidio 
omnes  quos  in  studio  vite  carnalis  invenerit  iugo  sue  domina- 
tionis  astringit ".  Hec  Gregorius.  Ecce  quales  adherent  anti- 
christo.  Et  certum  est  quod  similes  preparant  viam  antichristo 
maxime  secundum  carnem  viventes  et  carnalitatem  subdolis 
exhortationibus  commendantes.  De  quibus  dicitur  Apoc.  9 
[v.  17]:  "Qui  sedebant  super  equos  habebant  loricas  igneas, 
et  iacinctinas,  et  sulphureas,  et  capita  equorum  erant  tanquam 

1 1  have  failed  to  find  the  expression  in  St.  Augustine's  sermons. 
2  B.V.  continue  :  Et  Cassiodorus  super  illud;  Tibi  derelictus  est  pauper; 
dicit  pauper  a  paulula  re. 


72 


FECHAM 


capita  leonum  ;  et  de  ore  ipsorum  procedebat  ignis  et  fumus  et 
sulphur".  Habebant,  inquit,  loricas  igneas :  glossa,  propter 
ignem  ire  et  libidinis  ;  vel  per  loricam  ex  circulis  contextam 
intelligimus  multorum  in  malo  concordiam.  Et  iacinctinas : 
inquit,  per  iacinctum  intellige  simulationem  iustitie ;  unde  et 
ipse  antichristus  qui  in  occulto  erit  luxuriosus  in  publico  casti- 
tatem  simulabit,  ut  magis  placeat,  qui  tamen  alios  ad  omnem 
spurcitiam  licentiabit.  De  simulatione  autem  castitatis  habetur 
Dan.  xi.  [v.  37]:  Super  illud  "erit  in  concupiscentiis  femin- 
arum".  Per  circulos  lorice,  argumenta  sophistica  intellige  ad 
carnalitatis  munimentum.  Et  capita  equorum :  glossa,  i.e. 
principalis  inter  eos :  tanquam  capita  leonum,  propter  detrac- 
tionem  manifestam  secundum  glossam.  Et  de  ore  ipsorutn,  i.e. 
aperta  predicatione,  procedebat  ignis :  glossa  i.e.  cupiditas : 
fumus,  i.e.  superbia;  sulphur,  i.e.  fetor  malorum.  Igitur  non 
est  mirum  si  tales  libenter  audiantur,  si  mundus  ad  eorum 
malitiam  faciliter  inclinetur,  si  per  ipsos  scisma  procuratur  quia 
dicit  apostolus  Thi.  3  (sic) : 1  "  erit  tempus  cum  sanam  doctrinam 
non  sustinebunt,  sed  coacervabunt  sibi  ad  sua  desideria  magis- 
tros  prurientes  auribus  ".  Magistros,  inquit  glossa,  multos  :  ad 
sua  desideria,  ut  ea  dicant  que  volunt.  Et  infra  dicit  glossa  : 
hos  magistros  Salomon  per  mulierem  vult  intelligi,  de  qua  ait : 
"Mulier  insipiens  et  audax,"  ubi  nostra  translatio  habet, 
"  mulier  stulta  et  clamosa  plenaque  illecebris,"  2  ubi  manifeste 
in  talibus  ostenditur  regnare  concupiscentia  carnalis.  Ecce 
igitur  quales  erunt  discipuli  antichristi  et  precursores  quia  car- 
nalissimi.  Nec  mirum  quia  dispositio  est  eiusdem  generis  cum 
forma.  Si  igitur  forma  quam  intendet  antichristus  mundo  im- 
primere  est  vita  carnalis,  sequitur  ut  hoc  precedat  in  precursori- 
bus  suis.  De  istorum  numero  videntur  esse  statum  penitentie 
vilipendentes  et  ab  ipso  retrahentes ;  alii  etiam  novo  genere 
insaniendi  asserentes  quod  abstinere  a  carnibus  et  a  vino  plus 
pertinet  ad  inperfectos  quam  perfectos.  Sed  forsitan  dicet 
aliquis  antichristianus 3  quod  debeant  esse  isti  precursores  non 
carnales  sed  carnalitatem  impugnantes,  unde  Thi.  4  : 4  "  prohi- 
bentium,  inquit,  nubere,  abstinere  a  cibis,  quos  Deus  creavit," 
etc.    Respondeo  quod  illa  apostoli  prophetia  est  de  Manicheis 

1  2  Tim.  iv.  3.       2  Prov.  ix.  13.       3  O.  christianus.       *  I  Tim.  iv.  3. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


73 


intelligenda,  ut  supra  patet  cap.  12,  et  hoc  expresse  dicit 
Augustinus  contra  Faustum  lib.  30.1  Hii  enim  prohibent 
nubere,  hii  dicunt  principes  tenebrarum  non  Deum  cibos 
corporales  creasse,  ut  etiam  dicit  ibi  glossa. 

6°  dico  quod  isti  precursores  erunt  vel  sunt  temporalis  glorie 
avidi  sectatores.  Unde  Apoc.  13  [v.  1  :  cf.  v.  11]:  "  Vidi 
aliam  bestiam  ascendentem  de  mari "  ;  glossa,  i.e.  superbiam  : 
et  hec  bestia,  ut  dicit,  significat  antichristi  apostolos  quos  ipse 
per  totum  mundum  sperget,  de  quorum  etiam  simulatione 
sequitur,  •'  et  habebat  cornua  duo  similia  agni " :  glossa,  si 
quid  boni  in  eis  videbitur,  simulatio  est.  Istorum  superbia  in 
tantum  ascendit  ut,  cum  vitam  infamem  egerint,  et  in  crapula 
vixerint,  de  misticis  intelligentiis  scripturarum  glorientur,  sicut 
in  libellis  patet,  quos  crapulati  et  stridentes  nuper  evomuerunt, 
quorum  contraria  sunt  sanctissimis  hominibus  revelata  et  a 
subtilissimis  investigata,  per  sedem  apostolicam  confirmata 
multipliciter  contestante  Deo  de  excelsis.  In  tantum  vero  pro 
veritate  stare  se  simulant,  ut  pro  ipsa  agere  se  dicant,  que  con- 
traria  sunt  prelati.  Unde  Gregorius  exponens  illud  Job  41  2  : 
"  fervescere  faciet  quasi  ollam  profundum  mare,"  etc.  dicit : 
"  Quid  per  mare  nisi  vita  secularium?  Quod  Leviatan  facit 
fervescere  quia  constat  quod  persecutionis  extreme  tempore 
studeat  contra  electorum  vitam  animos  reproborum  per  flammam 
crudelitatis  excitare  ".  Etinfra:3  "  Ergo  leviatan  ita  seducet 
corda  reproborum  ut  quicquid  agunt  per  iniquitatem  perfidie 
pro  veritate  recte  fidei  se  facere  suspicentur.  Ergo  sicut  olla 
fervent,  dum  sanctos  crudeliter  persecuntur ;  sed  apud  eos  ipsa 
persecutio  unguentorum  fragrantiam  redolet,  dum  mens  eorum, 
vanis  suspicionibus  decepta,  estimat  quod  Deo  obsequium  per- 
solvat".  Sed  advertendum  est  quod  duo  sunt  ypocritarum 
vel  simulatorum  genera.  Ouidam  enim  sunt  per  omnia  labori- 
osa  opera  et  difficilia  gloriam  querentes  ;  quidam  autem 
asperitatem  omnem  fugientes,  solis  quibusdam  fictionum  super- 
stitionibus  4  se  ab  aliorum  consuetudine  segregantes  :  primitivi 

1  Migne,  Pat.  Lat.  xlii.  col.  490. 
-  Job  xli.  22 ;  Moral.  xxxiv.  cap.  xvi. 

3  Ibid.  cap.  xvii. 

4  B.  fictionibus ;  V.  om.  superstitionibus. 


74 


PECHAM 


igitur  temporis  ypocrite  et  quidam  alii  nostri  temporis  se  in 
abstinentie  rigoribus  et  aliis  asperitatibus  crucifigebant,  sed 
per  hoc  vane  glorie  militabant.  Isti  autem  antichristi  pre- 
cursores  in  magna  parte  que  mundi  sunt  amantes,  et  ad  ea 
alios  exemplis  et  predicationibus  animantes,  sic  ypocrisi  stude- 
bunt  quod,  carni  parcentes,1  solis  fimbriis  latioribus  et  huius- 
modi  aliis  auram  populi  captabunt :  et  quanquam  isti  futuri 
sint  principaliores,  credibile  est  tamen  plurimos  primi  generis 
ypocritas  eisdem  contra  Dominum  astituros.  Ecce  veritatis 
testimoniis  descripsi  familiam  antichristi  duplicem  et  dolosam, 
in  mundana  sapientia  callidam,  pauperes  opprimentem,  divitias 
sectantem,  voluptate  fedam,  presumptione  elatam  et  simulatione 
armatam.  Hec  est  cauda  draconis  que  traxit  tertiam  partem 
stellarum  secum,  ut  dicit  glossa  Apoc.  12:  cauda,  inquit,  de- 
ceptiones  quibus  celant  vitia,  ut  cauda  celantur  turpia.  Videant 
autem  universi  et  iuuicent  utrum  hec  minus  alicui  generi 
hominum  conveniant  quam  illis  qui  propter  Christum  in  eges- 
tate  spontanea  ipsi  altissimo  famulantur?  De  numero  pre- 
dictorum  pseudo  esse  videntur  qui  bonorum  predicationem 
dyabolo  instigante  extinguere  conantur.  Unde  Apoc.  6  (sic),z 
post  hoc  "vidi  quatuor  angelos  stantes  super  quatuor  angulos, 
terre,  tenentes  quatuor  ventos  terre  ne  flarent " :  per  ventum 
quadruplicem  predicatio,  per  quatuor  partes  orbis  terrarum 
intelligitur  :  per  tensionem  igitur  venti  intelligitur  inpedimentum 
verbi  divini ;  unde  glossa,  in  tempore  tribulationis  nichil  magis 
necessarium  quam  predicatio  ; 3  et  ideo  nititur  dyabolus  detinere 
eam  omni  loco  :  hec  glossa.  Antichristi  igitur  precursores  et 
discipuli  non  tam  erunt  pauperes  quam  pauperum  inpugnatores. 
Aliquos  tamen  Dominus  homines  sanctos  contra  antichristi 
exercitum  consecrabit :  de  quibus  Apoc.  4  (sic) ; 4  "  prophetabunt 
diebus  mille  ducentis  lx  amicti  saccis".  Glossa:  de  Enoch  et 
Elia  agitur  per  quos  predicatores  alii  intelliguntur :  amicti 
saccis,  i.e.  predicantes  penitentiam  et  exemplo  ostendentes. 
De  quibus  Augustinus  de  civitate  Dei  20  [cap.  viii.] :  "  Tribus 
annis  et  mensibus  sex  legitur  totis  suis  viribus  et  suorum  sevi- 
turus  et  tales  erunt  cum  quibus  est  ei  belligerandum,  ut  vinci 

1  V.  cani  studentes.  3Apoc.  vii.  1. 

30.  om.  unde  .  .  .  predicatio  *  B.x.  (Apoc.  xi.  3). 


TRACTATUS  PAUPERIS 


75 


tanto  eius  impetu  insidiisque  non  possint  "  :  et  infra :  "  in  eorum 
sane  qui  tunc  futuri  sunt,  sanctorum  atque  fidelium  comparatione 
quid  sumus?  quandoad  illos  probandos  tantus  solvetur  inimicus, 
cum  quo  nos  ligato  tantis  periculis  dimicamus".  Hec  Augus- 
tinus.  Isti  quicunque  erunt  contrarie  erunt  dispositionis  anti- 
christo  et  suis.  Erunt  igitur  ut  videtur  paupertatis  professores 
seu  defensores,  in  penitentia  ferventes  et  humiles  et  abiecti. 
Quod  si  dixeris  ista  Augustini  verba  intelligi  de  illius  temporis 
prelatis,  utique  inquam,  credo  plane  illo  tempore  aliquos  ex  eis 
viriliter  certaturos,  credo  etiam  Christi  pauperes  eis  efficaciter 
astituros.  Sic  igitur  patet  cuiusmodi  erunt  antichristi  precursores, 
cuiusmodi  eius  inpugnatores.  Predicte  etiam  auctoritates  in 
pauperum  Christi  suggillationem  impie  et  improbe  intorquentur. 

Primo  de  illo  verbo  Act.  [xx.  29]  patet  quod  de  hereticis 
intelligitur  fortibus  in  disputando,  crudelibus  in  occidendo, 
secundum  glossam.  Adhuc  autem  non  vidimus  Christi  pauperes 
aliquem  occidere,  quamvis  aliqui  ipsorum  inquisitionem  habentes 
hereticorum,  convictos  vel  confessos  legittime,  tradunt  curie 
seculari :  nonnullos  etiam  quorum  hereses  sedes  apostolica 
condempnavit  accusaverint  ipsi  sedi,  que  et  ipsos  beneficiis 
ecclesiasticis  iusts  privavit,  sicut  inimicos  ecclesie  et  adversarios 
veritatis,  quorum  etiam  aliquos  sicut  oves  morbidas,  sicut  lupos 
rapaces,  fecit  a  regno  Francie  proscribi,  cum  quibus  miseri- 
corditer  actum  est,  quando  non  idem  ignis  ipsos  et  eorum 
hereses  devoravit.  Lupi  ergo  surit  heretici  corporaliter  violenti, 
de  quibus  Io.  x.  [v.  12]  super  illud  "videt  lupum  venientem"; 
glossa  ;  lupus  est  vel  violentus  qui  corporaliter  vastat  vel  dya- 
bolus  qui  spiritualiter  dissipat.  Huic  concordat  Origines  in 
communi  omelia;  nec  inficior,  quin  multi  veniunt  et  venturi 
sunt  heretici  in  specie  religionis.  Sed  hoc  contra  innocentes 
et  pauperes  impie  intorquetur,  in  quibus  non  apparent  fructus 
carnis,  de  quibus  Gal.  5  [v.  19,  22] :  "  que  sunt  fornicatio,  im- 
munditia,"  etc,  sed  magis  contrarii,  fructus  scilicet  spiritus, 
caritas  scilicet,  pax,  etc,  que  sequuntur.  Certe  lupi  sunt  pre- 
dicti  antichristi  precursores.  Est  enim  lupus  animal  gulosum, 
animal  severum,  animal  malignum,  animal  habens  morsum 
venenorum,  que  omnia  habent  Christi  adversarii  supradicti. 
Per  istos  scisma  procurabitur,  ad  quorum  suadelas  carnales 


76 


PECHAM 


omnes  libenter  inclinantur.  Unde  Io.  x.  [12]  :  "  lupus  rapit  et 
dispergit  oves  ".  Ergo  quando  dictorum  predicationes  invales- 
cent  et  ficti  prelati  eis  non  resistent,  necesse  est  ut  grex  Domini 
dispergatur.  Unde  Ezech.  34  [v.  5]:  "disperse  sunt  oves  mee 
eo  quod  non  esset  pastor  ". 

Ad  illam  auctoritatem  apostoli :  "  erunt  homines  se  ipsos 
amantes,"  etc,  patet  responsio:  numquid  possunt  dici  amantes 
se  ipsos,  qui  propter  Christum  abiciunt  se  ipsos,  contempnunt 
statum  honoris,  ad  quem  apti  sunt  sicut  alii,  et  eligunt  statum 
abiectionis,  fugiunt  divitias  et  delicias,  inopia  contenti  ?  Quid 
ergo  insanius  quam  huiusmodi  homines  appellare  se  ipsos 
amantes?  maxime  cum  illi  sui  amatores,  sicut  ex  predictis 
patet  et  ex  consequentibus  in  textu,  debeant  esse  homines 
voluptuosi :  sed  illam  partem  dimittam.  "  Homines  fraudu- 
lenti, '  patet  qui  sunt  pseudo-prophete  de  quibus  Mat.  24  [v.  11] : 
dicitur  quod  "  multi  pseudo-prophete  surgent  et  seducent 
multos,"  falsi  expositores  scripturarum. 

Prophetias  Hildegardis  non  multum  pondero,  sed  magis  eos 
arguo  qui  mulieris  doctrinam  in  ecclesias  introducunt,  quam 
apostolus  docere  in  ecclesia  non  permittit.  Si  dicas  Augustinum 
allegare  Sibille  testimonium  in  libro  De  Civ.  Dei  18,  plane 
verum  est,  sed  certum  est  Sibillam  apostolorum  tempora  pre- 
cessisse.  Amplius  licet  Augustino  quod  non  licet  adversario 
veritatis.  Ad  quod  dicunt  quidam  Bernardum  prophetias 
Hildegardis  collegisse,  si  verum  est,  huiusmodi  prophetie  auc- 
toritam  non  ostendit :  collegit  enim  Bernardus  quedam  ad  re- 
probandum,  sicut  errores  Abelardi,  quedam  ad  experiendum, 
sicut  forsan  huiusmodi  mulieris  verba.  Et  quod  dicunt  papam 
Eugenium  ea  confirmasse,  plane  est  mendacium,  quia  sedes 
apostolica  non  sole  dubia  confirmare,  maxime  cum  hec  in  aliis 
temeritatis  sue  scriptitationibus  suis  noscatur  plura  erronea  reli- 
quisse.  Credo  autem  donec  aliud  mihi  innotescat,  prophetiam 
Hildegardis  ex  dyaboli  astutia  processisse.  Intellexit  enim 
humani  generis  inimicus  ex  pluribus  scripturarum  oraculis  reli- 
giones  pauperum  suscitandas  divinitus  in  ecclesiarum  releva- 
tionem,  sicut  etiam  prescivit  Christi  adventum  et  alia  plurima 
in  scripturis  predicta.  Volens  igitur  facere  religiones  istas 
hominibus  odiosas,  veritati,  quam  vel  ex  scripturis  vel  angelis 


TRACTATUS  PAUPERIS  77 

revelantibus  didicerat,  plures  immiscuit  falsitates  et  nequitias,  et 
per  istam  Hyldegardim  quam  et  alios  errores  docuit,  Hylde- 
gardianis  hereticis  ipsius  dyaboli  procuratoribus,  et  sanctorum 
persecutoribus  promulgavit. 

Signa  autem  omnia  que  inducunt  vel  sunt  mendacia  vel 
sunt  fallacia  et  omnia  perversa.  Predicant  enim  missi  canonice 
ut  patet  cap.  15.  Et  cum  dicunt  non  canonice  missos  nisi 
vocatos  a  sacerdotibus  parochialibus,  plane  sententie  apostolice 
contradicunt  qua  diffinitur  quod  habita  licentia  episcopi  possunt 
hec  et  alia  facere,  etiam  sacerdotibus  parochialibus  contradicenti- 
bus  et  invitis.1 

Secundum  credo  patet  omnibus  esse  falsum,  quia  communi- 
ter  predicant  veritatam  nec  mirabilia2  suorum  ostentant,  sed 
magis  ad  aliorum  edificationem  referunt,3  et  si  aliter  faciunt 
aliquando  inani  gloria  subrepente,  non  tamen  propter  hoc  sunt 
pseudo  iudicandi,  quia  talia  incessanter  rigoribus  penitentie  ex- 
piantur. 

Tertium  plane  est  falsum  et  perversa  suspicione  inpositum.4 
4m  similiter  inique  inponitur  eis  cum  de  predictis  hereticis 
intelligatur  ut  per  antecedentia  textus  declaratur.5 

5m  impie  et  inprobe  videtur  predicatoribus  Christi  notam 
inponere.  Certum  est  quod  predicatores  ex  auctoritate  princi- 
pales  sunt  episcopi,  ex  commissione  vero  quidam  religiosi,  quorum 
quidam  per  sedem  apostolicam  quadam  appropriatione  predi- 
catores  nuncupantur,  et  nepharium  est  quod  sedes  apostolica 

1  B.V.  continue :  Qui  autem  in  hoc  vel  in  alio  apostolicam  difEnitionem 
impugnant  heretici  sunt,  ut  probatur  22  d.  c°  Omnes  et  c°  Sacrosancta.  [Decreti 
Pars  I.  Dist.  xxii.  cap.  1,  2.] 

3  B.V.  miracula. 

3  B.V.  add :  '  Peccatum  quippe  est  miracula  supprimere,'  and  quote  Aug. 
De  Civ.  Dei  xxii.  cap.  viii. 

4  B.V.  quote  from  Greg.  Moral.  xix.  (cap.  xxv.)  on  Gen.  xviii.  21,  and  con- 
clude  :  "  Impium  ergo  est  eis  intentionem  subdolam  imponere  quos  planum  est 
exemplis  et  verbis  pro  salute  hominum  anxie  laborare  ". 

6  B.V.  continue  :  .  .  .  et  ubi  describuntur  illi  ut  se  ipsos  amantes,  cupidi, 
elati,  superbi,  blasphemi,  etc.  A  predictorum  enim  moribus  hec  sunt  plurimum 
aliena ;  nec  est  hoc  domos  penetrare  conditiones  sibi  confitentium  aut  ad  ordinem 
alliciendorum  inquirere,  vel  certe  necessitates  explorare,  quia  dicit  Heleseus  ad 
Sunamitidem  4  Reg.  [iv.  12] :  Ecce  sedule  in  omnibus  ministrasti  nobis ;  quid 
vis  ut  faciam  tibi  ?  Numquid  habes  negotium,  et  vis  ut  loquar  regi  aut  principi 
milicie  ?    Istud  igitur  ex  falsi  impositione  procedit. 


/8 


PECHAM 


approbavit,  in  arrogantie  signum  invertere.  Isti  et  alii  religiosi 
predicantes  opitulationes,  etsi  non  sunt  tante  auctoritatis  ut 
archidiaconi  et  legati,  magne  tamen  utilitatis  in  ecclesia  Jesu 
Christi.1 

6m  similiter  manifestam  continet  falsitatem.  Non  enim 
faciunt  indulgentias  auctoritate  sua  sed  denunciant  aliena,  per 
quam  absolvunt  et  excommunicant  cum  oportet.'2 

7m  similiter  magnam  continet  cecitatem.  Numquid  enim 
pseudo  sunt  qui  regimini  conversorum  intendunt  ?  Patet  quod 
non.  Ergo  nec  qui  regentibus  assistunt,  quorum  etiam  plures 
predicant  infidelibus,  ubi  vident  verbum  aliquam  habere  posse 
efficaciam. 

[Ad  8  quod  vadunt  auctoritate  illius  a  quo  sunt  missi,  scil. 
pape  vel  episcopi.3] 

9m  et  xm<  faciliter  exsufflantur  quia  errorem  continent 
manffestum.  Non  enim  commendant  se  ipsos  sed  statum 
suum,  nec  credo  eos  arguendos,  si  pie  ad  hoc  moveantur, 
maxime  cum  maligni  multipliciter  depravare  statum  eorum 
conentur :  propter  consimilem  enim  causam  apostolus  legitur 
se  pluries  commendasse. 

Ad  xi.  patet  quod  non  est  viciosum  ad  aliorum  edificationem 
dicere  status  prerogativam  :  putant  enim  prelati,  statum  suum 
preferendo  statui  subditorum,  minime  delinquere :  putare  pos- 
sunt  qui  artiorem  paupertatem  profitentur,  se  non  peccare  aliis 
in  hoc  religiosis  statum  suum  preferendo.  Nec  tamen  preferunt 
simpliciter,  cum  quelibet  religio  sua  gaudeat  prerogativa.  Illa 
tamen  religio,  sicut  credo,  est  aliis  preferenda,  que  plura  per- 
fectionis  insignia  profitetur.  Prelatorum  etiam  statui  minime 
preferunt  statum  suum,  si  tamen  eo  modo  militent,  quo  summus 

1  B.V.  continuei  Sicut  de  eorum  predicatione  tractatum  est  in  precedenti 
cap.,  et  per  facti  apparet  evidentiam,  quoniam  per  orbem  totum  sua  paupertate 
spargunt  doctrinam  veritatis,  quod  adhuc  nulle  divitie  nostris  temporibus  facere 
valuerunt. 

3  B.V.  continue :  Et  si  aliqui  eorum  visi  sunt  excessisse,  impium  est  hoc  in 
multitudinem  refundere ;  sed  in  hoc  impletur  verbum  Augustini  ad  plebem 
Yponensem  [V.  serranasem]  dicentis  de  quibusdam  infamie  studentibus,  cum 
inquit  de  aliquibus  qui  sanctum  non  profitentur  [etc.]. 

3  Added  in  margin  of  O.  in  another  hand :  B.V.  read :  "  Ad  octavum  patet 
saiis  ex  150  cap.°  ". 

4  See  note  at  end  of  this  chapter. 


TRACTATUS PAUPERIS 


79 


imperator  [iubet] ; 1  non,  inquam,  preferunt,  nisi  eo  modo  quo 
expositum  est  supra  cap.  14. 2 

Ad  12  quod  stulti  heretici  omnis  religionis  ignari  putant 
superstitiosum  quod  salubriter  est  institutum,  nec  propter 
stultorum  detractiones  et  nepharias  suspiciones  eorum  qui  dicunt 
hoc,  sive  propter  vanam  gloriam,  deserenda  sunt  que  religiosam 
continent  honestatem.3 

Ad  13  respondetur  per  interemptionem  :  nullus  enim  verus 
Christianus  aliquid  preponit  legi  Dei.  Omnes  enim  habentes 
Christum  in  fundamento,  quod  videntur  habere  precipue 
pauperes  voluntarii,  qui  totum  mundum  despiciunt  respectu 
Christi,  sed  non  cedunt  in  causa  veritatis  in  scandalum  quorum- 
cunque,  illorum  precipue  qui  moventur  inique  qui  volunt  doctri- 
nam  veritatis  extinguere,  quibus  improbitatibus  *  suis  cedere 
esset  viam  impietatis  ampliare  :  talium  scandalo  docuit  Christus 
non  cedere,  Mat.  1 5  : 5  dixerunt  enim  discipuli :  "  scis  quia 
pharisei,  audito  verbo  hoc,  scandalizati  sunt "  ?  et  respondit : 
"  sinite  illos :  ceci  sunt  et  duces  cecorum  ".6 

Ad  14  et  15  patet  quod  non  omnes  utentes  eloquentia  et 
philosophia  peccant,  cum  hoc  sancti  fecerunt :  excusavit  se 
apostolus  a  sapientia  verbi,  non  a  scematibus  eloquentie,  quibus 
epistole  sue  leguntur  habundare,  sed  magis  a  fuco7  verborum 
intrinsecum  sensum  abscondente,  quibus  philosophi  multi 
leguntur  usi  fuisse. 

Ad  16  patet  ubi  manifeste  apparet s  quam  temere  processit 
heresiarcha  iste  qui  intentiones  hominum  iudicavit.  Amplius 
si  introducere  philosophiam  in  obsequium  scripture  malum  esset, 
nunquam  sancti  sic  assidue  philosophia  usi  fuissent,  que  qualiter 
audiri  possit  et  qualiter  non,  satis  ex  multorum  doctrinis  patet, 
et  precipue  Dist.  37 9  ex  disputatione  Gratiani ;  hoc  autem  ad 

1  C/.  Aug.  ad  Valerium,  Migne,  Pat.  Lat.  xxxiii.  col.  88. 

2  E.g.  (in  cap.  xiv.) :  "  Item  nec  tenentur  prelati  ad  obedientiam  consiliorum. 
Immo  religiosi  ad  prelationem  secularem  assumpti  ab  illa  eximuntur.  .  .  . 
Amplius  nec  tenentur  ad  speciales  rigores  penitentie  ;  verbi  gratia,  non  tenentur 
ire  discalceati ". 

3  See  note  at  end  of  chapter. 

*  O.  in  prosperitatibus  ;  otn.  impietatis.  5  Mat.  xv.  12. 

0  B.  adds  a  few  words  from  Greg.  super  Ezech.  homilia  vii. 

7  O.  suo  sensu.  8  B.  Hinc  apparet  manifeste. 

9Decreti  Pars.  I.  Dist.  xxxvii.  c.  8. 


So 


PECHAM 


fastum  sinistra  interpretatione  convertere  quod  potest  fieri 
sancta  intentione,  non  est  nisi  mentis  veneno  inebriate. 
Similiter  respondendum  ad  obiectionem  de  amore  magistralis 
honoris,  quia  viri  religiosi  non  laborant  ad  optentum  magisterii 
pro  personis  propriis,  nisi  per  obedientiam  cogantur,  sed  pro 
fratribus  suis  quos  Dominus  vita  et  scientia  illustravit,  quos 
etiam  invitos  faciunt  in  cathedra  sublimari.1 

[17]  Ad  illud  de  iactantia  etc.  dico  quod  non  est  iactantia 
dicere  sicut  nec  ostentatio  pietatis  causa  ostendere  bona  sua. 
Unde  Gregorius  Moral.  19  [cap.  xxiii.]  :  "dum  sancta  predicant, 
ipsa  eorum  predicatio  forte  despicitur,  quorum  vita  nescitur ; 
compelluntur  ergo  vitam  suam  dicere,  ut  auditorum  valeant 
vitam  mutare ;  et  facta  sua  referunt,  ut  venerationem  habeant ; 
venerari  appetunt  ut  reverenter  audiantur".  Hec  Gregorius. 
Quod  autem  hec  vel  alia  dicta  vel  facta  perversa  interpretatione, 
cum  sint  dubia,  in  superbiam  intorquentur,  vel  aliud  genus  vitii, 
ostendit  manifeste  hereticum  istorum  mendaciorum  confictorem 
superfluum2  esse  et  omnia  perverso  fine  facere,  dicente  Angus- 
tino  super  illud  psalmi  :  "  Amputa 3  obprobrium  meum  quod 
suspicatus  sum  "  :  "  hominum  iudicia  de  occultis  hominum  non 
sunt  suavia  quia  temeraria,  et  ideo  suum  dixit  obprobrium,  quod 
de  aliis  suspicatus  est.  Hoc  proclivus4  homo  suspicatur  in  alio 
quod  suspicatur  in  se  ipso".  Hec  Augustinus.  Ex  ore  ergo 
tuo  te  iudico,  serve  nequam,  heretice  asinine.5 

Ad  20  dicendum  quod  cum  insanus  esset  qui  ad  statum 
calamitatis  perpetue  se  transferret  pro  honore  incerto,  non  est 
igitur  credibile  quod  aliquis  ad  statum  virorum  pauperum  in- 
clinet  se  propter  hoc,  et  quam  impie  iste  mendaciter,  cuius  non 
illuminavit  Deus  abscondita  tenebrarum,  sed  quem  princeps 

1  B.  contimtes :  Honor  etiam  magisterii  amari  potest,  sicut  dicit  Gregorius, 
quia  venerari  appetunt  ut  reverenter  audiantur,  et  idem  sentiendum  est  de 
honore  ad  officium  magisterii  pertinente.  Intentionis  autem  iudex  est  Dominus, 
qui  et  novit  quam  falso  eis  imponatur  illud  quod  de  pessimis  dicitur  ypocritis, 
Mat.  23  :  "  Amant  primos  recubitus  in  cenis,"  etc. 

a  B.  superbissimum. 

3  Ps.  cxviii.  39  :  O.  reads  Aufer  (for  Amputa) :  cf.  ibid.  22.  See  Migne, 
Pat.  Lat.  xxxvii.  col.  1535. 

4  Augustine,  '  proclivius  ; '  and  '  sentit '  for  the  second  '  suspicatur  '. 

5  B.  om.  '  heretice  asinine,'  and  adds  '  et  sic  patet  ad  171",  i8m,  et  igm". 


TRACTATUS  PAUPERIS 


81 


tenebrarum  excecasse  videtur,  ad  intima  servorum  Christi 
iudicanda  soli  Deo  cognita  se  inflexit,  cum  videat  plurimos 
honores  deserere  seculares,  et  se  huiusmodi  humilitatis  statui 
alligare.  Et  si  dicat  mendax  quod  nullius  ordinis  professores 
notat,  manifeste  mentitur;  quia  quosdam  suo  nomine  predi- 
catores  appellat,  et  alios  vero  sic  circumloquitur  et  allegando 
verba  regule  sue  et  vite,  quod  manifeste  patet  eum  protestando 
fuisse  mentitum,  cum  se  dixit  nollealiquid  dicere  contra  aliquem 
statum  a  sede  apostolica  approbatum.1 

Ad  21  dicendum  quod  paucos  vel  nullos  vidimus  se  curiis 
ingerentes  sed  coactos  et  renitentes  prelatis  et  principibus 
honestis  assistentes.'2 

Ad  22  dicendum  quod  favorem  humanum  querere  propter 
bonum  spirituale  non  est  malum,  nec  procurare  negotia  pietatis, 
quorum  plurima,  etsi  non  conveniant  hominibus  pure  monasticis, 
possunt  tamen  convenire  aliis,  ut  patet  ex  predictis,  quorum 
pietati  principes  et  alii  tutius  innituntur  quam  pluribus  secu- 
larium ;  quorum  mores  et  merita  lupi  indicent  et  tonsores ;  et 
per  hoc  patet  responsio  ad  23. 

24  procedit  ex  falsi  suppositione.  Nullum  enim  audivi  qui 
diceret  se  plus  zelare  quam  bonum  prelatum  quamvis  pauciora 
recipiat;  plurium  enim  receptio  convenit  prelatis  qui  gregem 
triplicis  ministerii  habent  pascere  pastione. 

1  B.  continues :  sed  pro  talibus  dicit  Ieronimus  ad  Asellam  :  O  invidia 
primum  mordax  tui,  O  Sathane  calliditas,  semper  sancta  persequens.  (Epist. 
xlv.). 

2  B.  continues  :  Fuit  quidam  Iohannes  in  carcere  Herodis  qui  audito  eo 
multa  faciebat  ut  dicitur  Marc.  6  [20].  Non  est  bonus  religiosus  qui  stat  in 
curia  quacunque  nisi  stet  ibi  mere  per  obedientiam  carceratus.  De  episcopis 
autem  dicitur  secunda  q.  7  c.  Nullus  monachus  [Decr.  II.  2,  vii.  54]  ut  episcoporum 
cubicularii  sint  religiosi  clerici  vel  electi  monachi.  De  regum  autem  curiis 
sciendum  quod  Sap.  6  super  illud,  '  Diligite  sapientiam  ut  in  perpetuum  reg- 
netis';  glossa  dicit :  tunc  bene  regitur  respublica  cum  philosophi  regnant  et 
reges  philosophantur.  Philosophi  autem  sunt  vere  divine  sapientie  amatores. 
Illorum  ergo  debent  reges  regi  consiliis  quos  sincerius  cognoscunt  diligere 
deitatem  [MS.  dite] ;  rex  autem  seu  rector  civitatis  ante  omnia  debet  de  cultu 
Dei  providere,  ut  philosophus  docet  vi.  Ethicorum,  et  Augustinus  dicit  ad  Boni- 
facium  [cf.  Migne,  Pat.  Lat.  xxxiii.  col.  792  et  seq.]  quod  bonus  rex  debet  ante 
omnia  peccata  a  populo  extirpare.  Preterea  dicitur  Deut.  17,  '  Postquam  '  [etc. 
v.  17,  18].  Queso  qui  sunt  aptiores  moribus  corrigendis,  vitiis  extirpandis  et 
scripturis  exponendis  quam  sancti  viri  probate  religionis  ? 

6 


82 


PECHAM 


25  totum  est  mendacium.1 

Ad  26  dicendum  quod  utinam  detractor  iste  deberet  cum 
eis  aliquantulum  hospitiorum  et  vie  angustias  experiri !  Sciret 
certe  quod  pluries  quamplures  cum  Christo  circumspiciunt, 
immo  et  circueunt,  in  fame  et  siti  et  frigore  et  nuditate  non 
invenientes  invitantem  nec  recipientem.2  Certe  Christus,  qui 
non  repperit  hospitium  in  Jerosolema,  invenit  devotum  in 
Bethania  cum  Martha  et  Maria.  Nunquid  adulatus  fuerat 
Marthe?  nunquid  Helyas  vidue  Sareptane?  Sed  certe  sicut 
ministraverunt  quedam  mulieres  Christo  de  facultatibus  suis, 
quas  curaverat  ab  ihfirmitatibus  suis,  sicut  dicitur  Luc.  8,  sic 
Christi  pauperibus  Christo  devoti  ministrant  necessaria,3  eorum 
predicationibus  ad  caritatem  conversi  vel  in  ea  confirmati.  Non 
ergo  sequitur  quod  impiissime  dicunt,  quod  hominibus  in  malis 
faveant,  sed  quod  eorum  foveant  caritatem.4 

Ad  27  dicendum  humane  infirmitatis  est  vitium  labi  in 
inpatientiam  sed  sanctitatis  est  hanc  ipsam  cito  delere  per  peni- 
tentiam,  quod  etiam  faciunt  nonnulli.5  Alii  vero  sicut  frequenter 
visum  est  maximas  iniurias  etiam  mortem  pro  Christo  parati 
sunt  sustinere  gaudentes. 

Ad  28  dicendum  quod  de  odio  cordis  in  hac  parte  solus 
potest  altissimus  iudicare :  de  residuo  autem  docet  Gregorius 
super  Ezec.  omelia  9/  respondere,  dicens  :  "  Hii,  quorum  vita  in 
exemplo  imitationis  est  posita,  debent,  si  possint,  detrahentium 
sibi  verba  conpescere,  ne  eorum  predicationem  non  audiant  qui 
audire  poterant,  et,  in  pravis  moribus  remanentes,  bene  vivere 
contempnant  ".6    Hec  Gregorius.    Si  ergo  aliqui  reperiantur 

1  B.  continues  :  Sicut  dicit  Gregorius  X.  Moial.  [cap.  iv.]  exponens  illud 
sancto  Iob  falso  impositum :  Dixisti,  purus  est  sermo  meus  [xi.  4].  Habet  inquit 
hoc  pravorum  malicia  [etc.]. 

2  B.  nec  recipiunt  invitantem  sed  nec  recipientem.  3  O.  cuncta. 

4  B.  continues :  immo  certe  dicitur  Prov.  28 :  '  Qui  corripit  hominem '  [etc. 
v.  23]. 

5  B.  continues  :  Quod  si  in  tribulatione  inardescunt  contra  mala,  hoc  non 
est  impatientia  appellanda  sed  via  per  zelum,  qua  usi  sunt  Vincentius,  Laurentius 
et  plures  alii  contra  tortores  suos  :  et  Gregorius  dicit  Moral.  5  [cap.  xlv.] : 
irascimini  et  nolite  peccare :  "  Hoc  nimirum  non  recte  intelligunt  qui  irasci  nos 
nobis  tantummodo,  non  etiam  proximis  delinquentibus  volunt.  Si  enim  proximos 
sicut  nos  amare  precipimur,  restat  ut  sic  eorum  erroribus  sicut  nostris  vitiis 
irascamur  ". 

6  Migne,  Pat.  Lat.  Ixxvi.  col.  877. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


83 


heretici,  qui  contra  apostolicam  diffinitionem  presumant 
statum  pauperum  non  solum  arguere  sed  stulte  et  impie  damp- 
nare,  non  est  eis  hoc  tolerandum,  quin  potius  contra  tales  sicut 
contra  hereticos  procedendum,  sicut  actum  est  ex  parte  tempore 
domini  Alexandri  pape  quarti.  Amplius  nec  quicunque  sunt 
ydonei  alios  arguere  nec  omnis  arguendi  modus  convenit  cor- 
rectioni  fraterne  ;  dico  non  convenit  correptio  cuicunque  persone, 
sed  innocenti  saltem  in  genere  criminis  arguendi  unde  Io.  8 
[v.  7]:  "Qui  sine  peccato  est  primus  in  illam  lapidem  mittat"  ; 
glossa,  si  enim  lex  iubet  puniri  reos,  non  tamen  a  similiter 
puniendis :  ecce  plena  iusticia  ut  iustus  mala  puniat.  Hec 
glossa.  Sicut  docet  Anselmus,  lib.  Cur  Deus  homo:1  quod  et 
si  homo  meruit  flagellari,  dyabolus  tamen  in  eum  iniuste  sevie- 
bat:  licet  ergo  religiosi  pauperes  aliquando  argui  mereantur, 
non  tamen  pertinet  correptio  ad  homines  dolosos,  superbos, 
luxuriosos,  membra  dyaboli  electissima,  quia  nec  sunt  eorum 
prelati  nec  de  merito  vite  infamis  vim  optinent  arguendi.  Pre- 
terea  deficiunt  tales  in  modo  arguendi  quia  sub  titulo  correp- 
tionis  surdis  maledicunt,  absentibus  detrahunt,  cum  aviditate 
infamandi  sine  conscientia  mentiendi :  propter  quod  sicut  here- 
tici  perniciosi  proponendi,  pertinaces  et  incorrigibiles  debent 
manifeste  et  generaliter  notari,  ut  a  fidelium  subversione  refre- 
nentur.2 

Eodem  modo  dicendum  ad  29  et  30. 

Ad  31  respondendum  per  interemptionem  quod  generaliter 
dicta  nunquam  sibi  appropriant  nisi  cum  a  malignis  detractori- 
bus  generalia  sic  additionibus  contrahuntur  ut  de  aliis  intelligi 
non  valeant,  utpote  nominando  ipsos  nomine  suo  predicatores 
aut  verba  sue  regule  allegando :  sed  hoc  est  malicia  gehennalis 
in  qua-  omnia  sunt  ad  tormentum,  universa  que  in  sanctorum 
libris  de  ypocritis  et  seductoribus  dicuntur,  in  virorum  sanctorum 
iniurias  intorquere,  quod  feciunt  moderni  heresiarche  ut  in  eis 
impleatur  illud  Moral.  13 3 :  "antiquus  hostis  fremit  contra 
ecclesiam  dentibus  suis,  dum  per  crudeles  reprobos  in  eis  in- 

1  Cf.  lib.  L,  cap.  vii. 

2  B.  continues :  ut  et  ab  aliis  dividantur  iuxta  prophetiam  Ps.  dicetitis : 
Precipita  Domine  et  divide  linguas  eorum  [etc. :  Ps.  liv.  10,  16]. 

3  Mor.  xiii.  cap.  x. 


84 


PECHAM 


sequitur  vitam  bonorum  :  intuetur  eam  terribilibus  oculis,  quia 
pravorum  consiliis  non  cessat  mala  exquirere,  in  quibus  hanc 
semper  deterius  affligat ".  Et  sequitur  de  hiis  Antichristi  dis- 
cipulis 1 :  "  de  quibus  sciendum  est  quod  illos  precipue  in  sancta 
ecclesia  persequuntur,  quos  multis  conspiciunt  esse  profuturos, 
qui  vitam  carnalium  verbo  correptionis  conterunt".  Hec 
Gregorius. 

Ad  32  dicendum  quod  super  privatis  iniuriis  nondum  visi 
sunt  litigare.  Nec  enim  privata  est  iudicanda  que  utilitati  com- 
muni  non  desinit  militare.  Quia  ergo  se  totos  in  ecclesie 
commoda  consecrarunt,  si  quando  pro  locis  in  quibus  valeant 
ecclesiastice  edificationi  intendere  vel  officia  exercere,  resistenti- 
bus  malignis  hominibus  quos  sola  malicia  exagitat,  ad  papam 
vel  alios  in  dignitate  constitutos  recurrant,  non  sunt  putandi 
privatam  causam  agere,  sed  utilitati  publice  militare.  Ad  hoc 
valet  quod  dictum  est  supra  in  solutione  signi.'2 

Ad  33  eodem  modo  dicendum  quo  ad  28. 

Ad  34  dicendum  sicut  ad  32  et  quod  apponit  in  hec  fieri 
contra  mandatum  Domini,  Mat.  x.,  dicentis :  '  et  quicunque 
non  receperit  vos  neque  audierit  sermones  vestros,  exeuntes 
foras  de  domo  vel  de  civitate  excutite  pulverem  de  pedibus 
vestris,'  solvendum  est  quia  ille  exitus  intelligitur  quando  tali 
receptioni  non  solum  corporali  sed  etiam  spirituali  unanimiter 
civitas  contradicit.  Unde  dicit  Dominus,  '  qui  non  receperit  nec 
audierit,  quasi  diceretur,  ubi  est  unanimis  repulsio  et  contra- 
dictio  verbi  divini,  ibi  cedendum  est  ad  tempus  furori  donec 
divinitus  aliter  ordinetur,  sed  secus  est  ubi  communitas  acceptat 
presentiam  predicatorum  veritatis,  et  sola  quorundam  malicia 
adversatur,  ibi  enim  magis  providendum  est  communi  bono, 
quam  cedendum  malicie  partiali,  ut  supra  patet  14  et  32. 

Ad  35  dicendum  quod  non  est  mirum  si  contra  inimicos 
Dei  excitant  ipsius  amicos,  cum  Paulus,  ut  se  expediret, 
inimicos  Dei  contra  se  invicem  provocaret,  sicut  patet  Act  23 
[v.  6] :  Phariseos  scilicet  ad  Saduceos.  Phariseorum  tamen 
velut  captans  gratiam,  dixit, '  ego  phariseus  sum  et  filius  pharise- 

1  Mor.  xiii.  cap.  xi . 

"  B.  rcads  '  in  solutione  argumenti  i^mi '.    Perhafs  16  ? 


TRACTATUS PAUPERIS 


85 


orum/  cum  etiam  in  defensionem  suam  Cesarem  appellavit 
sicut  patet  Act.  25  [v.  10]. 

Ad  36  per  interemptionem  respondeo:  Etsi  aliqui  sunt 
qui  hoc  faciunt,  credo  quod  pauci  sunt,  et  impium  est  in  multi- 
tudinem  innocentium  intorquere:  sic  autem  facientes  c»edo 
reprehensione  dignos,  sed  hereticos  redarguendi  ipsos,  scio 
iusticiam  non  habere. 

Ad  37  dicendum  quod  si  visitant  parentes  suos  causa 
spirituali,  credo  hoc  lege  divjna  minime  prohiberi,  immo  ad  hoc 
eos  teneri  divino  precepto  de  parentibus  honorandis  non  dubito, 
cum  res  exigit  et  maioribus  negotiis  ad  alia  non  vocantur : 
quod  si  qui  sunt  qui  deliciarum  causa  has  visitationes  fre- 
quentant,  a  prelatis  suis  non  dubito  puniendos,  non  ab  hereticis 
diffamandos,  qui  impie  paucorum  delicta  in  totam  multi- 
tudinem  refundere  non  verentur. 

Ad  38  dicendum  quod  est  ut  sic,  est  ut  non :  ut  sic  quidem 
quia  plerumque  caritate  nonnullorum  frigescente  vel  detractione 
interveniente  affectus  hominum  ad  pauperes  Christi  commu- 
tantur ;  sic  certe  Ierosolimite  Christo  in  ramis  palmarum  obviam 
solempniter  processerunt,  qui  tamen  eadem  ebdomeda  cruci- 
fixionem  ipsius  cum  magnis  clamoribus  extorserunt.  Sic 
Ysaie,  sic  Ieremie  et  aliorum  prophetarum,  quos  prius  in 
venerationi  habuerunt,  crudeliter  in  fine  sanguinem  effuderunt, 
et  certe  e  contrario  multi  in  principio  contrarii  Christi  pauperi- 
bus  postea  familiarissimi  sunt  effecti.  Ecce  qualiter  filii  dya- 
boli,  qui  est  pater  mendacii,  ea  que  in  parte  et  raro  con- 
tingunt  in  totam  multitudinem  effundere  non  verentur. 

Ad  39  et  40  patet  responsio  ex  predictis  quia  ex  falsi  sup- 
positione  et  impia  suspicione  procedunt. 

Ad  41  respondendum  quod  scienter  non  recipiunt  nisi  ab 
hiis  qui  de  iuste  acquisitis  elemosinas  facere  possunt;  quod 
vero  importune  petant  non  satis  apparet,  cum  solum  miseri- 
cordie  titulum  pretendant;  et  utrum  voluptuose  vivant  novit 
ille  qui  laborem  et  dolorem  considerat :  quod  autem  in  edificiis 
excedant,  arguendum  iudico,  sed  non  ab  illo  quem  vita  infamis 
et  heresis  ostendunt  pre  aliis  condempnandum. 

Ad  42  per  interemptionem  respondendum  quod  non  sunt 
egeni  coacti,  qui  egestatem  pro  Domino  promiserunt,  et  quam- 


86 


PECHAM 


vis  egestatem  servent  ex  voto,  non  tamen  minus  voluntarie  aut 
meritorie,  sicut  nec  minus  merentur  aliis  qui  castitatem  voverunt 
servare,  ut  supra  patet  cap.°  3. 

Ad  43  respondendum  per  interemptionem  impie  calumpnie. 

Ad  44  patet  supra  cap.°  8  et  ex  dictis  ad  signum  26. 

Ad  45  patent  instantie  infinite,  et  si  aliquorum  aliquando 
fragilitas  aliud  facit,  impium  est  hoc  in  multitudinem  intorquere. 
Nec  debet  hereticus  hoc  facere. 

Ad  46  dicendum  eodem  modo. 

Ad  47  dicendum  quod  vere  II 1  £  primo  dederunt  se  Deo,  et 
postea  sua  in  elemosinas  refundunt,  aliter  ab  eis  accipiendum 
non  erat,  ut  dicit  glossa.  Sed  attende  quod  prius  infideles 
erant  et  ab  infidelibus  non  est  accipiendum  nisi  in  casu  necessi- 
tatis  vel  causa  alicuius  nobilis  pietatis.  Credo  autem  quod 
Christianus  peccatoribus  quos  nondum  afflatus  Spiritus  Sancti 
ad  penitentiam  inclinavit,  nihil  sanius  consulere  1  potest,  quam 
quod  amicos  sibi  faciunt  de  mammona  iniquitatis,  quorum 
precibus  eis  celestis  miseratio  impetretur.  Residuum  vero 
illius  calumpnie  superiusest  solutum  in  tractatu  de  mendicitate.2 

Ad  49 3  dicendum  quod  pauperes  Christi  oculos  tanto  ad 
omnem  contuitum  habent  clariores,  quanto  super  terrenos 
pulveres  amplius  elevantur;  quo  enim  in  contemplationis 
otium  altius  se  cesserunt,  eo  futura  et  preterita  limpidius  con- 
templantur :  sicut  e  contra  dicit  Gregorius  Moral.  2  [cap  48] : 
"  Omnis  qui  dispensandis  rebus  terrenis  presidet,  occulti  hostis 
iaculis  latius  patet,  et  sepe  dum  cautus  futura  subtiliter  previ- 
det,  incautus  dampna  presentia  nequaquam  videt ;  sepe  dum 
presentibus  invigilat,  ad  instantia  videnda  dormitat,"  etc.  Ex 
quo  patet  quod  quanto  aliqui  a  terrenorum  implicatione  sunt 
remotiores,  eo  in  contemplando  presentia  preterita  et  futura 
sunt  circumspectiores  :  sed  quod  sancti  manifeste  scribunt,  qui 
prophetias  exposuerunt  quod  apostoli  manifeste  contestantur, 
sicut  supra  patet,  scriptitare  non  oporteret,  nisi  heretice  pravi- 
tati  contra  hoc  suborte  esset  necessarium  extinguende. 

1  B.  Chriatianis  .  .  consuli. 

^Marginal  note  in  B. :  "et  specialiter  in  solutione  argumenti  22  et  alibi  in 
illo  capitulo  satis  diffuse  ". 
s  B.  48. 


TRACTATUS  PAUPERIS 


87 


Ad  50  dicendum  quod  sicut  seipsum  aliquando  cogitur 
homo,  aliquando  autem  statum  suum  ex  causis  specialibus 
commendare,  sic  multo  magis  potest  ad  alienum  testimonium 
convolare,  cum  scriptum  sit  Prov.  27 :  "  Laudet  te  alienus,  et 
non  os  tuum ;  extraneus,  et  non  labia  tua ". 

Sic  ergo  patet  quod  omnes  iste  inique  calumpnie  aut  pro- 
cedunt  ex  falsi  impositione  criminis,  aut  ex  falsa  suspicione  in 
dubiis,  aut  ex  abusu  scripturarum,  aut  ex  intorsione  particularis 
delicti  in  multitudinem  innocentium ;  et  in  omnibus  apparet 
hereticorum  malignitas  et  venenum. 

Ista  credo  posse  sufficere  pauperibus  simplicibus  pro  de- 
fensione  altissime  paupertatis ;  quanquam  sola  ad  eius  munimen 
bene  sufficiat  consideratio  adversantium,  quorum  vita  infamis 
manifeste  indicat,  quod  prophane  vocum  novitates,  quas  de 
plenitudine  veneni  ventosi  eructuant,  non  ab  illius  procedunt 
sapientie  magisterio,  que  in  animas  malivolas  ingredi  dedignatur, 
que  in  terra  suaviter  viventium  minime  reperitur,  quam  soli 
mundi  contemptores  carnisque  mortificatores,  ut  dicit  Bernar- 
dus,  Dei  munere  assequuntur;  sed  de  illius  magisterio  qui 
habitat  in  secreto  thalami  [sic]  in  locis  humentibus,1  a  quo 
sapientia  animalis  et  dyabolica  noscitur  derivari :  a  cuius  nos 
laqueis  eripiat  qui  nobis  voluit  crucifigi  et  in  cruce  sua  virtutum 
omnium  exemplaria  perfectissima  demonstrare ;  cui  si  compati- 
mur  et  conregnabimus,  cum  quo  et  triumphabimus,  ipso  pres- 
tante  omnium  triumphatore  qui  cum  Patre  et  Filio  et  Spiritu 
Sancto  regnat  celesti  et  eterno  imperio.  Amen. 

Explicit  tractatus  pauperis  contra  insipientem  novellarum 
heresum  confictorem  contra  evangelicam  perfectionem? 

Note. — The  version  of  responsiones  IX.-XII.  contained  in  MSS.  B.  and  V. 
differs  entirely  from  the  version  contained  in  MS.  O.,  and  is  printed  below. 

Ad  nonum  de  vana  gloria  sciendum,  ut  dicit  Augustinus  De 
Civit.  Dei  lib.  5,  cap.  14  ;  Cupiditas  glorie  "  etsi  in  hac  vita  non 
eradicatur  ex  corde,  quia  bene  proficientes  animos  temptar 
non  cessat,  saltem  cupiditas  glorie  superetur  amore  iustitie". 

1  C/.  Job  xl.  16. 

-  B.  adds  .-  "  Salvet  scriptorem  Iesus  ob  genitricis  amorem  ".  "  Scripsit 
Odo  frater  mis  miserere  pater." 


88 


PECHAM 


Et  Gregorius  in  fine  Moral.  [lib.  xxxv.  cap.  xx.]  dicit :  "  Deo 
meo  ex  intentione  me  summopere  placere  voluisse  cognosco, 
sed  eidem  intentioni  qua  placere  Deo  studeo  furtim  se  nescio 
quomodo  intentio  humane  laudis  interserit ;  quod  cum  iam 
postmodum  tardeque  discerno,  invenio  me  aliter  agere  quod  scio 
me  aliter  inchoasse  ".  Ex  hiis  igitur  sanctorum  sententiis  patet 
quod  nullus  sanctorum  in  doctrina  proficientium  faciliter  vivit 
sine  vana  gloria  surrepente.  Utrum  igitur  aliqui  principaliter 
moveantur  ex  vana  gloria,  Dei  est  iudicare ;  quod  ipsimet 
ignorant,  ut  docet  Gregorius  9  Moral.,  exponendo  illud  verbum 
Iob.  [ix.  21]:  "Si  simplex  fuero  hoc  ipsum  ignorabit  anima 
mea  ".  Sed  non  sine  magna  presumptione  hoc  audent  impii 
diffinire  de  hiis  quos  vident  spretis  honoribus  Domino  in 
humilitate  penitentie  deservire  et  pro  remedio  surreptionis 
illud  facere  quod  dicit  Gregorius  in  fine  Moral.  [lib.  xxxv. 
cap.  xx.]  pro  remedio  consimilium :  "  Mihi,  inquit,  opere 
pretium  hoc  credo,  quod  fraternis  auribus  omne  quod  in  me 
latenter  ipse  reprehendo,  incunctanter  aperio ;  per  expositionem 
patefeci  dona,  per  confessionem  detego  vulnera "  ;  et  idem 
supra  dixit  quod  eorum  vitam  magistra  paupertas  cruciat  donec 
ad  rectitudinem  perducat. 

Ad  decimum  dicendum  quod  licite  possunt  commendare 
statum  suum  maxime  ut  dentes  invidorum  retundantur  et 
devoti  edificentur,  se  ipsos  non,  nisi  in  casu  sicut  apostolus 
se  ipsum  pluries  legitur  commendasse,  et  hoc  aliquando  ut 
audientes  edificentur.  Unde  Gregorius  18  [v.  23]  Moral : 
Morem  sui  creatoris  sancti  viri  imitantes  nonnunquam  quedam 
de  se,  ut  audientes  instruant  non  ut  ipsi  proficiant,  manifestant, 
quorum  plerumque  dicta  mirantur  ypocrite  sed  dictorum  sensus 
penitus  ignorant,  quia  quod  iusti  agunt  ad  utilitatem  proximi, 
hoc  ipsi  faciunt  ad  extensionem  nominis  sui.  Item  xix.  Moral. 
[cap.  xxiii.] :  "  compelluntur  sancti  vitam  suam  dicere  ut  audi- 
torum  suorum  vitam  valeant  mutare ;  et  facta  sua  referunt  ut 
venerationi  sint;  venerari  appetunt  ut  reverenter  audiantur". 
Item  secundo  aliquando  dicunt  que  laudis  sue  sunt,  ut  ipsi  inter 
adversitates  consolentur.  Unde  Gregorius  eodem  libro  [cap. 
xxiii.] :  Sanctus,  inquit,  lob,  "  inter  tot  dolores  vulneris  et  verba 
desperationis,  cum  bona  que  fecit  narrat  quasi  collapsum  verbis 


TRACTATUS  PAUPERIS 


89 


et  verberibus  ad  spem  animum  reformat:  dicat  ergo  bona  que 
fecit  ut  non  cogatur  inter  mala  de  se  desperare  que  audit". 
Hec  Gregorius.  Item  tertio  ad  confusionem  impiorum  fallaci- 
ter  gloriantium,  sicut  apostolus,  ut  pseudo  gloriam  sterneret,  se 
ipsum  etiam  in  comparatione  eorum  pertulit  commendando, 
2  Cor.  xi.  [23]  :  ministri  Christi  sunt,  et  ego,  etc. 

Ad  xim  dicendum  quod  omnino  et  simpliciter  suam  religi- 
onem  omni  alii  preferre,  non  est  hominis  prudentia  gubernati, 
cum  quelibet  sua  prerogativa  gaudeat.  Illam  tamen,  quam 
artior  commendat  penitentia,  quam  vite  puritas  preradiare 
facit,  ad  quam  sedis  apostolica  non  errans  aliarum  regularum 
professores  transire  permittit,  in  qua  Christi  et  apostolorum 
evidentius  conversatio  refulget,  in  qua  sanctarum  uberior 
recipitur  copia  personarum,  preferre  aliis  quoad  multa  sine 
aliarum  iniuria  non  est  arrogantia  sed  pietas,  cum  ad  utilitatem 
convertitur  animarum.  Que  qui  non  credit  legat  epistolam 
Bernardi  ad  Robertum  monachum  [Migne,  Pat.  Lat.  clxxxii. 
67  et  seq.\  quem  huiusmodi  persuasionibus  nititur  multum  a 
Cluniaco  ad  Claravallense  monasterium  revocare  :  legat  etiam 
Ieronimum  ad  Heliodorum  [Migne,  Pat.  Lat.  xxii.  547]  pre- 
ferentem  pauperes  monachos  divitibus  ac  dicentem  de  ipsis 
aspere  subsanando :  Sint  ditiores  monachi  quam  fuerant  secu- 
lares,  et  cetera  que  sequuntur.  Amplius  de  statu  prelatorum 
patet  supra  14  cap°.  Amplius  status  religiosorum  est  status 
perfectionis  proprie  adquirende;  status  autem  prelationis  est 
status  perfectionis  exercende,  ita  quod  non  est  omnino  univoca 
comparatio  prelationis  et  religionis  ad  perfectionem.  Nullus 
enim  debet  secundum  iura  ad  prelationem  assumi  nisi  virtute 
perfectus :  ad  religionem  autem  veniunt  peccatores  et  pueri 
virtutum  sibi  copiam  comparare  [?].  Unde  religio  ad  per- 
fectionem  se  habet  ut  medicina  ad  sanitatem  corporalem.  Pre- 
latio  autem  se  habet  ad  perfectionem  ut  militia  ad  sanitatem. 
Amplius  prelatorum  nomine  proprie  intelliguntur  episcopi,  quos 
tota  debet  iure  ecclesia  revereri ;  aliorum  autem  vita  inferiorum 
longe  inferioris  est  meriti,  propter  quod  eis  liber  conceditur 
ingressus  ad  religionem  quasi  ad  frugem  melioris  vite  sicut 
patet  [causa]  19  q.  1  ex  concilio  Toletano. 

Ad  xiim  quod  nichil  in  eorum  regula  habetur  quod  non 


90 


PECHAM 


ex  evangelio  eliciatur,  ut  supra  visum  est  cap°.  x°.  Statuta 
insuper  ceremoniarum  sanctarum  a  patrum  antiquorum 
vestigiis  descenderunt,  que  qui  nesciunt  despiciunt,  sed 
nos  securi  abhominatione  Egiptiorum  immolemus  Domino 
Deo  nostro,  ut  dicitur  Exod.  8  :  abhominationes  i.e.  sancte 
simplicitatis  exercitia,  de  quibus  prophetavit  Ysaias  3  [v.  18] 
dicens :  "  In  die  illa  auferet  Dominus  ornamenta  calcea- 
mentorum,"  etc.  Et  sequitur  [v.  24] :  "  Et  erit  pro  suavi 
odore  fetor  et  pro  zona  funiculus,  pro  crispanti  crine  calvitium 
et  pro  fascia  pectorali  cilicium  ".  Hec  sunt  abhominationes 
Egiptiorum,  mentium  scilicet  carnalitate  obtenebratarum,  nudi- 
tas  pedum  lutosorum,  fetor  vestis  attrite,  funiculus  Christi 
representans  fascias  et  ligamina  passionis,  calvitium  capitis 
attonsi  et  asperum  indumentum.  Hec  abhominantur  et  super- 
stitiones  stulti  iudicant  quia  superbi  nichil  estimant  nisi  quod 
amant,  ut  dicit  Gregorius  x.  Moral.  [cap.  xxx.]. 

[The  version  of  this  chapter  in  M.  is  much  shorter :  the 
beginning  and  end  are  the  same ;  but  instead  of  50  '  signa,'  M. 
gives  only  29,  which  are  identical  with  Nos.  1,  2,  3,  6,  7,  9,  IO, 
11,  12,  15,  16,  17,  18,  20,  21,  22,  23,  24,  25,  26,  27,  28,  39,  40, 
41,  43,  44,  45,  46  in  the  printed  text.] 


TRACTATUS  CONTRA  FRATREM  ROBERTUM 
KILWARDBY,  O.P. 

Edited  by  Professor  F.  Tocco.1 

The  text  here  printed  is  the  oldest  document  that  I  have  met 
with  on  the  controversy  between  Franciscans  and  Dominicans 
concerning  the  thorny  subject  of  poverty.2  In  the  beginning 
the  two  orders  appeared  to  be  animated  by  the  same  idea  ; 
thus  the  Dominicans  who  at  first  had  embraced  the  Augus- 
tinian  Rule,  which  is  not  contrary  to  the  possession  of  common 
property,  adopted  later  the  institution  of  poverty  and  no  less 
than  the  minorites  wished  to  be  called  mendicants.  Of  this 
agreement  between  the  two  orders,  the  Franciscan  writings, 
especially  those  of  the  Spirituals,  give  evidence.  The  Spec- 
ulum  Perfectionis,  cap.  43,  relates  how  St.  Dominic  and  St. 
Francis  were  in  Rome  together,  with  the  Cardinal  of  Ostia, 
afterwards  Pope  Gregory  IX.,  and  on  his  proposing  to  them 
that  bishops  and  prelates  should  be  promoted  from  the  mendi- 
cant  orders  because  like  the  pastors  of  old  they  would  govern 
the  Church  for  love  and  not  for  gain,  St.  Dominic  refused  new 
honours  for  his  order,  and  St.  Francis,  with  even  greater 
emphasis,  said  that  his  brethren  called  themselves  minors  for 
this  very  reason,  that  they  avoided  bearing  rule  over  others. 
And  the  Cardinal  of  Ostia,  according  to  the  Speculum,  rendered 
thanks  to  God  for  the  answer  received.  The  blessed  Domi- 
nic,  when  he  departed,  prayed  St.  Francis  that  he  would  deign 
to  give  him  the  cord  with  which  he  was  girded ;  and  as  they 

1  Professor  Tocco's  introduction  has  been  translated  from  the  Italian  by 
Mrs.  A.  G.  Little. 

2It  is  probably  almost  contemporary  with  the  account  of  the  controversy  be- 
tween  the  Franciscans  and  Dominicans  at  Oxford  in  1269,  printed  in  The  Grey 
Friars  in  Oxford  (Oxf.  Hist.  Soc.)  p.  320-335. 

(91) 


92 


PECHAM 


clasped  haiids  he  exclaimed  :  "  I  would,  brother  Francis,  that 
thy  order  and  mine  might  be  one  and  that  we  might  live  in  the 
Church  under  the  same  rule  ".  This  account  is  substantially 
reproduced  in  the  second  life  of  Celano,  who  of  the  one  chapter 
makes  two,  interpolating  in  the  middle  the  strongest  censure  of 
the  divisions  between  the  two  orders.1  Quid  dicitis  filii  sanct- 
orutn  ?  Invicem  mordetis  et  comeditis,  nec  bella  et  lites  nisi  ex 
concupiscentiis  oriuntur.  This  bitter  reproof  shows  that  at  the 
time  Celano  was  writing,  that  is  to  say  about  1246,  hatred  was 
already  alive  and  the  degenerate  sons  of  the  loving  patriarchs 
invidia  pleni  graves  sunt  invicem  ad  videndum.  And  we  might 
argue  from  this,  as  Sabatier  has  rightly  pointed  out,  that  the 
Speculum,  in  which  these  reproofs  do  not  occur,  must  have 
been  composed  before  these  struggles  arose. 

Perhaps  the  details  of  the  Speculum  may  not  be  all  exact. 
It  is  indeed  hard  to  realise  that,  during  the  lifetime  of  St. 
Francis,  the  Bishop  of  Ostia  should  have  thought  of  introduc- 
ing  into  the  mendicant  orders  those  promotions  to  the  prelacy 
which  were  to  widen  still  further  the  breach  between  the  mode- 
rates  and  the  zelanti  ;  it  is  more  difficult  to  understand  his  com- 
placency  towards  the  refusal  of  brother  Dominic  and  brother 
Francis  ;  but  it  is  the  historical  fact,  that  the  Dominican  order 
modelled  itself  on  the  Franciscan,  when  the  institution  of 
poverty  seemed  likely  to  prove  a  powerful  force  to  increase  the 
influence  of  the  order. 

Another  proof  of  the  intimacy  between  the  Franciscans  and 
Dominicans  may  be  drawn  from  the  Chronica  Tribulationum? 
where,  deviating  from  the  Speculum  and  Celano  ii.,  it  relates 
that  St.  Francis,  indignant  at  the  erection  of  a  minorite  convent 
within  the  city  of  Bologna,  would  on  no  account  set  foot  therein, 
but  instead  sought  hospitality  from  the  Dominican  brethren, 
and  it  was  only  upon  the  intercession  of  one  of  their  number,  a 
famous  preacher,  that  he  consented  later  to  repair  for  awhile  to 

^Spcc.  pcrf.  iv.  43:  II.  Cel.  iii.  86,  87.  (§§  14S,  150,  ed.  D'Alencon. 
§  149  is  wanting  in  the  Speculum.)  Cf.  Mat.  Paris,  Chron.  Maj.  iv.  279,  on 
the  quarrels  between  the  orders,  a.d.  1243. 

-  SSee  Le  Due  Prime  Tribolazioni  deW  Ordine  Franccscano,  ed.  F.  Tocco, 
(Rome,  1908),  p.  42. 


CONTRA  KILWARDBY 


93 


his  own  brethren  in  order  to  reprimand  them  bitterly  for  having 
transgressed  the  rule. 

The  version  of  Clareno,  differing  from  that  of  the  two  other 
authorities,  is  certainly  drawn  from  ancient  documents ;  these 
documents  implied  also  the  existence  of  a  recognised  school 
in  the  convent  of  Bologna,  associating  with  it  the  name  of  the 
canonist  brother  Peter  Stacia,  who  doubtless  had  taught  there. 
But  these  documents  have  disappeared  only  too  completely, 
and  not  until  new  discoveries  have  been  made  shall  we  know 
how  trustworthy  they  are,  and  why  the  information  given  by 
them  is  lacking  in  the  Speculam  and  in  the  second  life  of 
Celano. 

This  is,  however,  beyond  doubt,  that  at  the  time  of  the 
furious  attack  of  William  of  St.  Amour  on  the  mendicant 
orders,  Dominicans  and  Franciscans  acted  together,  as  may  be 
seen  from  the  works  of  St.  Thomas  Aquinas  and  St.  Bonaven- 
tura  in  defence  of  poverty.  But  things  soon  changed  and  Pecham , 
perhaps  at  no  great  distance  of  time,  was  forced  to  defend  the  in- 
terpretation  of  the  rule  of  poverty,  held  by  himself  and  his  fol- 
lowers,  against  the  looser  interpretatioins  of  the  Dominicans. 
Nor  was  Pecham  among  the  most  ardent  zelanti,  but  as  a 
disciple  and  follower  of  St.  Bonaventura,  he  belonged  to  that  mod- 
erate  party  which  shrank  from  extreme  courses.  Pecham's  work 
is  directed  against  "  Robert  Culvardemby" — his  real  name  is 
Robert  Kilwardby1 — who  had  written  a  letter  to  certain 
novices  to  exalt  the  Dominican  order  and  to  put  the 
office  of  preaching  above  the  exercise  of  poverty.  The 
letter  has  been  lost,  but  the  more  prominent  passages  are 
reproduced  textually  in  the  vigorous  reply  of  Pecham.  This 
treatise  cannot  have  been  written  later  than  1272  because  in 
that  year  Kilwardby,  who  from  1261  had  been  provincial  of  the 
Dominicans  in  England,  was  raised  by  Gregory  X.  to  the  arch- 
bishopric  of  Canterbury.  Pecham  had  been  without  doubt 
brought  into  personal  relations  with  his  contemparary,  and  even 
now  when  he  combats  him  and  sometimes  hits  him  shrewdly,  he 
always  calls  him  '  carissime '.    Perhaps  they  may  have  been 

1  See  the  monograph  on  Kilwardby  by  Tout  in  the  Dictionary  of  National 
Biography,  vol  xxxi.  pp.  120-22. 


94 


PECHAM 


together  at  the  University  of  Paris  where  both  taught  in  the 
schools  and  wrote  several  treatises  and  commentaries. 

Kilwardby  first  won  his  fame  by  his  lectures  on  logic  and 
grammar,  but  after  his  subsequent  entry  into  the  Dominican 
order  he  devoted  himself  to  the  study  of  theology,  and  St. 
Augustine  was  his  favourite  author,  whose  works  he  divided 
into  chapters,  prefixing  to  each  a  summary  of  the  contents.1 

The  libraries  of  Florence  possess  but  very  few  of  the 
writings  of  Kilwardby.  The  Laurentian  library  possesses  in 
Codex  lxxi.  29  a  commentary  on  the  first  Analytics,  entitled 
Quaestiones  super  prologum  which  ends  thus  .  .  .  Explicunt 
notule  libri  priorum  Aristotelis  tradite  a  magistro  Roberto 
anglico  de  Kilwirbi  (which  seems  to  be  corrected  from  Kilwirni). 
Another  copy  of  the  same  treatise  is  preserved  in  a  MS.  of 
S.  Marco,  which  was  numbered  107,  and  is  now  in  the  National 
Library  of  Florence  (conv.  sopp.  i.  10. 48).  On  the  fly-leaf  are 
the  words,  De  incoatione  formarum  secundum  M.  L.  de  Utino  et 
Albertus  de  Saxonia  super  l.  1  priorum.  Albertus  de  Saxonia  is 
a  mistake,  since  in  the  Explicit  it  is  clearly  stated,  Expliciunt 
notule  priorum  analiticorum  fratris  Roberti,  (fratris  Roberti, 
in  another  hand).  It  is  in  fact  the  same  treatise  as  that  con- 
tained  in  the  Codex  Laur.  IxxL  29  which  begins  :  Cum  omnis 
scientia  sit  veri  inquisitiva  et  haec  est  per  rationem  et  modum 
veri  diserendi,  loyca  autem  habet  modum  inquirendi  veritatem  in 
aliis  scientiis  determinate,  patet  quod  loyca  rationem  et  modum 
diserendi  debet  determinare,  sed  ratio  discendi  secundum  Boethium 
duas  partes  habet,  scilicet  inventionem  et  /udicium,  ergo  loyca  de 
utraque  habet  determinare,  ut  dicatur  quedam  pars  loyce  de  arte 
inveniendi  et  quedam  de  arte  judicandi. 

In  the  Laurentian  Codex  S.  Croce  Plut.  xxix.  Dextr.  12, 
relying  on  Bandini's  description,  I  tried  to  find  a  commentary 
on  the  fourth  book  de  Coelo,  which  Robert  was  said  to  have 
written  in  continuation  of  the  Commentary  of  St.  Thomas 
Aquinas  on  the  first  books.  It  did  indeed  seem  strange  to  me 
that  Friar  Robert  should  appear  as  the  commentator,  not  as 
hitherto  on  the  logical  works  of  Aristotle,  but  on  his  physics, 

1  See  the  article  by  Tout  already  mentioned. 


CONTRA  KILWARDBY 


95 


and  that  he  should  have  been  transformed  from  the  opponent 
of  St.  Thomas  into  the  continuer  of  his  work.  But  this  would 
have  increased  the  interest  of  the  commentary,  if  I  had  not 
soon  become  aware  that  Bandini  had  fallen  into  error,  misled 
by  the  Explicit  of  the  MS.,  which  is  written  in  another  hand 
and  reads :  Explicit  sententia  Roberti  super  quartum  de  Coelo. 
This  annotation  is  a  complete  mistake,  since  the  Commentary 
is  not  only  on  the  fourth  book  de  Coelo,  but  upon  the  third 
as  well  as  the  fourth,  and  is  not  the  work  of  Robert,  but,  as 
the  MS.  itself  says,  of  Peter  of  Auvergne.  On  the  same 
fly-leaf  one  reads :  Liber  conventus  Sancte  Crucis  de  Florentia 
ordinis  minorum.  Sanctus  Thomas  de  Aquino  de  celo  et  mundo 
et  Magister  Petrus  de  Alvernia  super  metaphisicam  Aristotelis. 
"  Super  metaphisicam "  is  a  mistake,  but  the  rest  of  the  de- 
scription  is  correct.  The  MS.  begins  with  the  commentary  on 
the  first  book  of  the  de  Coelo  in  these  words  :  "  Sicut  philo- 
sophus  dicit  in  primo  phisicorum  ".  At  the  end  of  the  second 
book  (fol.  38)  we  read :  Explicit  sententia  fratris  Thome  super 
secundum  librum  de  celo  et  mundo.  Deo  gratias.  Then  follow 
the  commentaries  on  the  third  book  (beginning :  "  Et  primo 
quid  igitur  de  celo,  etc.  Postquam  philosophus  conplevit  con- 
siderationem  de  corporibus  simplicibus "),  and  on  the  fourth 
book  (beginning,  fol.  48'  :  "  De  gravi  autem  et  levi,  etc.  Cum 
intentio  philosophi  esset  in  libro  precedenti.")  This  ends  on 
fol.  55  with  the  note,  which  escaped  Bandini:  In  hoc  completur 
expositio  magistri  Petri  de  Alvernia  in  tertium  et  quartum  coeli 
et  mundi  Aristotelis,  ubi  preventus  morte  venerabilis  vir  frater 
Thomas  de  Aquino  omisit,  in  qua  quamvis  non  assequatur  in- 
tentionem  ipsius,  aliqualis  erit  via  aliis  assequendi  ipsam  vel 
simpliciter  vel  in parte.  This  statement  is  clear,  and  contradicts 
the  note  in  another  hand  which  attributes  this  commentary  to 
Robert.  Then  follows  another  commentary  ending  foL  121 
with  the  words :  Explicit  sententia  magistri  Petri  de  Alvernia 
super  librum  metheororum  Aristotelis.  This  Explicit  explains 
the  erroneous  indication  of  the  fly-leaf  quoted  above,  where 
metaphysicam  has  been  substituted  for  metheororum. 

So  this  commentary  of  Kilwardby  on  the  fourth  book  of 
de  Coelo  disappears,  and  similarly  the  Quaestiones  aliquot 


96 


PECHAM 


Roberti  ordinis  predicatorum  super  IV  libros  Sententiarum  (inc: 
"  Utrum  quilibet  viator  existens  in  gratia  ")  in  Bibl.  Nazionale 
conv.  soppr.  i.  iv.  20,  formerly  No  445  in  the  convent  of 
S.  Marco,  must  be  attributed  to  Robert  Holcoth,  not  to  Robert 
Kilwardby.  Of  the  other  far  more  important  writings  of 
Kilwardby,  such  as  the  Commentary  on  Avicenna  and  the  book 
De  Ortu  Scientiarum,  there  is  no  trace  in  the  Florentine 
libraries. 

Pecham  also  was  a  master  who  taught  with  success  in  the 
University  of  Paris,  and  appears  to  have  applied  his  mind  rather 
to  physics  and  metaphysics  than  to  logical  and  grammatical 
exercises.  The  catalogue  of  his  works  has  been  given  by 
Kingsford  in  his  admirable  monograph  on  Pecham  in  the 
Dictionary  of  National  Biography,  vol.  xliv.  pp.  190-97  and  even 
more  fully  in  this  volume.  I  shall  speak  only  of  those  of  his 
works  which  are  preserved  in  the  FJorentine  manuscripts. 

Two  MSS.  in  the  Laurentian  Library  (Plut.  xxix.  15  ; 
S.  Cruce  xxii.  dextr.  12)  contain  copies  of  the  treatise  on  the 
Sphere,  which  begins  thus  :  Principalium  corporum  mundanoruvi 
numerum  et  figuram  et  motum  et  que  secuntur,  intendo  in 
presenti  opusculo  explicare  quantum  sufficit  ad  intelligentiam 
sacre  scripture,  que  quidem  a  prioribus  inveni  tradita,  sed  prae 
difficultate  et  brevitate  et  in  quibusdam  /a/sitate,  simplicioribus, 
quibus  intendo  servire  inutiiia.  And  this  object,  of  treating 
astronomy  not  fundamentally,  but  so  far  as  it  might  serve  for 
the  interpretation  of  the  Scriptures,  and  of  treating  it  in  a  clear 
and  elementary  form,  adapted  to  beginners,  he  summarises  at 
the  close  thus  :  Haec  simplicibus  scripsi  coactus  paracior  obtem- 
perare  caritati  superne,  dando  parum  quod  habeo,  quam  magnum 
aliquid  derogasse  videri  simplicibus  tamen  scripsi  non  majoribus, 
ab  eis  veniam  petens  sicubi  defeci  (fol.  I32v).  In  other  words 
Pecham's  compendium  was  fitted  to  supersede  the  treatise  of 
Sacrobosco,  presenting  the  same  teaching  in  an  easy  and  more 
elementary  form.  But  if  we  may  argue  from  the  number  of 
the  MSS.,  the  result  was  notattained,  and  Sacrobosco  continued 
for  a  long  time  to  hold  the  field. 

Of  great  importance  for  determining  the  position  of  Pec- 
ham  in  the  philosophical  controversies  of  his  time,  is  the 


CONTRA  KILWARDBY 


97 


commentary  on  the  Ethics  of  Aristotle,  which  is  preserved  in 
a  MS.  of  S.  Croce,  marked  533  and  now  in  the  National  Lib- 
rary  of  Florence :  conv.  soppr.  G.  4.  853.  On  the  fly-leaf  the  note 
occurs:  Liber  Conventus  Sancte  Crucis  de  Florentia  ordinis 
minorum.  Scriptum  super  Ethicam  fratris  Joannis  de  Pechano. 
Scriptum  Magistri  Alexandri  super  libros  de  Anima,  No.  533, 
The  description  is  incomplete,  because,  between  Pecham's 
book  and  that  of  Alexander,  is  intercalated  a  long  anonymous 
treatise  on  the  Aristotelian  books  de  animalibus. 

Pecham's  commentary  begins  thus :  Incipit  scriptum  super 
Ethicam  fratris  Johannis  de  Pehao  (de  Pechano  is  written  011 
the  reverse  of  the  fly-leaf).  Cum  scientie  quedam  sint  de  rebus 
et  quedam  de  signis,  cum  scientia  sit  habitus  anime  intellective, 
non  erit  scientia  de  signis  quibuslibet  sed  de  signis,  que,  mediante 
sensu,  comparationem  habent  essentialiter  ad  animam  intellec- 
tivam  vel  ad  potentias  eius.  Hoc  autem  proprie  est  sermo  sive 
vox  liberalis.  It  is  worthy  of  note  that  in  commenting  on  the 
famous  passage  in  the  Ethics  concerning  ideas,  Pecham  openly 
supports  the  arguments  of  Plato  against  Aristotle,  appealing  to 
St  Augustine.  I  may  be  permitted  to  quote  a  few  lines  :  fol.  15, 
col.  4 :  Dicit  Aristoteles  in  XI  philosophie  prime  quod  solum 
eorum,  que  sunt  sub  artificio,  sunt  exemplaria  aut  ydee.  St 
ergo  non  omnia,  immo  pauca  sunt  sub  artificio,  non  omnia  immo- 
pauca  habebunt  exemplaria  vel  ydeas,  ergo  primum  non  erit 
ydea  omnium  vel  exemplar  sed  quorundam.  Item  ad  idem. 
Si  exemplar  aliquo  modo  respondet  rei,  in  primo  autem  idem 
sunt  esse  et  esse  exemplar,  et  ut  est  exemplar  oportet  quod  aliquo. 
modo  conformat  se  rei,  cum  in  ipso  nulla  sit  incompletio  r.equc 
deformitas  et  in  talibus  rebus  non  habent  conformia,  videtur 
quod  talium  rerum,  que  habent  incompletionem  vel  deformitatem 
aliquam,  exemplar  non  potest  esse.  Contra.  Cum  sit  causa 
omnium  agens  non  sicut  natura  sed  per  cognitionem,  et  non  re- 
cipiat  aliquid  a  rebus,  oportet  quod  omnium  rerum  sit  exemplar 
et  omnium  ydea,  sicut  enim  per  cognitionem  suam  causa  est 
rerum  completarum  sic  etiam  incompletarum.  Postea  cum  dicat 
Augustinus  quod  prima  causa  cognoscit  bona  et  mala  et  constat 
quod  non  cognoscit  aliqua,  quorum  non  sit  exemplar,  erit  ergo 


9a 


PECHAM 


exemplar  et  bonorum  et  malorum.  Respondendum  quod primum 
est  exemplar  omnium  tam  completorum  quam  incompletorum, 
tam  bonorum  quam  malorum,  sed  sicut  quedam  ponit  in  se  ut 
intelligere,  cognoscere  et  huiusmodi,  quedam  vero  in  altero,  et  eius 
possibile  est  subiectum,  ut  currere  comedere,  hec  quidam  ponit 
non  in  se,  quia  hec  posse  impossibile  est,  sic  quorundam  est  ex- 
emplar  in  se,  quorundam  vero  in  aliis.  Unde  si  sit  exemplar 
incompletorum  vel  malorum,  illa  incompletio  vel  malitia  nihil 
dicit  in  ipso  sed  in  re  extra,  et  propter  hoc  potest  convenienter 
dici  horum  omnium  exemplar,  unde  forte  malorum  pene  et  etiam, 
quod  plus  est,  malorum  culpe  potest  dici  exemplar  et  esse,  sicut  est 
dicere  quod  cognoscit  mala  culpe  sive  vicia  que  in  nobis  sunt. 
Of  this  marked  Platonism  of  Pecham,  which  he  does  not  scruple 
to  show  even  when  commenting  on  Aristotle's  works,  we  shall 
see  clear  proofs  in  the  following  pages.  The  commentary  ends 
on  fol.  73,  col.  3:  Deinde  assignat  aliam  differentiam  dicens : 
nos  autem  transferemus  nomen  incontinentie  ad peccata  puerilia, 
quod  non  fuit  in  opere  fortitudinis  vel  extremorum  eius  et  notat 
per  hoc  incontinentiam  plus  vigere  in  iuvenibus  quam  in  aliis. 
It  is  evidently  mutilated,  as  the  last  chapter — concerning  the 
classification  of  desideria — does  not  carry  us  beyond  the  third 
book  of  Aristotle :  and  hence  it  is  natural  that  the  MS.  should 
lack  the  usual  Explicit. 

A  manuscript  from  S.  Croce  containing  a  Quodlibet1  of 
Pecham,  to  which  Sbaraglia  refers,  is  now  in  the  Laurentian 
library,  S.  Croce  Plut.  xvii.  sin.  cod.  7,  which  contains  also 
quaestiones  o{  William  de  Lamara  O.M.  Pecham's  work  begins 
on  fol.  27  :  "  Sancti  spiritus  assit  nobis  gratia.  Queritur  utrum 
corpus  corruptibile  possit  induere  incorruptionem " :  and  ends 
on  fol.  50 :  Explicit  quodlibet  fratris  Johannis  de  Pecham  quod 
in  romana  curia  disputavit. 

Another  S.  Croce  MS.  formerly  numbered  395,  now  "  conv. 
soppr.  G.  4.  854,"  in  the  National  Library  of  Florence,  bears  on 
the  reverse  of  the  fly-leaf  the  title  Primus  Johannis  de  Perciano, 

1  The  statement  of  the  Lanercost  chron.  (pp.  100,  101)  is  worth  quoting — that 
Pecham  held  the  "  cathedram  Parisiensem  et  Oxoniensem,  ubi  primo  omnium 
disputavit  in  facultate  theologiae  de  Quolibet  ". 


CONTRA  KILWARDBY 


99 


and  at  the  end :  Explicit  primus  liber  Fratris  Johannis  de 
Pechano.  There  can  be  doubt  but  that  we  have  here  PechanVs 
commentary  on  the  first  book  of  the  Sentences.1 

It  begins :  In  medio  et  in  circuitu  (not  cacumine  as  Bandini 
reads)  sedis  quatuor  animalia  plena  occulis  ante  et  retro  Apoc.  f 
(iv.  8) :  Quoniam  ex  notitia  causarum  dependet  notitia  crea- 
torum,  idcirco  aspirantibus  ad  studium  libri  sententiarum  pro- 
ponitur  in  iis  verbis  figuralis  expressio  quatuor  causarum,  ut 
universaliter  intelligatur  "  in  medio  et  in  circuitu  sedis  "  formalis 
per  quatuor  animalia  plena  oculis,  sed pro  "  ante  et  retro  "  datur 
intelligi  causa  finalis ;  efficiens  vero  colligi  potest  ex  omnibus 
istis,  causa  inquam  materialis  in  medio.2  This  strange  philo- 
sophical  interpretation  of  the  animals  in  the  Apocalypse  "  with 
eyes  before  and  behind  "  is  curious ;  but  it  is  not  the  worst  of 
its  kind,  and  to  disarm  criticism  the  author  himself  says  at  the 
end  of  his  discussion,  in  that  deprecatory  tone  which  we  have 
already  noticed  in  the  astronomical  treatise  :  indulgeas  tu  et par- 
cant  tui. 

Another  important  MS.  of  Pecham  I  chanced  to  find  where 
I  least  expected  it  It  is  a  MS.  of  the  thirteenth  century,  for- 
merly  belonging  to  the  convent  of  S.  Marco  and  then  numbered 
458, now  intheNationalLibraryofFlorence.conv.  soppr.  Ll.  3. 
On  the  reverse  of  the  fly-leaf  is  the  title  :  Quaestiones  fratris 
Johannis  de  Peccano.  I  append  a  complete  list  ofthe  questions 
which  I  have  compiled,  not  by  copying  the  list  given  on  fol.  19  of 
the  MS.,  but  by  transcribing  exactly  the  titles  of  the  questions. 

1  Cf.  Alessandri,  Inventario  dell'  Antica  Biblioteca  del  Convento  di  S.  Fran- 
cesco  in  Assisi,  p.  102,  No.  326,  where  the  same  work  is  mentioned  as  "  Primus 
super  Sententias  magistri  fr.  Iohannis  de  Pecziano  O.M."  This  MS.  is  no  longer 
at  Assisi. 

aWhile  correcting  the  proofs  I  have  received  the  publication  of  Father 
Augustinus  Daniels,  O.S.B.,  Quellenbeitrdge  und  Untersuchungeu  zur 
Geschichte  der  Gottesbeweise,  etc,  in  the  eighth  volume  of  the  Beitrdge  zur 
Geschichte  des  Mittelalters,  Munster  1909,  where  on  pp.  41-50  there  is  edited 
according  to  this  MS.,  the  Quaestio  1 :  Quaesitum  primum.  Circa  primum 
quaeritur  an  Deus  sit  :  ending :  Quod  autem  insipiens  dicit  Deum  non  esse,  con- 
tingit  quia  universali  naturae  dictamini  erroneam  assumptionem  adiungit,  vel 
ponendo  idolum  esse  Deum,  vel  providentiam  quam  erroneam  putat  Deo  ascri- 
bendo. 


IOO 


PECHAM 


In  order  to  facilitate  comparison  with  the  twenty-six  questions 
in  Merton  Gollege  MS.  96,  described  by  Mr.  Trice  Martin  in 
Regist.  Epist.  Jo.  Peckham,  iii.  p.  lxxv.,  the  questions  in  the 
Florentine  MS.  which  occur  also  in  the  Oxford  MS.  are  marked 
with  an  asterisk. 

(1)  fol.  2,  col.  I.  Queritur  utrum  verbum  inmediatius 
offerat  se  intellectui  glorioso,  quam  pater.    Ostenditur  quod  sic. 

(2)  fol.  2,  col.  4.  Queritur  utrum  emanatio  verbi  sit  causa 
ex  tempore  predictorum.     Ostenditur  quod  sic. 

(3)  fol.  3,  col.  4.  Queritur  utrum  verbum  in  divinis  sit pro- 
prium  vel  comune. 

(4)  fol.  4,  col.  1.  Queritur  utrum  pater  possit  aliquid  facere 
quod  non  dispositum  in  verbo  et  an  determinare  que  disposuit 
facere. 

(5)  fol.  4,  col.  4.  Queritur  utrum  connotatio  verbi  sit  eius 
ambitus  cum  connotatione  potentie  vel  exemplaris. 

(6)  fol.  5,  col.  4.  in  finem.  Queriter  utrum  omnis  pena  sit 
a  Deo  imperante. 

(7)  fol.  6,  col.  2.  Queritur  utrum  aliquis puniatur  eternaliter 
pro  peccato  temporali. 

(8)  fol.  7,  col.  2.  Queritur  utrum  natura  et  tota  substantia 
corporis  Christi  sit  in  sacramento  altaris. 

(9)  fol.  9,col.  1.  Queritur  utrum  corpus  Christi sit  dimensiona- 
tum  sub  speciebus.     Ostenditur  quod  sic. 

(10)  fol.  10,  col.  2.  Queritur  utrum  corpus  totum  sit  in 
quolibet  partibili  et  impartibili  ipsius  hostie.  Quod  autem  non 
sit  totum  in  quolibet  partibili  ostenditur. 

(11)  fol.  10,  col.  4.  Queritur  utrum  sit  in  quolibet  imparti- 
bili  hostie,  hoc  est  in  quolibet  puncto.    Ostenditur  quod  sic. 

(12)  fol.  12,  col.  I.  Queritur  utrum  in  sacramento  altaris, 
stent  accidentia  sine  subiecto. 

(13)  fol.  13,  col.  3.  Queritur  utrum  anima  Christi  sit  sub 
sacramento. 

(14)  fol.  14,  col.  I.  Queritur  etiam  utrum  non  supposita 
transubstantiatione  corporis  Christi,  utrum  possit  modo 
fieri  etiam  virtute  divina  ut  corpus  suum  esset  localiter  in  celo  et 
in  terra,  et  ostenditur  quod  sic. 


CONTRA  KILWARDBY 


IOI 


(15)  fol.  15,  cpl.  2.  Queritur  utrum  corpus  Christi  existens 
sub  sacramento  sit  visibile  ab  oculo  corporali  glorioso  vel  non 
glorioso,  et  ostenditur  quod  non. 

( 1 6)  fol.  1 5 ,  col.  4.  Queritur  specialiter  an  Christus  videat 
se  et  ostenditur  quod  non. 

(17)  fol.  16,  col.  4.  Queritur  utrum  substantia  panis  ad- 
nichiletur  et  quod  non  probatio. 

(18)  fol.  18,  col.  1.  Queritur  utrum  panis  convertatur  in 
corpus  Christi  subito  aut  successive. 

(19)  fol.  18,  col.  4.  Queritur  de  preceptis,  quibus  homo 
obligatur,  utrum  regule  et  leges  huiusmodi  preceptorum  sint  idem 
quod  Deus. 

This  question  ends  on  fol.  19,  cql.  I  with  these  words :  et 
quamvis  ista  opera  sint  mutabilia,  leges  tamen,  secundum  quas 
reguntur  ista  opera,  sunt  immutabiles. 

In  another  hand  and  ink  :  immediate  posthoc  sequitur  questio 
qua  queritur  utrum  unus  est  intellectus  in  omnibus.  Quere  in 
principio  tercie  carte  sequentis  et  ultra  consequenterju.. 

[Then  follows  on  fol.  19,  col.  3,  the  index  of  39  questions: 
Hic  sunt  questiones  disputate  et  determinate per  fratrem  Johannem 
de  Pecham  Parisius.  "  Utrum  verbum,"  etc,  as  in  quaestio 
1  above :  and  at  the  end  of  the  list :  tituli  questionum  supra- 
scripti  omnes  sunt  in  hoc  volumine  pertractati,  sequentes  vero 
non.  In  col.  4  follow  the  titles  of  54  more  quaestiones  de 
quolibet. 

On  fol.  21  at  the  sign  -H-  the  questions  continue.] 

(20)  Queritur  per  oppositum  utrum  unus  est  intellectus  in 
omnibus  hominibus  et  ostenditur  quod  sic. 

(21)  fol.  23,  col.  3.  Queritur  utrum  aliqua  lux  sit  intellectu- 
alis  una  numero,  in  qua  omnia  intellectualiter  cognoscens  sit  lux 
una  creata  sive  increata. 

(22)  fol.  25,  col.  4.  Queritur  iuxta  hoc  utrum  ratio superior  et 
inferior,  de  quibus  loquitur  Augustinus,  sint  idem  quod  intellec- 
tus  agens  et  possibilis  de  quibus  loquitur  philosophus.  .  .  .  In~ 
tellectus  agens  se  habet  ad  possibilem  sicut  lux  ad  dyaphanum  et 
eodem  modo  se  habet  ratio  superior  ad  inferiorem. 

(23)  fol.  26,  col.  2.  Queritur  utrum  cogitativa  virtus  scilicet 


102 


PECHAM 


et  (lacuna)  irascibilis  et  concupiscibilis  sint  vires  sensitive  tantum 
an  etiam  sint  intellective. 

(24)  fol.  26,  col.  4.  Queritur  utrum  ea,  que  pertinent  ad  ter- 
tium  genus  visionis,  scilicet  ad  visionem  intellectualem,  cognos- 
cuntur  per  sfiecies  a  se  differentes.    Ostenditur  quod  non. 

(25)  fol.  28,  col.  1.  Queritur  de  cognitione  anime  separate 
qualiter  videlicet  cognoscat particularia. 

(26)  fol.  29,  col.  3.  Queritur  de  cognitione  anime  separate 
gloriose,  utrum  per  appetitum  corporis  aliquo  modo  impediatur  ab 
actibus  glorie  et  ostenditur  quod  sic. 

(27)  fol.  30,  col.  4.  Occasione  solemnitatis  epyphanie  incum- 
bentis  quesitum  est  utrum  stella,  que  duxit  magos  ad  Christum, 
fuerit  vera  stella. 

(28)  fol.  31,  col.  2.  Quesitum  est  secundo  an  saltem  fueri 
comata. 

(29)  fol.  31 ,  col.  3.  Queritur  tercio  utrum  stelle  imprimant 
fatales  necessitates  nascentibus  sicut  dicunt  heretici. 

(30)  fol.  33,  col.  2.  Queritur  utrum  corpora  celestia,  etsi  non 
cause,  sint  saltem  signa.    Ostenditur  quod  sic. 

(31)  fol.  34,  col.  1.  Queritur  utrum  anima  rationalis  sit  ex 
traduce :  ostenditur  quod  sic. 

(32)  fol.  35,  col.  3.  Queritur  utrum  anima  rationalis  sit 
immortalis. 

(33)  fol.  37,  col  4.  Queritur  utrum  possibile  sit  in  uno 
homine  esse  duas  animas  secundum  errorem  Manichei. 

(34)  fol.  39,  col.  1.  Quesita  sunt  quedam  circa  Deum  et 
quedam  circa  creaturam.  Circa  Deum,  dimissis  eternis,  quesi- 
tum  est  de  Deo  per  comparationem  ad  creaturam. 

(35)  fol.  39,  col.  2.  Queritur  utrum  res  in  esse  conserventur 
immediate  a  divina  manutentia  an  aliquo  habitu  mediante  et 
ostenditur  quod  secundo  modo. 

(36)  fol.  39,  col.  3.  Queritur  de  creatura  spirituali  et  cor- 
porali  et  composita  ex  utraque,  de  spirituali  utpote  de  anima  et 
angelo.  De  anima  quesitum  est  utrum  recipiat  in  se  species 
corporales  ab  extra. 

(37)  fol.  39,  col.  4.  Quesitum  est  de  Angelo  quantum  ad 


CONTRA  KILWARDBY 


103 


eius  deordinationem  utrum  prius  fuit  deordinatus  in  cognitione 
aut  in  voluntate  et  ostenditur  quod  in  ratione. 

(38)  fol.  40,  col.  I.  Queritur  de  creatura  pura  corporali,  et 
hoc  de  celesti  et  de  terrestri  et  de  media.  De  celesti  sciticet  de 
lumine  quesitum  est  utrum  esse  luminis  sit  in  continuo  fieri,  aut 
habeat  esse  manens  et  ostenditur  quod  habeat  esse  in  fieri. 

(39)  fol.  40,  col.  3.  Queritur  de  natura  terrestri  scilicet  de 
carne  secundum  speciem  hominis  utrum  caro  sccundum  speciem 
unius  hominis  possit  esse  caro  secundum  speciem  alterius  hominis. 

(40)  fol.  40,  col.  3.  Queritur  de  corpore  medio  intra  celum  et 
terram,  scilicet  de  paradyso,  occasione  illius  litere  LXX'  quam 
recitat  Augustinus  et  Damasus  in  capitulo  de  adorando  ad 
orientem  :  Plantavit,  inquit,  Deus paradysum  in  Eden  secundum 
orientem,  de  quo  oriente  hic  intelligant,  de  equinoctiali  aut  (?)  de 
alio. 

(41)  fol.  40,  col.  4.  Queritur  de  creatura  composita  ex  duabus, 
scilicet  homine,  et  hoc  quantum  ad  quincupartilum  statum, 
scilicet  quantum  ad  statum  glorie,  quantum  ad  statum  jehenne, 
quantum  ad  statum  communem  innocentie,  quantum  ad  statum 
sanctificacionis  perfecte  et  quantum  ad  statum  communem  huius 
vallis  miserie. 

(42)  fol.  41,  col.  2.  Queritur  utrum  virgo,  incorrupta  corpore, 
tamen  corrupta  corde,  habeat  aureolam  et  ostenditur  quod  sic. 

(43)  fol.  4 1 ,  col.  2.  Queritur  de  statu  glorie per  comparationem 
ad  statum  meriti  et  circa  hoc  duo  quesita  sunt :  primo  utrum 
anima  beata  possit  velle  redire  ad  corpus  ad  amplius  merendum, 
secundo  utrum  displiceat  anime,  que  in  carne  plura  bona  non 
fecit  et  pauciora  mala. 

(44)  fol.  41,  col.  3.  Queritur per  oppositum  de  statu  gehenne 
utrum  aliquis  existens  extra  penam  eternam  ratione  deliberativa 
magis  velit  non  esse  quam  esse  in  illa  pena  et  ostenditur  quod  non 
esse  simpliciter. 

(45)  fol.  41,  col.  4.  Queritur  de  statu  innocentie  et  circa  hoc 
queruntur  duo :  primo  si  Adam  peccasset  et  non  Eva,  si  tradux- 
isset  originale  (peccatum),  secundo  utrum  iustitia  originalis 
poneret  aliquem  habitum  in  primis  parentibus  aut  solam  rectitu- 
dinem  naturalium. 


104 


PECHAM 


(46)  fol.  42,  col.  I.  Queritur  de  homine  quoad  quartunt 
statum  quantum  scilicet  ad  statum  sanctificatioriis  perfecte,  cuius 
erat  virgo  gloriosa  post  secundam  sanctificationem,  quando  non 
solum  habebat  fomitem  sopitum  sed  etiam  extirpatum. 

(47)  Ibid.  Queritur  de  homine  quoad  statum  quintum,  quan- 
tum  scilicet  ad  statum  miserie,  in  quo  sunt  merita  et  demerita. 

(48)  fol.  42,  col.  2.  Queritur  de  racione  meriti  quantum  ad 
statum,  in  quo  scilicet  consistit  perfectio  vite. 

(49)  Ibid.  Queritur  de  secundo pertinente  ad  imperfectos  (sic). 
Posito  quod  quedam  mulier  dederit  ^idem  cuidam  de  contrahendo 
per  verba  de  futuro,  carnali  copula  minime  subsecuta,  postea  con- 
traxerit  cum  alio  per  verba  de  presenti  et  consumet  matrimonium. 
Moritur  tandem  vir  ille  secundus.  Queritur  utrum  teneatur  re- 
dire  ad primum  et  ostenditur  quod  sic. 

(50)  fol.  42,  col.  3.  Queritur  ultimo  de  statu  miserie  quantum 
ad  culpam. 

(51)  fol.  42,  col.  3.  Queritur  de peccatis  in  speciali  et  queritur 
de  duobus  pertinentibus  ad  superbiam  et  de  duobus  pertinentibus 
ad  avaritiam. 

(52)  fol.  42,  col.  4.  Queritur  de  doctore  presumptuoso  docente 
doctrinam  perniciosam,  qua  multi  a  bono  proposito  retrahuntur, 
utrum  ab  illa  teneatur  desistere  et  dampna  restituere  lesis. 

(53)  fol.  43,  col.  1.  Queritur  de  tertio  utrum  dominium  trans- 
feratur  in  usura. 

(54)  fol.  43,  col.  2.  Queritur  utrum  habens  patrimonum 
sufficiens  vel  beneficium  ecclesiasticum  et,  hoc  tacito,  aliud  vel 
alia  ecclesiastica  sibi  impetrat,  an  possit  ea  bona  conscientia  re- 
tinere. 

(55)  fol.  43,  col.  4.  Queritur  de  exercitiis  meritorum. 

(56)  fol.  44,  col.  1.  Queritur  de  exercitio  latrie,  primo  in 
observantia  votorum,  secundo  in  decantacione  laudum  divinarum. 

(57)  fol.  44,  col.  2.  Queritur  de  exercitio  latrie  in  laudibus 
divinis,  quare  non  dicuntur  hore  diurne  sicut  nocturne  pro  de- 
functis. 

(58)  Ibid.  Queritur  de  comparatione  duorum,  quorum  unus 
sicut  perfectus  fugit  omnes  occasiones  mali,  [alter]  ingerit  se 
consorciis  .  .  .  quis  eorum  magis  contineat  meritorie. 


CONTRA  KILWARDBY 


(59)  fol.  44,  col.  3.  Queritur  de  exercitiis  meritorum  quan- 
tum  ad  imperfectos. 

(60)  fol.  44,  col.  3.  Queritur  de  casibus  restitucionum. 

(61)  fol.  45,  col.  I.  Quesitum  est  utrum  liceat  inducere pueros 
doli  capaces  ad  obligandum  se  religioni  voto  vel  iuramento,  aut 
etiam  adholescentes. 

(62)  fol.  49,  col.  4.  Quesita  sunt  de  Deo  plura  quantum  ad 
essentialia  et  quantum  ad personalia.1 

*(63)  fol.  50,  col.  I.  Queritur  de  divinis  quantum  ad propria, 
et  primo  circa  personam  patris,  secundo  circa  personam  filii,  tertio 
circa  personam  spiritus.  Circa  personam  patris,  quantum  duo  ; 
primo  utrum,  circumspecto  verbo,  possit  intelligere  se  pater. 

•(64)  Ibid.  Secundo  queritur  circa  personam  patris,  utrum 
eodem  verbo  dicat  se  et  alia. 

♦(65)  fol.  50,  col.  2.  Queritur  quarto  de propriis  fiJio,  utrum 
scilicet  in  Christo  sint  plures  filiationes. 

*(66)  fol.  50,  col.  2.  Queritur  primo  depersona  spiritus  sancti. 

*(67)  fol.  50,  col.  3.  Queritur  postea  de  creaturis,  primo  de 
spiritualibus,  secundo  de  corporalibus ,  tercio  de  composita  ex  spi- 
rituali  et  corporali.    Queritur  igitur  primo  de  angelica  loquela. 

*(68)  fol.  50,  col.  4.  Queritur  de  cognitione  naturali  ange- 
lorum  quantum  ad  cognitionem  singularium. 

•(69)  fol.  51,  col.  2.  Item  queritur  de  angelis  quantum  ad 
gratuita,  et  circa  hoc  queruntur  duo :  primo  utrum  fuerint  creati 
in  gratia  ;  secundo  utrum  in  primo  instanti  potuerint  esse  in 
culpa? 

(70)  fol.  51,  col.  4.  Queriturde  substancia  spirituali  unibili, 
que  est  anima.3 

*(7i)  Ibid.  Item  queritur  de  anima  quantum  ad  statum 
morientium,  utrum  anima  separetur  a  corpore  subito  an  successive. 

*(72)  Ibid.  Queritur  de  anima  beata  utrum  beatitudo  per 
prius  respiciat  essentiam  an  potentiam. 

^The  corresponding  question  in  the  Menon  MS.  (No.  1)  is,  "  Utrum  Deus 
predestinatum  ab  eterno  possit  non  predestinare  vel  damnare  ". 
3Merton  ColL  Nos.  9  and  10. 

3Merton  Coll.  No.  ir:  "  Utrum  actus  istarumvirium.se.  memorie,  intel- 
ligentie  et  voluntatis,  sint  eis  essentiales  ita  quod  semper  insint  in  actu  ". 


io6 


PECHAM 


*(73)  52>  col.  i.  Queritur  de  animabus parvulorum  sine 
baptismo  decedentium,  utrum  possint  vacare  intellectuali  in- 
quisicioni. 

*(74)  Ibid.  Queritur  iuxta  hoc  de  corporibus  dampnatorum, 
utrum  in  eadem  parte  possint  pati  a  qualitatibus  contrariis. 

*(75)  Ibid.  Quesitum  est  de  substantia  composita  primo  de 
pertinentibus  ad  omnes  in  generali,  secundo  quantum  ad  dif- 
ferenciam  statuum  in  speciali.  Circa  primum  queruntur  tria. 
Primum  ratio  dei,  secundum  ralio  liberi  arbitrii,  tertium  ratio 
proximi.  Primum  est  utrum  ex  eadem  caritate  multiplicando 
bona  opera  in  genere,  habitu  non  crescente,  possit  aliquis  plus 
mereri  de  primo  substantiali. 

*(76)  fol.  52,  col.  2.  Queritur  de  secundo :  utrum  aliquid 
opus  sit  indifferens  procedens  a  voluntate  deliberativa  et  osten- 
ditur  quod  sic. 

*(77)  fol.  52,  col.  3.  Queritur  de  tercio  ratio  proximi,  in  qua 
utrum  liceat  homini  dare  hereditatem  suam  extraneis  et  osten- 
ditur  quod  non. 

*(78)  Ibid.  Queritur  deinde  de  pertinentibus  ad  doctrinam 
statuum.  Primo  quantum  ad  statum  prelatorum.  Secundo 
quantum  ad  statum  contemplatorum,  tercio  quantum  ad  statum 
activorum.  Circa  statum  prelatorum  quesitum  est  primo  in 
generali,  deinde  in  speciali.  In  generali  quesitum  est  utrum 
melius  sit prelatis  sollicitari  circa  multiplicationem  temporalium, 
aut  insistendo  cure,  temporalia  habita  dispensare,  et  ostenditur 
quod primum  sit  melius. 

(79)  fol.  52,  col.  4.  Queritur  in  speciali  de  statu  prelatorum. 
Primo  quantum  ad  episcopos,  secundo  quantum  ad  archydiaconos, 
tertio  quantum  ad presbiteros. 

*(8o)  Ibid.  Circa  primum  querebatur  quod  etiam  tangit 
inferiores  prelatos,  utrum  scilicet  si  episcopus  mandet  alicui 
sacerdoti  ut  excomunicet  illum,  quando  ipse  novit  aut  reputet  in- 
nocentem  et  hoc  idem  reputat  multitudo  parrochye  sacerdotis,  ad 
hoc  teneatur  obedire  sacerdos  et  ostenditur  quod  non. 

*(8l)  fol.  53,  col.  I.  Queritur  de  archydiacono  qui  recipit 
palafredum  pro  installatione  abbatis,  an  licite  possit,  et  videtur 
quod  non. 


CONTRA  KILWARDBY 


107 


(82)  Ibid.  Queritur  juxta  hoc  utrum  quidam  qui  sub  pre- 
textu  religionis  vadunt  ad  sacerdotes  plebanos,  petentes  et  pacis- 
centes  ut  procurent  eis  pecuniam  in  parrochya  sua,  ita  quod  et 
sacerdoti  remaneat pars  tertia,  an  in  hoc  committitur  symonia  et 
videtur  quod  sic. 

(83)  Ibid.  Deinde  queritur  circa  statum  sacerdotum  pleb- 
anorum  et  hoc  quantum  ad  duo  in  genere,  scilicet  quantum  ad 
dispensationem  baptismi  et  secundo  quantum  ad  absolutionem 
penitentium.  Circa  primum  duo  queruntur :  primum  est  si  nolit 
conferre  baptismum  vel  aliud  sacramentum  nisi  mediante,  utrum 
debeat  sibi  dari  et  videtur  quod  sic.1 

•(84)  fol.  53.  col.  2.  Queritur  secundo  de  baptisatione 
monstri  nascentis  cum  duobus  capitibus,  qualiter  debeat 
baptizari,  utrum  sicul  unus  aut  sicut  duo  et  videtur  quod 
sicut  duo. 

*(85)  Ibid.  Queriturdeabsolutionepenitentium,verbigratia 
cum  quiplura peccata  commisit,  quorum  nonnulla  spectant  adepsico- 
pum,  utrum  sacerdos  possit  eum  absolvere  a  spectantibus  ad  se, 
non  eum  ab  aliis  absolvendo,  et  videtur  quod  sic. 

(86)  fol.  53,  col.  2.  Queritur  circa  statum  contemplatorum 
et  queruntur  quinque}  [This  ends  on  fol.  54.  col.  1,  where 
is  the  note  .•  Explicit  quodlibet  de  naturaii.] 

(87)  fol.  56.  col.  1.  Queritur  utrum  perfectio  ecclesiastica 
consistit  in  renunciando  vel  carendo  diviciis  propriis  et  communi- 
bus  et  ostenditur  quod  non. 

(88)  fol.  59,  col.  3.  Queritur  utrum  aliquid  factum  sit 
vel  fieri potuit  [erasure  perhaps  infectum~\  ordinaliter  et  ostenditur 
quod  non,  quia  teste  feronimo,  cum  Deus  omnia  possit,  non 
potest  tamen  corruptamfacere  virginem,  sed  maior  est  convenientia 
entis  ad  ens  quam  non  entis  ad  ens.  Si  igitur  non  potest  Deus 
de  corrupta  facere  virginem  ordinaliter,  multo  magis  nec  de  non 
ente  ens. 

1  Cf.  Merton  Coll.  No.  22 :  Utrum  liceat  sacerdotibus  pecuniam  accipere 
pro  sacramento. 

3C/.  MerconColl.  (25):  "  Utrum  periculum  sit  claustralibus  monachis  si  cura 
ab  eorum  officialibus  monachis  negligatur  :  (26)  "  Utrum  monachus  professus  eo 
ipso  quo  professus  est  absolvatur  omni  voto  quod  fecit  in  seculo"  . 


io8 


PECHAM 


(89)  fol.  61,  col.  I.  Queritur  hoc  supposito  si  mundus  potuit 
ab  eterno  creari  et  ostenditur  quod  sic,  quia  dicit  Dionysius  de 
divinis  nominibus :  bonum  est  sui  diffusivum ;  et  Augustinus 
contra  adversarium  legis :  istorum  producendorum  causa  sola 
bonitas  dei  fuit. 

fol.  6 1 ,  col.  4.  Contra :  Genesis  in  principio  :  creavit  Deus 
celum  et  terram.  Loquitur  de  principio  temporis  quod  continuatur 
per  dies  inferius  enumeratos  in  canone. 

fol.  62,  col.  2.  Responsio.  Creatio  mundi  ex  tempore  quamvis 
sit  articulus  fidei,  tamen  ratione,  ut  videtur,  potest  investigari, 
nec  hoc  est  in  prejudicium  fidei,  dum  non  propter  rationem  fidei 
assentitur,  sed  merito  fidei  ad  ejus  intelligentiam  pervenitur. 

(90)  fol.  63,  col.  1.  Queritur  utrum  concupiscentia  et  tnorta- 
litas  cum  aliis  defectibus  insint  homini  a  sua  creatione  et  osten- 
ditur  quod  sic. 

(91)  fol.  65,  col.  1.  Queritur  an  defectus  veniens  in  nos  per 
originem  possit  habere  rationem  culpe  et  ostenditur  quod  sic. 

This  ends  without  any  Explicit  on  fol.  66,  col.  3,  with  these 
words  :  Quia  si  recuperasset  originalem  iustitiam  antequam  gener- 
asset,  non  apparuisset  iustitia  punientis  nec  misericordia  redi- 
mentis.  The  MS.  is  evidently  mutilated,  but  the  statement  on 
fol.  19,  col.  3,  quoted  above  is  not  true,  forof  the  54  questions 
there  said  to  be  wanting,  several  are  found  here,  as  for 
example  :  utrum  res  conservantur  a  Deo,  utrum  virgo  corrupta 
corde  sed  non  corpore  habeat  aureolam,  and  others. 

Of  the  other  works  of  Pecham,  I  mention  in  passing  the 
Formula  confessionum  edita  a  fratre  fohanne  de  Pecciano  de 
ordine  fratrum  minorum  domini pape  penitentiario,  preserved  in 
a  MS.  formerly  S.  Croce  444,  now  in  the  National  Library, 
conv.  soppr.  F.  6.  855.  The  MS.  is  beautifully  written  and 
was  finished  i6th  June,  1433. 

The  Tractatus  pauperis  or  de  perfectione  evangelica  is 
preserved  in  two  Laurentian  MSS.  formerly  in  the  library  of 
S.  Croce,  namely,  xxxi.  sin.  3,  and  xxxvi.  dextr.  12:  in  the 
latter  the  title  (fol.  32)  runs : — 

Incipit  tractatus  pauperis  contra  insipientem  novellarum 
heresum  confictorem  circa  evangelicam  perfectionem  compositus 


CONTRA  KILWARDBY 


109 


per  fratretn  et  dominum  Johannem  Pecham  ordinis  minorum 
professorem  eximium,  Cantuarie  archiepiscopum  et  in  sacra 
pagina  doctorem  profundissimum. 

Another   treatise  on  the  Rule  is   ascribed  to  Pecham 

in  a  S.  Croce  MS.  xv.  dextr.   12,  fol.   116,  in  the  same 

library : — 

Incipit  expositio  venerabilis  patris  et  magistri fratris  Johannis 
de  Pechiano  super  regulam  fratrum  minorum.  Quicunque  hanc 
regulam  secuti  fuerint,  pax  super  illos  et  misericordia.  Hanc 
plane  regulam  ab  Innocentio  tertio  approbatam,  a  sequenti  Honorio 
confirmatam,  a  nono  Gregorio  declaratam  .  .  .  huius  igitur  re- 
gule  rectitudinem,  duce  deo,  declarabo  ut  sit  ei  adherentibus  decla- 
ratio  solatium  et  adversantibus  directio,  qui  obliquis  et  infectis 
eam  intuentes  oculis  lumini  attribuunt  suarum  vitium  tene- 
brarum.  It  ends  at  fol.  141  :  " pontificatus  nostri  anno  octavo" 
ut  octavas  (sic)  gratie  et  glorie  commendetur.  Explicit  expositio 
fr.  Jo.  super  regulam. 

This  is  really  the  Expositio  super  Regulam  Frat.  Minorum 
of  St.  Bonaventura,  among  whose  works  it  is  printed  (ed. 
Quaracchi,  viii.,  391). 

In  the  same  MS.xv.  dextr.  12  and  in  the  older  xxxi.  sin.  3. 
is  inserted  another  work  of  Pecham,  Canticum pauperispro  dilecto, 
published  in  1905  by  the  Fathers  of  Quaracchi  from  MS.  684 
of  the  library  of  Assisi,  collated  with  the  two  MSS.  of  S.  Croce. 
One  might  call  it  rather  than  Canticum,  '  the  History  of  a 
Soul,'  which  appears  to  have  been  written  on  the  model  of  the 
ancient  Stoics ;  it  is  a  soul  eager  for  liberty,  which  pants  to 
free  itself  from  the  tyranny  of  pleasure,  convinced  errore plenam 
esse  sententiam  Epicuri  (p.  1 34) ;  the  joys  of  earthly  possessions 
it  will  ase  exemplo  antiquorum philosophantium penitus  elongare  ; 
in  the  knowledge  of  logic,  mathematics  and  also  of  law  it  has 
not  found  peace,  since  perquisita  sapientia  antiquorum  lucide 
intellexit  kumana  investigatione  sapientiam  non  inveniri. 
Then  suddenly  appear  to  it  brethren  qui  se  toti  humano  gener 
subiicientes  minores  se  .  .  .  appellant.  Quorum  vitam  in 
quibusdam  laudabilibus  philosophorum  famosissimorum  vidi  esse 
simillimam  ;  in  paupertate  scilicet  Socraticis,  in  pedum  nuditate 


IIO 


PECHAM 


ac  munditia  Platonicis,  in  asperitate  Academicis,  in  incessabili 
inquisitione  sapientiae  Peripateticis. 

These  resemblances,  which  the  author  discovers  between 
the  new  religious  society  and  the  ancient  schools  of  philosophy, 
are  most  interesting,  not  because  the  comparisons  are  happy  or 
well-founded,  but  because  they  show  how,  under  the  habit  of 
the  friar,  always  survive  the  memories  of  the  student  and  of  the 
master  of  the  University  of  Paris.  The  rest  of  the  work  deals 
withthe  difficulties  which  the  novice  raises  aboutthe  Franciscan 
Rule,  before  he  decides  to  embrace  it.  The  difficulties  are  all 
easily  solved  for  him  by  the  '  Senior,'  who  is  Pechams  master, 
St.  Bonaventura. 

The  novice  asks :  cum  episcopi  succedant  apostolis,  quomodo 
licet  eis  habere  pecuniam  aurumque  et  argentum,  si  hoc  apostolis 
non  licebat  ?  He  does  not  have  to  wait  for  the  answer  :  illam 
paupertatis  et  asperitatis  districtionem  non  fuisse  impositam 
apostolis  ut  praelatis,  sed  ut  fundatoribus  ecclesiae  generalis ". 
(pp.  151,  152).  The  novice  urges  that  this  rule  of  absolute 
poverty,  this  renunciation  of  property  even  in  common,  seems  a 
daring  innovation,  and  the  master  answers  :  Non  est  nova  sed 
renovata ;  superius  enim  est  tibi  multipliciter  declaratum  hani 
fuisse  vitam  apostolorum  et  ante pro parte gentilium philosophorum, 
iterum  etiam  sanctissimorum  olim  monachorum  (p.  181).  Other 
reasons  for  doubt  the  novice  finds  in  this,  that  while  he  feels 
more  drawn  to  preaching  than  to  anything  else,  this  office,  which 
accords  so  ill  with  the  severity  of  their  life,  does  not  seem  in 
harmony  with  the  calling  of  the  brothers  minor.  But  the 
'Senior'  resolutely  affirms  that  none  are  better  qualified  to 
preach  than  the  Minorite  brethren :  cum  autcm  vita  ipsorum 
sit  vitae  apostolorum,  principaliutn  scilicet  predicatorum,  simil- 
lima,  nullis  magis  quam  ipsis  cumpetit predicare  (p.  188). 

Some  of  these  ideas  are  to  be  found  in  the  controversiai 
work  written  by  Pecham  against  the  Dominican  father  Kil- 
wardby,  which  I  publish  from  the  two  MSS.  in  the  Laurentian 
library  already  mentioned,  the  first  (A)  S.  Croce  xxxvi.  dextr. 
1 2,  the  more  difficult  to  read  but  the  more  complete,  the  second 
(B)  S.  Croce  xv.  dextr.  12  ;  both  are  of  the  XIV.  century.  In 
the  first  MS.  the  work  was  transcribed  in  1 391  by  a  brother 


CONTRA  KILWARDBY 


iii 


Antonio  Aulesa,  who  extended  the  abbreviation  '  Ro '  into 
Rogerum  instead  of  into  Robertum,  to  which  it  is  corrected  in 
the  incipit  of  the  MS.  In  the  title  in  MS.  B.  (fol.  146)— 
Responsiones  .  .  .  ad  epistolam  missam  .  .  .  a  quodam  fratre 
Roberto  de  ordine  ipso  predicatorum — the  name  is  right  as  far  as 
it  goes,  but  it  is  evident  that  the  scribe  did  not  succeed  in 
identifying  "  brother  Robert,"  who  was  not  a  nonentity,  but  a 
magister  who  became  prior  of  the  province  of  England, 
Archbishop  of  Canterbury,  where  he  was  Pecham's  immediate 
predecessor,  and  finally  Cardinal  of  Porto. 

The  Dominican,  in  a  letter  to  the  novices  exalting  that 
order  which  they  were  preparing  to  enter,  quoted  the 
prophecies  of  Hildegarde  and  Joachim,  according  to  which  the 
Virgin  herself  had  prayed  earnestly  for  the  institution  of  the 
brotherhood.  The  Franciscan  in  his  turn  was  able  to  answer, 
that  in  any  case  the  Minorites  could  invoke  this  prophetic  litera- 
ture  no  less  than  their  rivals,  indeed  perhaps  with  more  right 
than  they.  But  the  wary  controversialist  does  not  allow  him- 
self  to  wander  on  this  perilous  road.  He  knows  how  much 
modern  imposture  passes  itself  off  for  ancient  prophecy,  sanc- 
torum  siquidem  revelationes  autenticas  novimus,  apocriphas  non 
curamus.  It  is  not  unknown  to  him  quid  scripserit  Hildegarde 
quid  Joachim  divinaverit,  but  he  counsels  great  caution  and 
careful  sifting  of  the  good  from  the  bad,  sed probandos  scio  esse 
spiritus,  quia  multos  errare  fecerunt  sompnia.  The  tempest  raised 
by  the  pseudo-Joachimitic  literature  was  certainly  raging  at  a 
time  not  far  distant  from  that  in  which  this  answer  was  written. 

Continuing  to  extol  his  order  Kilwardby  calls  it  the  order 
which  most  closely  resembles  the  apostles;  for  the  apostolic 
office  was  to  preach  the  gospel,  and  no  other  can  fulfil  this  task 
with  so  much  zeal  as  the  order  which  has  chosen  the  very  name 
of  preachers.  Ah !  replies  the  Minorite,  you  are  the  apostles 
who  preach  again  the  good  news,  but  you  do  not  renounce  gold 
and  silver  nor  go  all  over  the  world  barefoot,  as  the  preachers 
of  the  new  faith  did.  The  gospel  also  speaks  of  false  prophets 
and  false  miracle-workers  whom  the  Lord  will  deny  in  the 
great  day  of  Judgment.  This  ought  we  equally  to  fear,  both 
you  and  I,  et  hoc  mihi  et  tibi pariter  formidandum. 


112 


PECHAM 


Another  advantage  the  Dominican  claimed  for  his  brethren 
was  that,  with  them,  preaching  was  not  merely  an  adjunct  to 
another  office,  but  the  principal  and  essential  office  of  the  fra- 
ternity,  from  which  its  name,  Fratres  de  ordine  praedicatorum, 
was  derived.  But  how  is  that?  asks  Pecham  ;  just  because  our 
order  through  humility  calls  itself  "the  Minorite,"  should  it  not 
have  preaching  for  its  function  quite  as  much  as,  if  not  more 
than,  the  Dominican  order?  John  the  Baptist,  though  he 
disclaimed  the  name  of  prophet  and  of  Elias,  was  always 
the  herald  of  the  Redemption.  In  fine,  the  office  of  preaching 
belongs  properly  to  no  one  but  to  the  bishops,  and  only  by 
delegation  of  the  bishops  have  the  Dominicans  the  faculty  to 
preach,  not  because  they  enjoy  any  greater  prerogative  than  is 
possessed  by  the  Minorites. 

More  bitter  and  more  direct  now  become  the  invectives  of 
Kilwardby  against  the  Franciscans,  and  more  cutting  and  con- 
temptuous  the  retorts  of  Pecham.  According  to  the  Dominican, 
the  brethren  who  go  barefoot  are  not  the  best  adapted  for 
apostolic  pilgrimages — in  winter,  on  account  of  severe  suffering, 
in  summer,  on  the  contrary,  because  they  enjoy  the  comfort  of 
going  unshod,  and  during  all  seasons,  because  they  do  not  shun 
delicate  food.  This  is  slander  against  brotherly  charity,  replies 
the  Franciscan  ;  no  winter  has  ever  prevented  the  barefoot 
brothers  from  making  long  journeys  among  the  Tartars,  Greeks 
and  Saracens,  and  the  hot  soil  makes  the  going  barefoot  in 
summer  as  great  a  sacrifice  as  it  is  in  winter ;  but  the  sons  of 
St.  Francis  are  well  accustomed  to  make  sacrifices,  and  it  is 
wicked  to  accuse  them  of  that  wherein  they  only  follow  the 
precept  of  the  gospel,  '  eat  that  which  is  set  before  you '. 

The  most  important  part  of  the  work  is  the  controversy 
concerning  poverty.  Here  it  is  seen  that  the  Dominican 
brethren,  who  at  one  time  were  no  less  strict  than  the  Francis- 
can  in  calling  themselves  mendicants,  now  on  the  contrary  hold 
quite  different  opinions  from  their  rivals  on  the  subject  of 
poverty,  and  Kilwardby,  like  St.  Thomas,  sets  no  great  value 
on  it :  he  does  not  hesitate  to  declare  that  his  order  did  not  be- 
lieve  they  were  departing  from  the  example  of  Jesus  and  of  his 
apostles,  who  disdained  not  to  carry  in  their  purses  as  much 


CONTRA  KILWARDBY 


ii3 


money  as  they  might  need  to  buy  food.  And  in  the  same 
way  the  Dominicans  do  not  depart  from  the  Gospel  teaching  if 
they  provide  for  their  maintenance,  and  if  they  possess  houses 
and  gardens  and  schools  according  to  their  need.  At  the  same 
time  they  do  not  mean  that  everybody  else  should  follow  their 
example,  nor  do  they  condemn  those  who  endeavour  to  re- 
nounce  all  possessions,  even  in  common,  and  refuse  to  receive 
money  in  any  form.  Only  let  it  not  be  said,  when  the  Minorites 
accept  not  only  provisions  of  corn  and  oil,  but  what  is  more, 
also  testamentary  legacies,  that  they  are  keeping  strictly  to  the 
law  of  poverty,  when  really  they  are  availing  themselves  of  the 
interposita  persona,  as  a  convenient  means  for  acquiring  the  use 
of  what  they  need — not  the  temporary  but  the  permanent  use, 
which  is  equivalent  to  property. 

To  these  objections,  which  are  partly  given  word  for  word 
and  partly  can  be  easily  reconstructed  from  the  replies,  Pecham 
opposes  a  long  series  of  arguments,  founded  not  only  on  the 
text  of  the  Scriptures  and  of  the  writings  of  the  Fathers,  but 
also  on  the  decretals  and  pandects,  as  we  shall  see  the  theolo- 
gians  and  canonists  doing  many  years  later,  when  invited  by 
John  XXII.  to  give  their  opinion  on  the  same question.  Pecham 
acknowledges  that  some  texts  in  the  Gospels  imply  that  the 
apostlea  carried  money  in  their  purses ;  but  the  apostle  who 
carried  the  purse  was  just  the  one  who  robbed  and  betrayed  his 
Master,  which  furnishes  the  useful  moral,  that,  even  when  carried 
for  the  use  of  a  community,  money  always  presents  incitements 
and  temptations  to  wrong  doing.  And  in  any  case,  Jesus  did  not 
carry  either  gold  or  silver,  since  among  the  crowd  which  accom- 
panied  him  there  were  persons  able  to  relieve,  not  only  his  needs, 
but  those  of  the  whole  community,  and  he  spoke  explicitly 
of  not  possessing  any  money,  even  for  the  payment  of  taxes  to 
public  officials  ;  he  recommended,  nay  enjoined,  his  disciples  to 
take  no  money  when  they  went  into  all  the  world  to  spread  the 
good  news.  If  ever  Jesus  seems  to  have  permitted  the  buying 
of  anything,  itwas  precisely  at  the  Passover,  when  the  great  perse- 
cution  was  near  at  hand  and  the  apostles  would  no  longer  have 
found  anyone  to  supply  their  needs.  For  the  rest,  Pecham 
belonged  to  the  moderate  party,  or  "  centre,"  which  kept  equally 


ii4 


PECHAM 


distant  from  extreme  opinions.  And  though  for  his  own  part 
he  may  think  that  the  true  law  of  the  Gospel  enjoins  absolute 
poverty  and  that  Jesus  and  his  apostles  conformed  to  this,  yet 
he  can  make  such  distinctions  as  uphold  and  justify  the  exist- 
ing  property  of  the  secular  or  even  of  the  regular  clergy.  For 
at  the  time  of  the  apostles,  he  says,  the  priesthood  was  not  yet 
instituted,  and  not  all  those  who  follow  the  apostles  have  the 
obligation  and  the  ability  to  fulfil  the  same  duties.  There  are 
then  in  the  Church  divers  functions,  nor  can  it  be  supposed  that 
those,  who,  like  the  bishops,  have  to  provide  for  the  good  of  the 
flock  intrusted  to  them,  should  be  without  the  necessary  means. 
Therefore  neither  bishops  nor  popes  should  be  condemned  for 
possessing  property,  and  for  the  same  reason  no  other  order  can 
be  precluded  from  holding  possessions.  But  this  does  not 
mean,  that  the  true  law  of  Christ  is  not  absolute  poverty  and 
does  not  proscribe  property  of  every  kind,  whether  private  or 
in  common.  Nor  ought  it  to  be  denied  that  the  Minorites,  in 
embracing  that  law,  seek  to  conform  to  evangelical  perfection. 
And  if  the  necessities  of  life  have  imposed  on  them  some  com- 
promises,  as  that  of  making  use  of  the  interposita  persona  to 
collect  the  ofterings  of  the  faithful,  they  should  not  be  re- 
proached  for  this,  as  '  il  carissimo '  has  reproached  them  in  his 
covert  attacks.  For,  in  the  first  place,  these  compromises  were 
suggested  and  sanctioned  by  Pope  Gregory  IX.  himself  and 
were  explicitly  declared  by  him  to  have  been  in  accordance 
with  the  intention  of  the  Patriarch  Francis;  and  in  the  second 
place  these  modifications  have  not  the  importance  which  Friar 
Robert  wishes  to  attach  to  them  ;  for  the  property  always  re- 
sides  in  the  giver  and  if  it  should  pass  through  a  hundred  hands 
he  could  always  recall  it  whenever  he  chose. 

In  the  last  part  of  the  work,  apart  from  the  personal  ac- 
cusations  which  the  opponents  exchange,  each  in  turn  reproach- 
ing  the  other  for  lack  of  charity  to  his  neighbour  and  for 
exalting  his  own  order  to  the  detriment  of  the  other — two 
points  deserve  to  be  noticed.  The  first,  which  was  afterwards 
fully  discussed  in  the  time  of  John  XXII.,  concerns  the  things 
which  are  consumed  by  being  used,  in  which  it  seems  the  use 
cannot  be  separated  from  the  property.     I  do  not  know  if  the 


CONTRA  KILWARDBY 


ii5 


argument  had  been  formulated  for  the  first  time  by  Master 
Robert  Kilwardby,  nor  does  Pecham  report  his  words,  but  con- 
tents  himself  with  opposing  briefly  to  him  that  the  property  in 
the  livery  which  the  servant  wears,  belongs  always  to  his  mas- 
ter,  although  the  livery  wears  out  with  use. 

The  other  point  refers  to  a  doctrine  expounded  in  the 
Sumnta  of  St.  Thomas,  which  Kilwardby  either  repeats  here 
or  teaches  for  the  first  time,  namely,  that  in  the  matter  of  riches 
one  need  not  pay  attention  to  the  thing,  but  to  the  mind  of 
him  who  makes  use  of  them.  So  that  he  who  has  no  attach- 
ment  to  the  things  which  he  possesses,  and  who  can  throw  them 
overboard  with  the  greatest  readiness  when  necessary,  may  be 
called  just  as  much  a  stranger  to  riches  as  the  man  who  pos- 
sesses  nothing.  Poverty,  replies  Pecham,  if  frorn  one  point  of 
view  it  has  to  be  put  among  those  things  which  can  be  either 
good  or  bad  according  as  one  knows  or  does  not  know  how  to 
use  them,  from  another  cannot  be  held  as  indifterent,  having 
for  the  Christian  an  intrinsic  value  ;  otherwise  Jesus  would  not 
have  rigorously  prescribed  it  to  his  apostles.  Taken  together 
the  work  of  Pecham  and  the  preceding  one  of  Killwardby  can 
be  considered  as  the  first  skirmishes  in  that  war  between  the 
two  orders  which  henceforth  was  to  be  continuous  and  which 
at  the  time  of  John  XXII.  broke  out  with  greater  violence  when 
the  inquisitor  of  Narbonne,  the  Dominican  John  de  Belma, 
condemned  a  beguin  and  a  Franciscan  lecturer,  Brother 
Berengarius  Taloni,  for  having  maintained  that  "  Christ  and 
His  apostles  in  following  the  way  of  perfection  had  nothing  by 
right  of  property  or  lordship  either  in  special  or  in  common."  1 

Coming  back  to  the  controversy  of  Pecham  against  Kil- 
wardby,  I  feel  bound  to  add,  that  if  the  two  opponents  strongly 
disagreed  upon  the  value  of  their  respective  orders  and  upon 
the  way  to  understand  and  practise  poverty,  they  were  yet 
quite  in  accord  on  philosophical  questions,  since  they  both  be- 
longed  to  that  Augustinian  school  which  used  all  its  strength 
to  oppose  step  by  step  the  advance  of  the  Aristotelian  flood. 
The  principal  argument  which  in  his  Commentary  on  the  book 
of  the  Sentences  Pecham  adduces  of  the  existence  of  God,  he 

'Tocco,  Eresia  nel  medio  evo,  p.  519. 


n6 


PECHAM 


draws,  following  St.  Augustine,  from  the  presence  in  our  mind  of 
immutable  truth,  such  as  scientific  axioms  and  the  moral 
law.  These  principles,  superior  to  our  mind,  are  like  a  light 
which  illuminates  it,  without  which  it  could  not  distinguish  the 
true  from  the  false,  the  good  from  the  bad.  This  light  is  no 
other  than  God.  Si  lumen  illud  est  supra  mentes  nostras,  non 
nisi  Deus  est>  From  St.  Augustine  and  from  St.  Anselm  alike 
he  borrows  the  doctrine  that  God  is  the  absolute  good,  without 
which  not  even  the  relative  good  can  be  understood,  since  the 
absolute  good  est  essentialiter  bonum,  cuius  participatione  cae- 
tera  sunt  bona.2  If  not  from  St.  Augustine,  from  a  follower  of 
St.  Augustine  like  St.  Anselm,  he  draws  the  famous  argument : 
Si  Deus  est  quo  magis  cogitari  non  potest,  necessarium  est  Deum 
esse?  And  subsequently  he  soars  still  higher — to  the  Neo- 
platonist  Pseudo-Dionysius,  who  suggests  to  him  the  doctrine 
of  the  ineffability  of  the  supreme  principle :  Propterea  Diony- 
sius  dicit  Deum  superdeum  et  superbonum,  quia  omne  nomen 
significat  mentis  conceptum} 

No  less  determined  a  follower  of  St.  Augustine  than  Pecham 
is  Kilwardby,  who  was  Pecham's  predecessor  in  the  archbishop- 
ric  of  Canterbury.  He  does  not  differ  from  his  contemporary  in 
holding  Aristotle  as  the  philosopher  par  excellence,  and  he 
also  makes  the  text  of  Aristotle  the  basis  of  his  teaching.  But 
if  he  attaches  very  great  importance  to  the  logical  and  rhetorical 
works,  he  ranks  less  high  the  works  on  physics  and  meta- 
physics,  and  some  doctrines  which  many  of  his  contemporaries 
drew  from  them,  he  considered  so  dangerous  that  he  pro- 
hibited  the  teaching  of  them  henceforth  in  the  University  of 
Oxford,  over  which  the  Archbishop  of  Canterbury  exercised 
high  authority.  This  condemnation,  which  is  dated  i8th 
March,  1277,  occurred  a  few  days  after  that  which  Bishop 
Stephen  Tempier  pronounced  against  the  teaching  of  Paris 
(7th,  March  1277)  when  he  renewed  the  sentence  of  1270,  and 
increased  the  number  of  errors  condemned  from  thirteen  to  two 
hundred  and  nineteen.5    In  1270  St.  Thomas  was  still  alive  and 

1  Daniels,  op.  cit.  p.  42.         3Ibid.         3Ibid.  p.  43.         *  Ibid.  p.  47. 
5  Chartularium  Univ.  Parisiensis,  No.  432,  No.  473,  No.  474. 


CONTRA  KILWARDBY 


117 


the  defence  which  he  had  made  of  the  doctrines  taught  in  the 
University  of  Paris  had  been  so  effective,  and  so  penetrated  by 
profound  devotion  to  the  Church,  that  the  bishop  dared  only 
attack  him  covertly.  In  1277,  however,  the  Angelic  Doctor 
had  already  been  dead  three  years,  and  his  disciples,  it  appears, 
were  not  able  to  defend  with  equal  authority  the  heritage  en- 
trusted  to  them.  Thus  in  the  list  of  erroneous  propositions  the 
bishop  did  not  hesitate  to  enumerate  some  drawn  in  substance 
from  the  works  of  St.  Thomas.  And  Kilwardby,  though  a 
Dominican,  was  not  behind  his  colleague  of  Paris;  he  even 
showed  himself  so  intolerant,  that  certain  doctors  were  filled 
with  amazement,  such  as  Petrus  of  Confleto,  against  whom, 
according  to  Denifle,  is  directed  the  archiepiscopal  letter, 
already  published  by  Father  Ehrle.  Of  this  letter,  now  that  it 
has  been  mentioned,  we  may  speak  here,  as  no  other  docu- 
ment  puts  one  so  closely  in  touch  with  the  philosophical  con- 
troversies  of  the  thirteenth  century. 

The  opponents  of  the  archbishop  reproached  him  with  hav- 
ing  condemned  some  opinions  which  were  not  only  in  the  class 
of  debateable  matters,  but  in  some  cases  had  more  reasons  in 
their  favour  than  against  them.  And  the  archbishop  excused 
himself  by  declaring  that  this  condemnation  was  not  to  be 
understood  as  meaning  that  the  propositions  aimed  at  were 
heretical,  only  that  they  ought  not  to  be  taught,  either  because 
they  were  false  and  divorced  from  good  tradition  or  because 
they  were  harmful  and  accorded  ill  with  the  Catholic  faith. 
In  support  of  his  position  the  archbishop  confined  himself  to 
six  principal  points,  but  from  the  letter  itself  it  appears  that 
the  most  important  errors  are  the  two  following  : — 

1.  The  so-called  vegetative,  sensitive  and  intellectual  souls 
are  only  one  single  substance.  2.  These  so-called  souls,  which 
may  be  termed  powers  or  functions  of  the  '  anima,'  are  not 
different  forms  superposed  one  on  the  other,  but  as  it  were  a 
single  form.1    These  were  the  points  of  chief  disagreement  be- 

1  Ehrle,  Der  Augustinismus  und  der  Aristotelismus  in  der  Scholastik  gegen 
Ende  des  13  fahrhunderts  in  Archiv  fur  Litt.  und  Kirchengeschichte  vol.  v. 
Ehrle  printed  this  letter  from  MS.  267  in  Merton  CoII.  Oxford,  and  partly  from 
an  MS.  of  S.  Marco  in  the  Nat.  Libr.  Florence.Conv.  Suppr.  J.  7.  47.  The 


8 


PECHAM 


tween  the  schooLs  of  philosophy,  inasmuch  as  the  Augustinian 
school  nrude  a  point  of  distinguishing  between  the  various 
kinds  of  souls.and  while  in  the  plant  it  only  admitted  one,  to  the 
animal  it  ascribed  two,  and  to  man  three,  which  were  kindled 
one  above  the  other.1  And  the  soul  itself  they  held  to  be  a 
substance  which  inhabits  the  organic  body,  but  not  to  be  a 
form  of  the  body.  The  Bishop  of  Paris  affirmed  explicitly  in 
the  seventh  article :  Quod  intellectus  non  est  forma  corporis,  nisi 
sicut  nauta  navis,  nec  est  perfectio  [evreXex*"1]  essentialis 
hominis. 

The  condemnation  pronounced  by  the  Archbishop  of  Canter- 
bury,  repudiated  at  the  general  chapter  of  friars  preachers  at 
Milan  and  at  Paris,  seems  also  to  have  had  but  small  success  at 
Oxford.  Several  doctors  continued  to  teach  the  condemned 
doctrines,  persuaded  that  the  archiepiscopal  authority  over- 
stepped  its  bounds  in  judging  not  only  in  philosophy  but  also 
in  logic  and  grammar.  In  any  case,  when  Pecham  succeeded 
Kilwardby  in  the  archiepiscopate  of  Canterbury,  he  followed 
resolutely  in  the  footsteps  of  his  predecessor,  and  with  trenchant 
letters  to  the  Chancellor  and  doctors  of  Oxford  and  even  to  the 
Bishop  of  Lincoln  he  made  every  effort  to  prevent  the  rehabili- 
tation  of  the  propositions  condemned  in  1277. 

These  letters  inserted  in  Pecham's  Register,  published  by 
Wilkins  and  more  correctly  by  Martin,  were  re-edited  in  1889 
by  Father  Ehrle  in  the  Zeitschrift  fiir  Kathol.  Theologie,  xiii. 
172-193.  In  the  first  letter  addressed,  ioth  November,  1284, 
dilectis  filiis  cancellario  et  magistris  ac  scholaribus  universitatis 
oxoniensis,  he  says  he  has  noticed  with  sorrow  that  some  persons 
in  the  University  of  Oxford  still  continue  to  hold  opiniones  quas- 
dam  erroneas  quas  recolendae  memoriae  dominus  Robertus  .  .  . 
dignoscitur  condemnasse.  Among  these  opinions  he  lays  stress 
principally  on  this  :  in  homine  tantum  modo  esse  formam  unam, 
from  which  it  would  follow  that  the  body  of  Christ  dead  is  not 

articles  are:  I.  forma  corrumpitur  in  pure  nihil ;  II.  potentia  activa  non  est  in 
materia;  III.  privatio  est  pure  nihil ;  IV.  conversiva  generatio  animalium  est, 
sicut  elementorum;  V.  vegetativa,  sensitiva  et  intellectiva  sunt  simul  sub- 
stantia;  VI.  vegetativa,  sensitiva,  intellectiva  sunt  una  forma  simplex. 
1  Cf.  Dante,  Purg.  iv.  1.  6. 


CONTRA  KILWARDBY 


119 


the  same  as  the  bodyalive,  where  is  present  that  form  which  in 
the  dead  body  is  lacking.  This  error  the  archbishop  denounces 
and  renews  the  condemnation,  not  certainly  through  hatred  of 
the  friars  preachers,  as  the  malevoient  msinuate,  but  following 
the  example  of  his  predecessor  who  was  a  sincere  Dorainican 
and  very  solicitous  for  the  honowr  of  his  order. 

Four  days  later,  on  the  I4th  of  Noveraber,  he  wrote  to 
Master  Roger,  Chancellor  of  Oxford,  and  to  Master  Robert  de 
Fletham,  bidding  them  inquire  whether  the  prohibition  of  his 
predecessor,  confirmed  by  him,  had  been  observed.  And  re- 
ceiving  no  reply,  in  a  letter  of  the  7th  December,  1284,  he  insists 
that  they  should  make  inquiry  sub  poena  suspensionis,  andif  both 
of  them  cannot  carry  out  the  order  one  of  them  must  do  so. 
On  the  same  date  he  sends  a  new  open  letter  to  the  Chancellor, 
doctors,  and  scholars  of  Oxford,  in  which  he  repudiates  the 
accusations  which  the  provincial  prior  of  the  Dominicans, 
quem  usque  in  haec  tempora  habuimus  affectuosissime  com- 
mendatum,  has  dared  to  repeat  publicly  coram  vobis  congre- 
gatis  in  vigilia  S.  Catarinae.  The  prior  (he  writes)  affirms 
that  the  doctrine  of  the  unity  of  form  taught  by  St.  Thomas  is 
that  adopted  by  the  whole  order,  but  he  ought  to  know  that 
this  doctrine,  far  from  being  approved,  is  still  under  discussion  ; 
forthe  Bishop  of  Paris  was advised  after  thedeathof  John  XXI. 
to  suspend  the  renewed  inquiries,  leaving  the  decision  to  the 
future  pope.1  Interesting  is  the  letter  which  Pecham  addressed 
ist  January,  i285,to  certain  cardinals  to  warn  them  of  themale- 
volence  of  his  adversaries.  He  defends  the  condemnation  of 
the  unity  of  form,  stating  that  Brother  Thomas  himself  had,  in 
the  college  of  the  theological  masters  at  Paris,  declared  his  will- 
ingness  to  submit  his  ideas  to  the  correction  of  the  doctors  (cujus 
nos per auditus proprii  certitudinem  testes  sumus),  in  striking  con- 

1  Causam  vero  opinionum  bonae  memoriae  fratris  Thomae  de  Aquino,  quas 
fratres  ipsi  opiniones  sui  ordinis  esse  dicunt,  pendere  diximus  in  Romana  curia 
indecisum  pro  eo  quod  cum  vacante  sede  apostolica  per  mortem  sancte  memorie 
Domini  Johannis ..  .  .  episcopus  Parisiensis  Stephanus  bonae  memoriat  ad 
discussionem  ipsorum  articulorum  de  consilio  magistrorum  procedere  cogitaret, 
mandatum  fuisse  dicitur  eidem  episcopo  per  quosdam  curiae  dominos  reverendos 
ut  de  facto  illarum  opinionum  supersederet  penitus  donec  aliud  reciperet  in 
mandatis.  Ehrle,  op.  cit.  p.  179. 


120 


PECHAM 


trast  to  brethren  of  his  order,  who  wished  to  defend  not  only  this, 
but  all  the  other  opinions  of  Brother  Thomas  contra  omnes 
viventes  homines.  No  less  noteworthy  is  the  letter  issued  by 
Pecham,  ist  June,  1285,  in  answertoa  controversial  work  pub- 
lished  by  the  friars  preachers  against  the  archbishop,  a  work  head- 
less  at  the  beginning,  because  anonymous  {quasilatro  ex  latebris 
sagittas  proiciens),  disgraceful  at  the  end  because  the  author 
has  the  audacity  to  put  himself  on  a  level  with  the  Apostle 
Paul,  who  reproved  St.  Peter — although  the  author  is  not  an 
apostle,  and  he,  whom  he  so  fiercely  attacks,  represents  for  ever 
the  authority  of  the  Church.  In  this  letter  as  in  the  preced- 
ing  one,  Pecham  lays  great  stress  on  the  importance  of  those 
philosophical  disputes  which  arose  twenty  years  previously, 
when  the  Aristotelians,  revolting  against  the  Augustinian  tradi- 
tion  and  against  the  doctors,  chiefly  Minorites,  such  as  Alexander 
of  Hales  and  Bonaventura,  who  held  tenaciously  to  it,  tried  to 
subvert  with  audacious  innovations  the  traditional  doctrines  de 
regulis  aeternis  et  luce  incommutabili,  de  potentiis  animae,  de 
rationibus  seminalibus  insitis  materiae  et  consimilibus  innumeris.1 
The  struggle  was  henceforth  between  the  two  orders,  who  were 
not  only  profoundly  divided  on  the  question  of  poverty,  but 
thought  so  differently  on  philosophical  doctrines  of  greater 
moment  that  the  one  considered  as  a  pernicious  error  and  fatal 
to  the  safety  of  the  Church,  what  the  other  considered  as  an 
ingrained  truth  on  which  the  faith  could  without  injury  rest  (doc- 
trina  unius  ordinis  sit  tota  pene  contraria  doctrinae  alterius).  The 
philosophic  question  on  the  nature  of  the  soul  and  on  the  unity  of 
form  having  become  a  new  apple  of  discord  between  the  two 
orders,  one  understands  how  the  Church  intervened  to  settle 
the  matter.  Thus  it  is  explained  how  in  a  century  or  little 
more  the  Church  passed  from  the  condemnation  of  the  physical 
books  of  Aristotle  to  such  an  astonishing  subservience  to  the 
peripatetic  doctrines,  that  some  of  the  most  controversial,  such 
as  those  indicated  above,  had  the  unmerited  honour  of  being 
promulgated  solemnly  in  the  Council  of  Vienne. 


1  Ehrle,  p.  186. 


CONTRA  KILWARDBY 


121 


Incipit  tractatus  Pecham  contra  Culvardemby  Robertum  } 
Super  tribus  et  super  4  sceleribus  non  faciliter  convertitur 2 
fraterne3  innocentie  impugnator,  maxime  qui  dolose  in  gladio 
persequitur  fratrem  suum.  Idcirco  temeritati  tue  ex  animo 
compatiens,  frater  R.  karissime,  doleo  amplius,  teste  conscientia, 
ego  frater  Johannes ;  quia  oportet  me  tue  iniuriose  cedule  re- 
spondendo  asperam  quibusdam  dicere  veritatem.  Oportet  in- 
quam,  quia,  ut  dicit  Gregorius  super  Ezechiel,  detrahentium 
linguas4  debemus  aliquando  conpescere,  ne,  dum  de  nobis 
mala  disseminant,  eos5  qui  nos  ad  bona  audire  poterant,  aut 
corda  audientium  corrumpant.  Verbis  igitur  tuis  ordinate  con- 
scriptis  verba  aliqua  interseram  ut  evidentius  lectori  pateat  que 
sit  intelligentia  veritatis.  Cedula  igitur  tua  exordium  tale 
sumit:  In  christo  sibi  dilectis  noviciis  ordinis  predicatorum 
frater  Rogerus  septiformi  spiritus  gratia 6  per  studium  sancti- 
tatis  illustrari, — Jo.  Opto  ego  etiam7  tecum  ex  animo  eis 
sacri  septenari  divitias  cumulari;  sed  quia  spiritus  sapientie 
aufert  se  a  cogitationibus,  que  sunt  sine  intellectu,  ut  spiritum 
veritatis  assequi  valeant,8  septem  detegam  pernicies  partim  in 
folio  tuo  expressas,  partim  infirmatas,  quas  utinam  parvulorum 
oculis  non  iniecisses 9 ;  multi 10  enim  parvuli  de  veneno  manent 
toto  suo  tempore  venenati. 

R.  Videte  vocationem  nostram11  eteius  attenditecircumstantias, 
ut  magnificetis  Dominum  et  exultetis  in  Deo  salutari  nostro. — 
Jo.  Utinam  videant  et  attendant 12  non  esse  dilectionis  solide 
argumentum  ab  ea  faciliter  recedere  et  ad  sublimia  tactu  modico 
volare,13  sed  magis  in  ordine  suo  manendo  contra  Sisaram  dimi- 
care;  corpus  enim  quod  a  loco  suo  quocumque14  pondere 

1  Responsiones  venerabilis  patris  Domini  fratris  Joannis  de  Pechiano 
ordinis  minorum  sacre  theologie  doctoris  et  cantuariensis  archiepiscopi  ad 
epistolam  missam  quibusdam  novitiis  ordinis  predicatorum  a  quodam  fratre 
Roberto  de  ordine  ipso  predicatorum,  B.  3  convertit,  A.  (c/.  Amos  i). 

3  fraterne  innocentie  impugnator.  Idcirco  asperitati  tue  ex  animo  compa- 
tiens  frater  B.  karissime  doleo  amplius  teste  conscientia  ego  frater  G.  quia 
oportet  etc,  B.  4  lingas,  A.  5  eorum,  B.  om.  aut. 

6  frater  R.  septiformi  gratia,  B.  '  G.  opto  ergo  etiam  tecum,  B. 

8  sequi  valeant,  B.  »  minime  iniecisses,  B. 

10  Multi  .  .  .  venenati,  om.  B.         11  vestram,  B. 

12  G.  Utinam  videant  et  attendant  B.  accendeant  A.  (In  B.  the  letter  G.  is 
regularly  substituted  for  Jo.)  13convolare,  B.  14  quocumque  suo,  B. 


122 


PECHAM 


movetur,  in  loco  ipso  violenter  convincitur  quievisse.  Videant 
igitur  vocationem  suam  et  sciant  eam  esse  monasticam  cum 
gaudeant  viribus  monacorum,1  quorum  non  est  per  se  sed_per 
accidens  alios  adducere  vel  perficere,  ut  docet  ecclesiastica 
Ierarchia :  videant,  inquam  vocationem  suam  sciantque  primam 
esse  virtutem  monachi,  ut  Jeronimus  dicit,  se  ipsum  despicere 
et  semper  apostoli2  meminisse  dicentis:  si  adhuc  hominibus 
placerem,  Christi  servus  non  essem.    (Ep.  ad  Galatas  i.  10.) 

R.  Primo  noveritis  ex  divinis  revelationibus  quibusdatn 
sanctorum,  ante  ordinis  huius  ortum  propalatis,  sicut  scriptum 
tenemus,  gloriose  Virginis  supplicatione  a  Filio  suo  pro  mundi 
peccatis  offenso  ordinem  istum  pro  peccatorum  reconciliatione  im- 
petratum  fuisse ;  a  qua  eiusdem  progressus  profectus  et  guber- 
natio  et  conservatio  eque  per  multa  celitus  ostensa  non  immerito 
processisse  creduntur. — Jo.  O  rarissime,  recole  scriptum  esse, 
quia  "sompnia  extollunt  inprudentes  ".3  Utinam  aliquid  ale- 
gasses  solidius  in  tui  sacri  ordinis  fulcimentum!  Sanctorum 
siquidem  revelationes  autenticas  novimus,  apocriphas 4  non  cura- 
mus.  Innominatorum  igitur  sanctorum  illorum  testimonium 
sicut  ignoti  dei  superscriptio  conquiescat  Scio  quid  scripserit 
contra  aliquos  Hildegardis  quid  Joachim  divinaverit,  sed  pro- 
bandos  scio  esse  spiritus ;  quia  multos  errare  fecerunt  sompnia 
et,  teste  scriptura,  visa  mendacia  plurimos  seduxerunt.6  Et 
utinam,6  karissime,  nullus  visiones  de  aliis  habitas  [25V]  sibi 
arroget  inpudenter !  Oro  etiam  ego  ut  det  vobis  nobisque  Virgo 
beatissima  conscientias  solidas,  consilia  sana,  non  scandalizare 
pusillos,  non  magnis  consuere 7  pulvillos,  fugere  suspecta  consortia 
et  inplicativa  negotia,  nullum  circumvenire,  nec  ab  arcioris  pro- 
positi  voto8  retrahere,  nullius  indigni  in  ecclesia  promotionem 
procurare ;  multa  enim  9  predictis  contraria  per  orbis  latitudinem 
procurantur. 

R.  Tanto  ergo  solicitius 10  statum  nostrum  amplectamur  quanto 
talem  procuratorem,  conservatorem  et  gubernatorem  ardentius 

1  monachorum,  B.  3  capituli,  A.  3  Ecclesiasticus  xxxiv.  i. 

'apocrifas,  B.  5C/.  Marc.  xiii.  22. 

e  et  utinam  .  .  .  arroget  inpudenter,  om.  B.  7  Cf.  Ezech.  xiii.  18. 

8  vota,  A.  9  multa  enim  . .  .  procurantur,  om.  B. 

10  Tanto  ergo  devotius  et  sollicitius,  B. 


CONTRA  KILWARDBY 


123 


amare,  instantius  honorare  et  hutnilius  revereri  debemus. — Jo. 
Karissime,  Virginem  gloriosam  non  est  dubium  esse  matrem 
Christi  et  ecclesie,  cum  eadem  sit  mater  capitis  et  membrorum ; 
nec  est  dubium  quin  mater  sit  sollicita  pro  filiis,  quin  regina 
mundi  sit  devota  1  subditis  suis,  pro  quorum  procuranda  salute 
certum  est  eam  obtinuisse  universalis  imperii  diadema.  Diligit 
autem  illos  amplius,  quos  novit  esse  filio  suo  cariores,  cum  filius 
suus  sit  ratio  materni  amoris.  Si  ergo  mater  est  omnium  electo- 
rum,  mater  est  et  causa  post  Deum  immediate  omnis  status  in 
ecclesia  salutaris,  iuxta  quod  inferiora  per  media  ierarchice  dis- 
ponuntur.  Quare  tibi 2  singulariter  ascribis  quod  est  commune 
aliis,  quorum  nonnulli  non  minus  preventi  sunt  revelationibus  circa 
hec  divinis  ?  Certe  si  tibi  principaliter  arroges  Virginis  et  matris 
omnium  principatum,  arrogas 3  etiam  privilegium  meriti.  Ob- 
secro  quibus  hoc  operibus  vel  etiam  laudibus  Virginis,  non  de- 
curtato  a  sanctis  instituto  officio  declaratur  ?  forsitan  quod 
subditur  *  in  cedula  respondebis. 

R.  Deinde  noveritis  istum  ordinem  simi/em5  esse  statui 
apostolico  et  illi  quem  Salvator  incarnatus  ostendere  dignatus  est. 
De  ipso  enim  scriptum  est :  "  Cepit  Jesus  predicare  et  docere  ; 
Penitentiam  agite  ;  appropinquavit 6  enim  regnum  celorum " 
(Matth.  iv.  17).  Et  item :  "  Circuibat  Jesus  per  castella  in 
circuitu  docens"  (Marc.  vi,  6).  Ipse  quoque  discipulis  suis 
officium  instituit  dicens :  "  Euntes  in  mundum  predicate  evangel- 
ium"  et  cetera  (Marc.  xvi.  15).  Et  Apostolus  dicit :  "  Posuif 
in  nobis  verbum  reconciliationis  "  obsecrans  pro  Christo  "  recon- 
ciliamini  Deo"  Quid,  queso,  aliud  Jacit  ordo  predicatorum  qui 
tanta  solicitudine  circuit  predicando  evangelium  et  reconciliando 
peccatores? — Jo.  Utinam8  circuitus  multorum  ad  nihil  aliud 
ordinetur.  Et  quia  statum  tuum,  nullo  excepto,  dixisti  statui 
Christi  et  apostolorum  simillimum 9  videamus  formam  legationis 
apostolice,  qualiterque 10  Christus  iverit  qui  cepit  facere  et  docere. 

1  pro  subditis,  A.  J  Quare  ergo  tibi,  B. 

3arroga  etiam  meriti  privilegium,  B.  4  subditur,  B. ;  subdit,  A. 

s  simillum,  B.  6  appropinquabit,  B. 

7  A.  and  B.  om.  posuit,  but  cf.  2  Cor.  v.  19. 

8  B.  om.  Utinam  . . .  ordinetur.  Et.  9similem,  A.  ;  similimum,  B. 
10  A.  om.  Christus,  and  reads  quidern  for  siquidem. 


24 


PECHAM 


De  forma  siquidem  legationis  apostolice  legitur  sive 1  scribitur 
Mat.  io :  "  Nolite  possidere  aurum  neque  argentum  neque 
pecuniam  in  zonis  2  neque  peram  in  via,  neque  duas  tunicas 
neque  calciamenta  neque 3  virgam  ".  Dicit  autem  Crisostomus 
super  idem  :  "  Orbi  terrarum  doctores  erat  missurus ;  propter 
hoc  angelos  eos  ex  hominibus  constituens  ab  omni  absolvens 
vite  huius  sollicitudine  ut  una  sola  detineantur  cura,  que  est 
doctrine".  Et  Jeronimus  exponens  istud  "nolite  possidere 
aurum,"  dicit :  "  Si  hoc  haberent,  vide  rentur  [26r]  non  causa 
salutis  hominum  predicare  sed  lucri ".  Et  Rabanus  super  istud :  * 
"  Prope  modum  vite  neccessaria  amputat  ut  doctores  vere  re- 
ligionis,  qui  instruebant  omnia  providentia  gubernari,6  se  ipsos 
ostenderent 6  non  cogitare  de  crastino  ".  Et  post :  "  Ista  apos- 
tolis  loquebatur  ut  securi  non  possiderent  neque  portarent  huic 
vite7  necessaria  nec  magna  nec  minima,  et  ita  utrumque  prohi- 
buit  possidere  vel  portare ;  permisit  ab  auditoribus  necessaria 
vite  suscipere  corporali.  Calciamenta  eis  simpliciter  interdixit,  et 
sandalia  ferre  permisit;  unde  Marc.  6.  "  Precepit  eis8  ne  quid 
tollerent  in  via,  sed  calciatos  sandaliis,  etc  Unde  Beda  sUper 
illud  Actuum  12:  "Calcia  te  caligas  tuas,"  dicit  "pro  caligas 
grecus  habet  sandalia,10  quia  hoc  genus  calciamenti  legitur  in 
evangelio  apostolis  fuisse  permissum  ".  Dicit  autem  ibi  glosa : 
"  Angelo  iubsnte  et  apostolo  complente  exemplum  datur  non 
ambulandi  sine  calciamentis  ".  Cum  igitur  sermones  inquirendi 
sint11  secundum  materiam  non  potest  hic  loqui  de  alio12  genere 
.calciamenti  quam  loquitur  textus,  scilicet  sandaliis.13  Sunt 
autem  calige,  ut  Papias  dicit  uno  modo  sandalia,  et  illa  portare 
poterant  qui  volebant.  Hoc  Christus  docuit,  hoc  et  ipse 
servavit.  Unde  dicit  Jeronimus  ad  Eustochium:  "Discipuli 
sine  calciamentorum  onere  et  sine  vinculis  pellium  ad  predica- 

1  legitur  sive,  om.  B.  a  zonis  vestris,  B.  8  B.  om.  neque  virgam. 

*  super  idem,  B.  5  nam  providencia  gubernare,  A. 

8  ostenderunt,  A.  7  huius  vite,  A. 

8  prohibuit,  possidere  scilicet  et  portare ;  permisit  autem  necessaria  ab  audi- 
toribus  vite  suscipere  corporali.  Calciamenta  etiam  eis  ad  literam  interdixit  et 
sandalia,  B. 

*in  via  neque  calceatos  sandaliis  etc,  B. 

10  sandalis,  A. ;  sandaliis,  B.  11 A.  om.  sint. 

19  De  2°,  A.  13  scilicet  de  sandaliis.  Sunt  enim  calige,  B. 


CONTRA  KILWARDBY 


125 


tionem  evangelii  destinantur.  Milites,  vestimentis  Christi 
sorte1  divisis,  caligas  non  habebant  quas  tollerent2  Nec  enim 
potuit  habere  dominus  quod  prohibuit8  in  servis".  Hic 
Jeronimus  utitur  nomine  caligarum  secundum  communem  ac- 
ceptionem  vocabuli.  Quidam  tamen  solius  mendacii  habentes 
refugium,  dicunt  se  reperisse  in  libro  Augustini  De  83  ques- 
ttonbus,  questione  84,  quod  Christus  habuit  calciamenta :  quo- 
rum  miror  impudentiam,  cum  idem  Augustinus  primo  Re- 
tractationum  capitulo  penultimo  ponat  numerum  et  nomina 
questionum  suarum,  scilicet  83,  in  quarum  nulla  aliquid  tale 
continetur.  Amplius,  posito  quod  Augustinus  hoc  sensisset, 
plus  certe  statur  multitudini  doctorum  grecorum  et  latinorum 
quam  sue  sententie  adversanti.  Verbi  gratia :  ipse  dicit  altare 
thimiantis  fuisse  intra  sancta  sanctorum.  Alii4  dicunt  con- 
trarium,  quorum  sententie  adhefetur.  Hec  est  igitur  de  calcia- 
mentis 6  sententia  aliorum  doctorum  latinorum  pariter  et  greco- 
rum,  ut  in  promptu  habeo  omni  poscenti  homini  declarare. 
Item  Mat  8  [v.  20]  dicitur :  "  Vulpes  foveas  habent  et  volucres 
celi  nidos ;  filius  autem  hominis  non  habet  ubi  caput  suum  re- 
clinet".*  Ibi  glosa  :  "Quid  me  propter  lucra  seculi  vis  sequi, 
cum  ita  sim  pauper  ut  nec  ospitiolum,7  quod  meum  sit, 
habeam  ?  "  Si  igitur  denarios  habes  aut  geris,8  si  calciatus  in- 
cedis,  si  domum  habes  ut  monachi  propriam  tue  communitatis, 
de  precipua  similitudine  cum  Domino  et  apostolis  suis  in  modo 
conversandi  exterius  non  poteris  gloriari.  Et  tamen  sine  istis 
fateor  potest  magna  haberi  sanctitas,  quae  non  idiget  mendacio 
confirmari.  De  circuitu  autem  ipso  aut  predicatione  noli  im- 
mense  9  gloriari,  etiam  sitibi  demonia  subiciantur ; 10  quia  scrip- 
tum  est,  Mat.  7:  "multi  dicent  in  illa  die:  Domine,  nonne11 
in  nomine  tuo  prophetavimus  [26v]  et  in  nomine  tuo  demonia 
eiecimus  et  in  nomine  tuo  virtutes  multas  fecimus?  et  tunc 
confitebor  illis  quia 12  nunquam  novi  vos : "  et  hoc  mihi  et  tibi 
pariter  est  formidandum. 

I  serit,  A.  a  tollerunt,  A.  3  prohibuerat,  B. 
*  aliis,  A.                  «  Hec  ergo  est,  A. 

*et  vo.  ce.  ni.  fi,  aut.  ho.  n.  h.  u.  c.  s.  re.,  A.  7  hospiciolum,  B. 

8vel  geris,  B.  'noli  in  immensum,  B.  10  subiciant,  A. 

II  Domine  domine  nonne,  B.  12  quare,  B. 


126 


PECHAM 


R-  Q*i  igitur  ad  talem  stutum  divino  instinctu  sunt  vocati 
merito  in  Christo  g/oriari1  debent  qui  ipsius  et  apostolorum  suorum  5 
suis  studiis  inplere  desiderant  officium. — Jo.  Dicis  singulariter  * 
"  qui  divino  instinctu  sunt  vocati,"  quia  aliqui  fraude  diabolica 
vocantur,  mendaciis  et  detractionibus  circumventi,  qui,  obligati 
districtiori  *  professioni  nec  minus6  utiliecclesie  Dei,  minus  tecum 
solvunt  in  labore6  et  erumpna,  in  vigiliis  et  laudibus  divinis,  in 
frigore  et  nuditate  et  similibus,  quam  cum  aliis  solvere  Domino 
promiserunt,  nec  sine 7  recipientium  et  receptorum  pernicie  ani- 
marum.  Puto  enim  te8  sic  homines  ad  tuum  ordinem  dimidi- 
atis  votis  recipiendo  dissecare  pregnantes  Galaad  ad  [26v] 
dilatandum  terminum  tuum.  Tollat  autem  Dominus  a  te  istud  9 
tormentum  quod  propter  hoc  Ammonitis  Dominuscomminatur. 
Amos  I. 

R.  Dicunt  autem  aliqui 10  aliorum  statuum  professores  :  "  et 
nos  similiter  predicatores  sumus  sicud  i/li11  de  ordine  predica- 
torum".  Quibus  iuxta  veritatem  respondemus  esse  a/iquos  in 
a/iis  statibus  qui  predicent  sed  dissimi/iter.  Hoc  enim  fratres 
de  ordine  predicatorum  faciunt  ex  institutione  ordinis  sui  et  offlcio, 
unde  et  nomen  habent ;  hoc  a/ii  i/los  emu/ando  faciunt  quidem,12 
tanquam  aliud  me/ius  aut  utilius  non  invenientes.  Quod  ergo 
status  noster  agit  essentia/iter  et  ex  institutione  primaria,  hoc 
a/ii  accidentaliter  et  tanquam  extra 13 propositum  ymitantes  agere 
nituntur.  Gaudeant  ergo  qui  ad  hoc  sunt  electi  ut  sint  in 
aiiisli  tanti  boni  occasio,  et  habent  ex  institutione  quod  a/ii 
emu/antur  ex  devotione. — Jo.  Karissime,  hic  adverte  te  de 
corde  tuo  plura  preiudicia 15  posuisse ;  prelatis  quidem  ecclesie 
solis  ex  ratione  status  sui  competit 16  essentialiter  predicare,  in 
quorum  figura  Petro  precepit  Dominus  populum,  scilicet  gre- 
gem  suum,17  pastione  triplici  recreare.  Predicare  igitur  est 
proprium  officium  prelatorum :  unde  Gregorius  dicit  LXXX 


1  gloriari,  om.  A.        3  suorum,  om.  B. 

4  districtioni,  B.  5  non  minus,  B. 

7  non  sine,  B.  8  te,  om.  A. 

10  Dicunt  hic  aliqui.B. 

13efficiunt,  prudenter  quidem,  B. 

14  ut  sint  aliis,  B.      16  preiudicialia,  B. 

17  populum  et  gregem  suum,  B. 


3 singulariter,  B. ;  signanter,  A. 

6  in  labor,  A. 

"illud,  B. 

11  sicut  et  illi,  B. 

"exemplariter,  A. 

16  convenit,  B. 


CONTRA  KILWARDBY 


127 


capitulo 1  Efristopus :  nullam  curam  rei 2  famiiiaris  habeat,  sed 
tantum  orationi,  lectioni,  et  predicationi  intendere  debet.  Item 
propter  hoc  ordo  episcoporum  dicitur  proprie  ordo  predica- 
torum  :  hic  enim  est  servus  ille,  quem  misit  pater  familias  hora 
cene  ut  diceret3  invitatis  ut  venirent,  sicut  patet  in  omil. 
Gregorii  super  illud  Luce  14  "misit  servum  suum  hora  cene," 
et  unde  *  idem  Gregorius  dicit  in  libro  pastoralium  c.  7 : 6  quia 
difficile  est  quemlibet  purgatura  se  posse  conspicere,  predicatoris 
officium  tutius  declinatur.  Non  igitur8  calumpnieris  illis,  qui, 
sicut  tu,  quia  professione 7  sua  sunt  predicantes,  dimisso  propter 
reverentiam  proprio  nomine  predicatorum,  sibi  nomen  quo 
nullum  est  humilius  elegerunt,  se  absolute  [27r]  minores 
nullo  excepto  homine  nominantes,  scientes  scriptum  esse  ab 
Augustino  super  psalmum  "  Vobis  erimus  maiores  si  fuerimus 
humiliores  " :  et  scriptum 8  Gen.  48  "  frater  eius  minor  maior  erit 
illo,"  sicut  Johannes  baptista  repulit  nomen  prophete  et  nomen 
etiam  Helie  sibi  tamen  debitum  preconio  salvatoris.  Ad  hoc 
nihil  est  essentiale  statui,  quod  ex  aliena  et  exteriori  dependet 9 
voluntate  ;  ordini  autem  tuo,  sicut,  et  ceteris  a  latere  venientibus 
non  minus  te  privilegiatis,  competit  alienis  predicare  gregibus 
de  beneplacito  prelatorum  :  tibi  ergo  predicare  non  est  essen- 
tiale,  sed  per  accidens  advenit  et  ab  extra,  presertim  cum  regula 
sancti  Augustini,  a  qua  diceris  regularis,  nullam  de  predicatione 
faciat  mentionem.  Ad  hoc  essentialius  competit  cuilibet  statui 
quod  competit 10  ei  ex  regula  quam  quod  competit  ei 11  ex  statuto ; 
fratribus  autem  minoribus  solis  competit12  predicare  ex  regula,  que 
de  hoc  in  duobus  loquitur  capitulis,  tradens  etiam  predicationis 
formam  predicantibus ;  nullis  ergo  ex  statuto  predicantibus  hoc 
convenit  essentialius  quam  ipsis,  cum  in  regula  consistant 13  re- 
ligionis  essentialia  et  accidentalia 14  in  statutis.  Quod  si  dicas  sta- 
tuta  tuaesse 16  per  sedem  apostolicam  confirmata,  attendas  etiam 

I  D»  dt  capitulum,  A. ;  Unde  LXXX.  de,  dicit  capitulum,  B.  Cf.  Decreti 
Pars  i.  Dist.  lxxxviii.  cap.  vi. 

a  rex,  A.  3  daret,  A. ;  dicere,  B. 

4  unde  (om.  et),  B.  5  dicit  libro  primo  pastoralis  capitulo  7,  B. 

6  ergo,  B.  7  ex  professione,  B. 

8  et  sciiptum  est,  B.  *  dependent,  A. 

10  cuilibet  statui  quod  competit,  om.  B. 

II  ei,  om.  B.  "convenit,  B.  lsconsistat,  B. 
14  accidentia,  B.  16esse,  om.  A. 


128 


PECHAM 


totam  regulam  fratrum  minorum  mandatum  esse  Honorii  pape, 
dictatum  a  Gregorio  et  ab  eodem  postea  declaratum.  Hec  autem 
forma  predicationis  fuit  beato  Francisco  certissime  revelata  et  ab 
Innocentio  tertio  imposita.nullo  habitorespectu  ad  predicationem 
tuam  nec  te  in  aliquo  emulanti  ;  predicant  igitur  fratres  mi- 
nores  sue  professionis  memores,  pape  obedientes,  beati  Francisci 
revelatione  informati  et  non  te  nec  tuos,  ut  falso  astruis,1  emu- 
lando.  Ad  hoc,  predicationis  officium  vitam  exigit  predicationi 
consonam  ;  2  vita  autem  3  apostolis  ore  Domini  commendata 
magis  refulget  in  fratribus  minoribus  quam  in  te,  ut  superiora 
docent :  non  ergo  minus  eis  ratione  vite  competit  4  predicare. 
Ad  hoc,  si  ad  predicationem  requiritur  scientia,  attende  quod 
plures  de  totius  orbis  peritissimis  vitam  apostolicam  quesierunt 
et  eam  5  se  invenisse  gavisi  sunt  et  eam  professi  sunt 6  apud 
fratres  minores  et  in  ea  usi  sunt  gratia  sibi  data,  quibus  nulli 
equales  tuum  ordinem  sunt  ingressi,  quamvis  illic 7  persone 
plures  insignes  profecerunt  in  magnum  scientie  preconium,  qui 
et  studiis  suis 8  membranas  plurimas  impleverunt 

R.  Postea  advertatis9  status  nostri  utilitatem,  karissimi,  in 
qua  nisi  fallor  ceteris  recta  estimatione  preponi  debet.  Nihil 
enim10  aliud  intendunt  capitula  consultationes  et  tractatus  ac 
studia  ordinis  hujus,  quam  personas  preparare  et  in  salutem 
animarum  habilitare  et  preparatas  atque  vita  et  scientia  habili- 
tatas  ad  peccatorum  conversionem  destittare. — Jo.  Karissime,  ad- 
verte  quanto  te  supercilio  aliis  preponis,  qui  hoc 11  contra 
arguis  in  aliis  inprudenter.  Ad  hoc,  quaeso  quare  tibi  hanc 
utilitatem  capitulorum  et  tractatuum  arrogas,  cum  [f.  27V]  ad 
nihil  aliud  aspirent  tractatus  et  consilia  Christi  pauperum 
aliorum  ?    Forte  propter  hoc  quod  sequitur. 

R.  Unde  non  estimo  ordinem  aliquem  ad  huius  sollicitudinem 
adeo  laborare  aut  laborando  proficere. — Jo.  O  karissime,  qualiter 
de  aliorum  laboribus  iudicare  audeas,12  qui  ipsos  expertus  non 

I  ut  falso  astruis,  A. ;  ut  asseris,  B.  a  consonam  veritatis,  B. 

3  autem,  om.  A.  *  competit,  A. ;  convenit,  B. 

5  eam,  om.  B.  8  sunt,  om.  B.  7  illuc,  B. 

8  suis,  om.  A.  9  advertatis,  karissiroi,  B. 

10enim,  om.  A. 

II  G.  O  kaiissime  adverte  qualiter  te  aliis  preponis,  qui  hoc,  B. 
"audes,  B. 


CONTRA  KILWARDBY 


129 


es,  qui  etiam  laborando  et  in  forma  evangelica  eundo  pauciori- 
bus  utuntur  adminiculis,  quam  illi  qui  viaticum  secum  vehunt  ? 
Quod  autem  de  profectu  laboris  adiungis,  existimo  coram 
Domino  esse  falsum ;  per  facti  etiam  evidentiam  apparet,1  unde 
scias  his  te  aliter2  oppinari  a  multitudine  aliorum. 

R.  Merito  ergo  gaudere  debent  tali  vocatione  freti,  cum  se- 
cundum  merita  laborum  utilium  constent  premia  in  ultimo 
examine  remetienda. — Jo.  Utinam  gaudeant  et  sciant  quanti- 
tatem  premii  commensurandam 3  quantitati  caritatis  amplius 
quam  laboris.  Informatio  autem,4  que  in  cedula  continetur, 
plena  est  detractionibus  et  ofrendiculis  caritatis,  pro  qua5  et 
omnes  alii  adherescentes  (?)  non  meremus  nisi  iram  dominice 
magestatis. 

R.  Ad  hoc,  intime  queso,  consideretis  circa  penitentiam  et 
continentiam  huius  ordinis  peculiarem  ordinationem ;  fratres 
enim  huius  ordinis  ad  proximorum  hedificationem  in  sevitia  fri- 
goris  a  discalciationis  afflictione  non  arcentur,  nec  propter  estua 
tionem  estatis  discalciationis  solacia  accipiunt,6  exeuntes  quoque 
blandimentis  delicatioribus  secularis  victus  non  fruuntnr. — Jo. 
Si  verba  tua  intelligo,  prudentior  tibi  videtur  tua  in  exitu  dis- 
ciplina  quam  illa,  quam  ipse  Dominus  apostolis  commendavit ; 
hinc  etiam  attende  qualiter,  pretermissa  pace  et  caritate,  in- 
nocentibus  detrahis  illa,  que  ex  regula  faciunt  evangelica,  per- 
vertendo.  Ad  hoc  obsecro,  ubi  videris  vel  ab  alio  quam  men- 
tiente  audieris  fratres  minores  in  hyemis  intemperie7  ab  edifi- 
catione  proximorum  pedem  retraxisse,  maxime  cum  possint 
ex  regula  calciamenta  portare  ?  Consulantur  Tartari,  Sarracini, 
Greci  et  barbari,  et  in  omni 8  mundi  latere  reperies  fratres  mi- 
nores  non  minus  tuis  fratribus  pro  ecclesia  laborasse.  Ad  hoc, 
karissime,  ubi  vidisti  homines  delicatos  tempore  estivo9  dietas 
peragendo,  in  itinerando  calciamenta  abicere,  cum  longe  as- 
periores  faciat  calor  estivalis  glebas  terre  quam  faciat  frigus 
yemale  ?    Forte  in  illos  impingis  quos  in  yeme  pre  debilitate 

1  non  apparet,  B.  8  te  etiam  hic  aliter,  B. 

*  commensurandam  esse,  B. ;  commensuratam,  A. 

4  autem  tua,  B.  *  pro  qua  .  .  .  magestatis,  om.  B. 

'suscipiunt,  B.  7  temperie,  A. 

8omni,  om.  A.  'estivali,  B. 


PECHAM 


ex  regule  concessione,  necessitate  cogente,  vides  calciamenta 
portare,  et  ipsa  dimittere  necessitate  cessante.  Tu  non  sis 
Israel 1  nec  maledictionem  eius  expectes  inconversibiliter  velut 
qui  vendiderit  argento 2  iustum  et  pauperem  pro  calciamentis. 
Amos  2.  Non  ergo  arcentur  frigore,  sed  magis  gaudent  cum 
apostolo  in  frigore  et  nuditate.  Inponis  etiam  eisdem  in- 
sinuative  quod  exeant  pro  delicatioribus  cibis  qui,  [28r]  par- 
centes  recipientium  se  tediis  et  expensis,  utuntur  cibis  appositis, 
instructi  illa  regula  Salvatoris,3  Luc.  decimo,  "comedentes  et 
bibentes  que  apud  illos  sunt  ";  ubi  cum  nichil  excipiatur, 
omnia  honesta  concedi  videntur.  In  claustris  etiam  ab  esu 
carnium 4  districte  abstinentes  secundum  statutum 5  ordinis,  hoc 
existimantes  salubrius  et  ab  ypocrisi  remotius,  quam  inter 
horaines  frugalitatem  pretendere  et  domi  in  abditis  integras 
carnes  devorare.  Arguuntur  enim  sepulchra  a  foris  speciosa 
et  intus  plena  ossibus  mortuorum. 

R.  Quorum  primum  ordinatione  divina  credimus  factum 
ut  doctrina  populi  non  impediatur. — Jo.  Obsecro6  qualiter  hoc 
audes  dicere  cum  pedibus  nudis  fuerit  fides  per  orbis  latitudinem 
promulgata :  unde  Jeronymus  in  epistula  ad  Geruntiam  : 7  Apos- 
toli  toto  orbe  peregrini  non  es  in  zona,  non  caligas  habuerunt 
in  pedibus. 

R.  Secundum  vero  et  tertium,  ut  continentia  salutaris  peni- 
tentie  ac  constantia  eidem  ostendatur  ;  illud  vero  necessarium  est 
ad  veritatis  notifiam,  istuds  ad  vivendi  exemplum. — Jo.  Obsecro, 
que  constantia  pretenditur  in  illis  qui  calciati  vadunt  tempore 
estivali  ?  Scito  ergo  quod  poteris  cum  volueris  experiri  maiorem 
esse  corporis  afflictionem  ire  in  yeme9  sine  calciamentis  vel  in 
estate  ferventi,  quam  in  multis  que  a  quibusdam  a  foris  ostend- 
untur.  Continentia  autem  illa,  de  qua  loqueris,  utinam  non  sit 
assumentum  in  vestimento  veteri 10  panni  rudis. 

1  Utinam  non  sis  tu  Israel  qui  vendidit  argento  iustum  et  pauperem  por 
calciamentis.    Amos  2,  B. 

3  vendi  argendo,  A.  3  salutari,  A. 

*  Etiam  suis  districte  ab  esu  carnium  abstinentes,  B. 

6  secundum  statuta,  B. ;  secundum  statum,  A. 
6G.  Obsecro,  and  om.  fides,  B. 

7  Aggerunciam  A.  ad  Aggeruntiam  (corr.from  Aggerontiam),  B. 
8ista,  B.  «hyeme.B.  10  veteris,  A    (Marc.  II.,  21). 


CONTRA  KILWARDBY 


R  Quis  1  tali  statui  non  adhereret 2  qui  odorem  eius  spiritu- 
aliter  degustasset? — Jo.  Utinam  ei3  adhereant  qui  ad  illum4 
divinitus  sunt  vocati,  nec  ab  ipso  mox  vocati  ascendant  ad 
statum  illum  in  quo,  diffinitione  iuris  ut  monachi  in  episcopos 
electi,  a  rigore  regule  quoad  abstinentiam  et  similia  sunt 
exempti. 

R.  Deinde  si  deb  paupertate,  de  qua  plurimi6  gloriantur^ 
questio  fiat,  estimo  statum  nostrum  veraciter  extollendum?  Quis 
enim  paupertatem  Christi  et  discipulorum  eius  audeat%  negare 
perfectiorem  ceteris  ?  Legimus  autem  illam  perfectissime  sanc- 
titatis  cohortem  Christi  et  discipulorum 9  loculos  habuisse  et  que 
eis  ad  victum  mittebantur  portasse  et  cibos  emisse. — Jo.  Utinam 
legisses  et  melius  attendisses  :  eodem  enim  tempore  quo  legitur 
eos  portasse  loculos,  vel  verius  unum  pro  omnibus,  legisses 
etiam  eos  portasse  gladios,  donec  Petrus  abutens  gladio  iussus 
inmittere  in  vaginam,10  sed  tu  11  de  loculis  legisti  nec  plus12  in 
evangelio  reperisti  quam  quod  Jo.  12  scribitur  de  Juda,  qui 
Christum  prodidit  qui 13  "  fur  erat  et  loculos  habebat  u  et  ea  que 
mittebantur  portabat";  et  Jo.  13,  "quidam  putabant  quia  loculos 
habebat  Judas  quod  dixisset  ei  Jesus  :  Eme  ea  que  nobis  opus 
sunt  aut  egenis  ut  aliquid  daret ".  O  si  alii  singuli  apostoli 15 
loculos 10  portassent  et  solus  Judas  loculis  caruisset,  qualiter 
carentibus  [28v]  loculis  insultasses  ?  17  Quare,  karissime,  non 
legisti  quod  Salvator,  ut  supra  ostensum  est,  apostolis  ad  predi- 
candum  missis  peram  et  sacculum  interdixit?  Quare  etiam 
non  legisti  vel  discere 18  noluisti  expressum  in  evangelio  modum 
Christi  vivendi?  Luc.  8  :  ubi  dicitur  quod  mulieres  sancte  que 
comitabantur  cum  Jesu  ministrabant  ei  de  facultatibus  suis.  De 
alienis  ergo  vixit  elemosinis  et  cibis,  et  frequenter  in  alienis 
legitur  comedisse  mensis  ;  unde  dicit 19  Jeronimus  ad  Nepo- 
tianum  :  Turpe  est  ante  fores  sacerdotis  Domini  crucifixi  et 

1  R.  Quis  igitur,  B.  2  non  adhereat,  B.  3  ei,  om.  A. 

4  ipsum,  B.  6  de,  om.  A.  6  plerique,  B. 

7  extollimur,  A.  8  audet,  A.  8  discipulorum  eius,  B. 

10  magnam,  A.  11  Utinam  .  .  .  sed  tu,  om.,  B. 

13  ut  plus,  A.  13  quia  fur  erat  et  latro  et  loculos,  B. 

14  habens,  A.  16  apostolos,  A.  16  occulos,  A. 

"  insultares,  B.  18discere,  A. ;  dicere,  B.       19  unde,  B. ;  ut,  A. 


132 


PECHAM 


pauperis  et  qui  cibo  vescebatur  alieno1  lictores  consulum  et 
milites  excubare.  Ecce  Christus  servus  pro  nobis  effectus  in 
domibus  alienis  hospitabatur  et  cibis  alienis  vescebatur.  Ob- 
secro  docere  velis,  si  possis,  ubi  usus  fuerit  loculis  pro  necessi- 
tatibus  suis ;  quod  cum  in  evangelio  expresse  invenire  non 
possis,  contrarium  evidentus  ibi  te  docebo.  Scribitur  Mat.  17. 
super  illud  Solve  didragma  in  glossa  Jeronimi,  quod  Judas  in 
loculis  communia  habebat,  sed  res  pauperum  in  usus  suos 
convertere  nephas  duxit,  ad  2  id  ipsum  dans  nobis  exemplum. 
Amplius  ponamus  quod  usus  fuerit  loculis  vel  pecunia 3  locu- 
lorum  :  quomodo  poteris  docere  ipsum  in  loculis  vendicasse 
humanitus  aliquid  juris  4  cum  dicat  Jo.  14  post  premissam  de 
loculis  mentionem  :  "  Venit  princeps  mundi  huius  et  in  me  non 
habet  quicquam?"  Ibi  glossa :  "Noluit  dominus  habere  quod 
perderet,  pauper  venit 6  ne  haberet  diabolus  quod  auferret ".  Sed 
ne  circa  loculos  fluctues,  ecce  inquisitione  solida  tibi  resero  veri- 
tatem.  Si,  inquam,  Christus  habuit  loculos,  suo  videtur  pre- 
cepto  fuisse  contrarius,  qui  precipit  apostolis  nihil  possidere  nec 
portare,  et  solvitur  per  Crisostomum  dicentem  super  Mat. 
homilia  22,  quod  ipse  preceptum  de  non  ferendis  loculis  inplevit, 
cum  circuiens  cum  apostolis  non  habuit  ubi  caput  suum  reclinaret. 
Ergo  secundum  hoc  habuit  aliquando  loculos,  quod  non  legitur 
nisi  vjo  die  ante  pascha  et  ipso  die  pasche,  instante  in  crastino 
passione,  quando  dispensavit  cum  apostolis  ut  possent 6  du- 
rante  persecutionis 7  tempore  loculos  habere  ;  unde  Luc.  22 
"  quando  misi  vos  sine  sacculo  et  sine  pera,  numquid  aliquid 
defuit  vobis  ?  "  Ibi  glossa  Bede :  "  Non  eadem  regula  perse- 
cutionis  qua  pacis  tempore  discipulos  informat :  missis  enim  ad 
predicandum  discipulis  ne  quid  tollerent  in  via  precepit,8  ordi- 
nans  ut  qui  evangelium  nunciat,9  de  evangelio  vivat.  Instante 
vero  mortis  articulo  et  tota  illa  gente  pastorem  simul  et  gregem 
persequente,  congruam  tempori  regulam  decrevit,  permittens 
ut  tollerent  necessaria  victui,  donec  sopita  persecutionis  rabie 
tempus  evangelizandi  redeat."  Hec  glossa.  Christus  ergo 
aiiquando  habuit  loculos  et  frequentius  non  habuit,  ymmo  quasi 

1  alienos,  A.  2  ad,  om.  B.  s  pecuniam,  A. 

4juris  (?),  B. ;  viris,  A.       5  venit  corrected  from  nihil,  A.       6  possint,  B. 
7  persecutionis  rabie,  B.       8  precepit,  om.  A.  «annuntiat,  B 


CONTRA  KILWARDBY 


133 


semper  legitur  de  aliis  recepisse  victum,  scilicet  in  mensis  alienis 
et  de  sanctarum  mulierum  impendiis,  que  cum  ipso  patriam 
circuibant,  ut  supra  visum  est.  Habuit  autem  loculos  propter 
duo :  primum  est  conso-[2o/]-latio  infirmorum,  secundum  est 
informatio  perfectorum.  Primum,  inquam,  est  consolatio 
infirmorum :  unde  dicit  glossa  super  illud  "  producens  fe- 
num  iumentis,"  quod  habuit  loculos  condescendens  infir- 
mis;  et  Hugo  de  S.  Victore  super  illud  psalmi  "  bonum  est 
confiteri  Domino "  dicit  "  habuit  Christus  loculos  conformans 
se  imperfectis  " ;  et  Augustinus  super  Jo.  omilia  48,  "habebat 
Dominus  loculos  ut  doceret  non  esse  peccatum  1  habere  loculos". 
Ecce  perfectio  de  qua  gloriaris !  Infirmitas  est 2  in  qua  a  peccato 
excusaris.  Forte  dices  infirmorum  etiam  esse  vivere  de  cibis 
alienis.  Unde  Augustinus  super  illud  psalmi  103  "  producens  * 
fenum  iumentis"  dicit :  "  Habuit  dominus  loculos;  et  dictum 
est  de  quibusdam  feminis  religiosis  quod  ministrabant  ei  de 
substantia  sua".  Et  infra:  "et  quia  multi  infirmi  ista  quesi- 
turi  erant,  magis  infirmorum  personam  suscepit  Christus". 
Hec  Augustinus.  Et  patet  responsio.  IUi  enim  qui  vivunt  de 
cibis  alienis,  infirmi  sunt  respectu  Pauli,  qui  vixit  de  manibus 
suis,  ut  patet  ibi  ex  consequentibus.  Certum  est  autem 4  quod 
infirmius  est  et  propinquius  superbie,  avaricie  et  lascivie,  velle 
vivere  de  deposito  sibi  recondito,  quam  velle  nullum  habere 
temporalis  dominii  fulcimentum  ;  aurum  6  et  argentum  recon- 
ditum  allicit  pre  ceteris  possessionibus  animos6  infirmorum, 
propter  quod  Dominus  apostolis  ad  predicandum  missis  loculos 
portare  prohibuit  et  de  alienis  cibis  eisdem 7  vivere  concessit. 
Illi  insuper,  qui  spiritus  plenitudinem  non  habent  cum  Paulo, 
perfectius  faciunt  laboribus  se  exercendo  spiritualibus  pro  salute 
fidelium,  ab  eis 8  recipiendo  vite  necessaria,  ut  vectes  secundum 
doctrinam  Moysy9  semper  sint  in  arche  circulis,  quam  si, 
dimissis  vel  notabiliter  diminutis  spiritualibus  exercitiis,  labori- 
bus  se  corporalibus  impenderent ; 5  nec  ipse  etiam  Dominus 
legitur  unquam  stipendialiter  laborasse.    Secunda  ratio  habendi 


1  peccatum,  B. ;  rectum,  A. 
4  tamen,  B. 
7eis,  B. 

9  Moysi  B.  ;  cf.  Exod.  xxv.  13. 


2  est,  om.  B.  3  producit,  A. 

5  etiam,  add.  B.       8  assidue  animos,  B. 

sab  ipsis,  B. 

10  impedirent,  A. 


'34 


PECHAM 


loculos  fuit  informatio  perfectorum,  ut  doceret  qualiter  habere 
loculos  convenit  perfectis,  subaudiendo 1  principaliter  "causa 
dispensationis "  ad  erogandum  aliis,  ut  supra  dictum  est  ex 
Jeronymo  in  expositione  illius2  "didragma  solve";  et  hoc 
dicit  Augustinus  super  Jo.  omilia  60,  quod  in  loculis  Christi 
forma  ecclesiastice  pecunie  instituta  est.  Item  Christus, 
ambulans  in  via  districtionis,  caruit  loculis,  quod  precepit 3 
apostolis,  ut  supra  patet  ex  Chrysostomo.  Item  Marchi  XI. 
"  circumspectis  *  omnibus,"  etc,  ibi  dicit  glossa  "si  quis  eum 
hospitio  susciperet " :  "  Tante  enim  fuit  paupertatis  Dominus 
et  ita  nulli  aduiatus,  ut  in  tanta  urbe  nullum  hospitium  in- 
veniret".  Hec  glossa.  Certum  est  autem6  quod  si  loculos 
habuisset  hospitium  faciliter  invenisset.  Ideo  Christus6  ali- 
quando  habuit  loculos  et  loculis  caruit  pluries.  Sequaris 
Christum  loculos  habentem,  permittas  alios  in  districtiori  via 
quam  apostolis  comendavit  sequi,  loculis  carentem  et  capitis 
reclinatorium  non  habentem.  Habent  tamen7  sancti  prelati 
loculos  cum  Christo  conformes8  ei  in  facto  et  circumstantia 
perfectionis,9  possidendo  tantum  pro  aliis  iuxta  quod  dicit 
Prosper:  hoc  est  pro  Christo  omnia  contempnere,  non  sibi  sed 
aliis  possidere.  Habes  tu  et  multi  tecum  loculos  ut  videtur 
quoad  [29V]  corpus  inde  sustinendum  10  principaliter  pro  vobis 
ipsis,  convenientes  cum  Christo  in  facto  sed  non  circumstantia 11 
perfectionis,  cum  apostolis  convenientes  in  eo  quod  fecerunt 
tantum  ad  tempus  dispensantes 12  simpliciter,  aliud  habentes  in 
mandatis,  tempore  scilicet  passionis.  Sic  certe  Christus  in- 
formaturus  perfectos  et  inperfectos  variis  incessit  viis  :  ieiunavit 
enim  40  diebus,  ut  ieiunium  ostenderet  esse  perfectum,  et  tamen 
comedit  cum  comedentibus  ut  ostenderet  comedere  non  esse 
peccatum.  Venit  quidem  Johannes  non  manducans  neque 
bibens,  quia  ut  dicit  Augustinus  contra  Faustum  16:  "illo 

I  subaudiendo,  A. ;  scilicet  habendo,  B. 

a  illius  verbi  "  solve  didragma,"  B.  3  quia  et  precepit,  B. 

4  circumspectis,  B.  as  in  Mark  xi.  1 1 ;  circumscriptis,  A. 
6  autem,  om.  B.  «igitur  Christus,  B. 

'  tamen,  om.  B.  8conformes  enim  in,  B. 

9  possessionis,  A.  10  substentandum,  B. 

II  cum  Christo  convenientes  in  facto  et  non  in  circumstantia,  B. 
12  dispensative,  B. 


CONTRA  KILWARDBY 


135 


victu  quo  Judei  utebantur  ille  non  utebatur  ".  Christus  autem 
per  oppositum  venit  manducans  et  bibens  adeo  ut  vorator  ab 
emulis  diceretur.  Luc.  7.  Numquid  ergo  omnis  in  come- 
dendo  Christo  similior  est  perfectior  Johanne  non  comedente  ? 
Certum  est  quod  non,  quia  non  omnis  conveniens  in  facto 
convenit  in  ratione  faciendi.  Christus  enim  comedit  com- 
munia  mere  pro  aliis.  Non  ergo  glorientur  de  hoc  quasi  de 
perfectione  qui  comedunt  communia  pro  se  ipsis.  Tu  ergo  qui 
loculos  habes  principaliter  pro  te  ipso,  nec  ambulas  in  via  dis- 
trictionis  Christi,  non  tibi  arroges  perfectionis  apicem  in  hac 
parte.  Forte  dices  me  dampnare  prelatos  ecclesie,  qui  habent 
non  solum  possessionem  loculorum,  sed  etiam  peculium  quod  1 
consanguineis  hereditarie  derelinquunt  quod  videtur  illicitum, 
cum  sint  successores  apostolorum,  quibus  prohibitum  est  aliquid 
possidere.  Ad  quod  respondeo  quod  nullus  status  ecclesie 
succedit  apostolis  in  omnibus  :  succedunt  enim  2  eis  episcopi 
in  autoritate,  succedunt  religiosi  in  expropriatione,  succedunt 
sacerdotes  in  minorum  sacramentorum  dispensatione,  sicut 
notatur  et  probatur  12.  q.  1.  super  canon.3  "  Videntes."  Pre- 
dicta  igitur  paupertatis  districtio  non  fuit  apostolis  tradita  ut 
prelatis,  quia  illo  tempore  non  erant  prelati  nec  etiam  sacer- 
dotes.  sed  fuerunt  tantum  autentici  predicatores,4  veris  predica- 
toribus  vitam  et  officium  relinquentes.  Ecce  vides,  karissime, 
si  advertas,5  loculos  tuos  perfectionis  apicem  non  tenere.  Quod 
autem  dixi,  religiosos  apostolis  in  expropriatione  succedere,  pro 
tanto  verum  esse  intelligo,  quia  cum  religiosi  esse  incipiunt, 
omni  proprietati  renunciant ;  sed  tamen  non  omnes  conveniunt 
cum  Christo  et  apostolis  expresse  in  modo  recipiendi  corporis 
necessaria.  Habent  enim  6  alii  magnas  possessiones  immobiles 
et  mobiles,  alii  pecunias  pene  suo  pondere  immobiles.  E  contra 
dicit  Jeronymus  ad  Occeanum  :  "  avaritiam  in  sacerdote  vitan- 
dam  apostolorum  paupertas  docet,  qui  refrigeria  sumptuum  a 
fratribus  accipiebant  '.  Et  idem  dicit  ad  Exsuperantium  : 
"  nemo  apostolis  pauperior  fuit  ".  Amplius,  credis  te  probare 
illam  cohortem  usam  fuisse  loculis ;  qua  cibos  emerunt  in 

1  et  for  quod,  A.  3  enim,  om.  A. 

3  Cath.  corr.from  capitulum,  A.  ;  cap.,  B.  4  predicatoris,  A. 

5  advertis,  B.  6  enim,  om.  A. 


136 


PECHAM 


Samaria,  cum  supra  legatur  cum  Domino  circuisse  mulieres, 
que  ei  necessaria  ministrabant.  Ad  hoc  attende  quod  de  cibo 
empto  Jo.  4  non  legitur  comedisse,1  sed  ipsum  potius  respuisse. 
Si  de  agno  paschali  loqueris,  idem  potest  faciliter  responderi, 
vel  etiam  libere  potest  dici  quod  pro  predictis  causis  tunc  loculos 
habuit,  et  de  habendis  loculis  cum  apostolis  dispensavit  ad  tem- 
pus,  ut  supra  visum  est 

R.  Ndvimus  etiam  or-[30r]-dinem  predicatorum  eodem  modo 
victitare,  hoc  addito  quod  domos  habent  et  ortos  et  collegia  propter 
disciplinam  continendam. — Jo.  Karissime,  quod  dicis  hic 2  modo 
attende  si  verum  sit,  cum  in  consortio  Christi  loculos  unus  solus 
pro  omnibus  deportaret.  Si  autem  singuli  singulos  tecum  ha- 
bent  loculos  pacis  tempore,  a  modo  illo  videntur  aliqualiter 
deviare.  Quod  autem  de  domibus  dicis,  habeatis  et  in  Do- 
mino 3  gaudeatis :  in  hoc 4  enim  turbam  illam  credentium,  in 
qua  erant  omnia  communia,  exemplum  habetis  quatenus  etiam 
successisse  monachi  gloriantur. 

R.  Dicunt*  hic  aliqui  se  nullam  rem  nec  in  communi  nec  in 
speciali  propriam  habere,  nummos  nec  pecuniam  nec  per  se  nec 
per  interpositam  personam  recipere,  quod  est  multo  altius  quam 
paupertas  memorata,  quam  apostolico  cetui  dicimus6  esse  an- 
nexam.  Ad  quod  respondemus  quod  contentionibus  inservire1 
nolumus  nec  debemus :  unde  bene  concedimus  talem  eorum  pro- 
fessionem  esse  qualem  asserunt,  et  bene  /ecerint8  eam  intime 
custodiendo. — Jo.  O  karissime,  qualiter  te  dicis  nolle  conten- 
tionibus  deservire,  cum  tanquam  lamia  lactans  catulos  suos, 
tu  novitios  tuos  inbuas  perpetua  materia  contendendi !  Dicis 
tandem  in  spiritu  optantis  "  bene  fecerint 9  eam  intime  custo- 
diendo,"  quasi  diceres,  utinam  bene  faciant  sic  facientes,  et 
non  superstitioni  vacent,  utinam  etiam  ipsi  bene10  observent 
quod  11  solvere  Domino  promiserunt.  O  karissime,  si  dubites  an 
sic  vivere  sit  bonum  et  perfectum,  tria  ad  hoc  tibi  sufficiunt :  u 
primum  est  vita  et  doctrina  Christi  et  apostolorum,  ut  supra 

1  manducasse,  B.  a  hoc,  B.  3  et  in  Domino,  om.  A. 

4  in  hoc  .  .  .  gloriantur,  om.  B.  (and  the  text  in  A.  must  bc  corrupt). 

5  Dicent,  B.  8  diximus,  B.  7  deservire  nec  volumus,  B. 
8  MSS.  fecerunt  {?).       9  in  spiritu  optantis,  om.  A.  ;  facerent,  A. 

10  bene,  om.  B.  "  que,  B.  ls  sufficiant,  B. 


CONTRA  KILWARDBY 


137 


patet ;  secundum  est  auctoritas  pape  hoc  diffinientis  tanquam 
per fectum,  quod  1  et  nominat  altissimam  paupertatem  ; 2  tertium 
est  ratio  manifesta  ;  divitiarum  3  et  proprietatis  abdicandarum 4 
hec  est  ratio,  quia  divitie  habite  solent  parere  superbiam,  unde 
Augustinus  de  lapsu  mundi  sermone  14 :  "  In  divitiis  nihil  sic 
cavendum  est  quam  superbie  morbus  ".  Qui  enim  non  habet 
pecuniam,  non  habet  amplissimas  facultates,  non  habet,  suple 
"quoad  hoc,"  unde  superbiat.  Item  solent  parere  avaritiam  et 
in  amorem  sui  inflammare  animum  possidentis ;  unde  poeta : 
"  Crescit  amor  nummi  quantum  ipsa  pecunia  crescit "  ;  et  Ber- 
nardus  in  quodam 6  sermone  :  "  Hec  est  ratio  fugiendarum 
divitiarum  precipua,  quia  sine  amore  aut  vix  aut  nunquam 
possidentur ; 6  glutinosus  enim  est  animus  hominis  et  faciliter 
adheret  omnibus  que  frequentat ".  Hec  Bernardus.  Item  divitie 
pariunt  delicias,  unde  Luce  6.  "  Ve  vobis,  divites,  qui  habetis 
hic  consolationem  vestram."  Summum  igitur  remedium  primi 
periculi 7  est  servum  se  pro  Christo  exhibere  et  rebus  uti  in 
aliena  positis  potestate.  Summum  remedium  secundi  est  cor  a 
divitiis  summe  absolvere,  nichil 8  iuris  in  eis  vendicare,  quoniam 
custodia  iuris  distrahit  cogitatum  ;  unde  dicit  Ysaac  de  perfec- 
tione  contemplationis,  "  nihil  est 9  quod  sic  pariat  tranquillitatem 
sicut  paupertas  que  voluntarie  possidetur " ;  unde  dicit  Gau- 
fridus  :  "  Exempla  de  maioritate  et  obedientia"  quod  non  decet 
manus  fratrum  minorum  tactu  pecunie  rubiginari.  Summum 
remedium  tertii  est  uti  paucissimis,  ut  est  possibile,  [30V]  non 
thesaurum  habere  reconditum  pecunie  pro  se,  non  granarium, 
non  cellarium  possidere  et  similia,  que  ad  manum  carni  placentia 
subministrant.10  Cum  igitur  in  nihil  habendo  proprium  vel  com- 
mune  sit  summum  remedium  periculi  divitiarum,  credo  hunc 
esse  statum  artissime,  quia  altissime,  et  erumpnose  paupertatis.11 
Circa  tamen  huius  articuli  custodiam  notum  est  qualiter 12  aliqui 
detractionibus  occultis  et  publicis  nixi  sunt  infamare  fratres 
minores,  eis  predicti  articuli  prevaricationem  imponentes  impie, 

I  quod,  om.  B.  2  paupertatem  in  regula  fratrum  minorum,  B. 
3  divitiarium  enim,  B.          4  et,  add,  A.  6  quodam,  om.  B. 

6  possideri  possunt,  B.  7  periculi,  om.  A.       8  nichilque,  B. 

9  est,  om.  B.  10  administrant,  A. 

II  statum  altissime,  quia  artissime,  quia  erumpnosissime  paupertatis,  B. 
''notorium  est  qualiter  quidam,  B. 


138 


PECHAM 


et  multos  in  hoc  suis  mendaciis  seduxerunt :  cuius  nequitie  te- 
meritas  est  brevibus  declaranda.  Dico  quod  volentes  fratribus 
elemosinam  facere  vel  deponunteam  penes  se  donec  pro  fratrum 
necessitatibus  requiratur,  vel  tradunt  alicui 1  familiari  suo  aut  ali- 
cui  fratribus  familiari  custodiendam,  non  tamen  nomine  fratrum 
aut  auctoritate,  sed  nomine  vel  auctoritate  elemosinam  facien- 
tium.  Quocumque  autem  istorum  modorum  fiat,  non  fratres, 
eam  quocumque  recipiente,  possident  vel  recipiunt ;  quia  nullum 
ius  in  ea  adquirere  intendunt.  Unde  dicit  lex  FF.  De  adquir- 
enda2  rerum proprietate  "quod  in  admittenda3  possessione  affectio 
eius  qui  possidet  intuenda  est ;  itaque  si  in  fundo  sis  et  tamen 
nolueris  eum  possidere,  amittis4  possessionem  ".  Item  ibidem 
in  alia  lege 5 :  dicitur  quod  "  furiosus  non  potest  incipere  pos- 
sidere,  quia  possidendi  non  habet  affectum,  licet  rem  corpore 
contingat".  Non  igitur6  nolens  et  involuntarius  recipit  pos- 
sessionem  rei  cuiusque7  etiamsi  suis  manibus  inferatur.  Pona- 
mus  insuper  quod  servus  destinantis  pecuniam  tradat  eam 
familiari  fratrum  ignoto  penitus  destinanti.  Numquid  trans- 
ferretur  dominium?  Patet  quod  non,  quia  dicit  lex  FF.  de 
acquirendo  rerum  dominio  quod  "  traditio  nichil  amplius  trans- 
ferre  debet  vel  potest  ad  eum  qui  accipit,  quam  est  apud  eum 
qui  tradidit  ".8  Sicut9  tradens  pecuniam  tenuit  eam  auctoritate 
et  nomine  domini  sui,  ita  secundus  et  etiam  centesimus,  si  tot 
manibus  pecunia  commendetur.  Quod  autem  pecunia  sic 
deposita  non  recedat  a  iure  destinantis  eam  patet ;  quia  dicit 10 
lex  FF.  de  adquirendo  rerum  dominio  "rem  in  bonis  nostris 
intelligimus 11  quotiens  possidentes  exceptionem  aut  amittentes 12 
ad  recuperandum  eam  actionem  habemus".  Licet  autem  illi, 
qui  mittit  nomine  suo  pecuniam,  omni  tempore  eam  repetere 
sicut  suam,  donec  sit  vel  creditoribus  soluta  vel  in  usus  fratrum 
necessarios  commutata  ;  manet  ergo  in  bonis  eius.  Item  FF.13 
Si  certum  petatur,  dicitur  "si  ab  initio  cum  deponerem  apud  te 

1  eam  alicui,  B. 

2  Pandect.  xli.  2,  36,  De  adquirenda  vel  amittenda  possessione. 

3  amittenda  Mommsen.  *  protinus  admittes,  B.  5  xli.  2,  1,  3. 
6  Nullus  igitur,  B.  7  possessione  cuiuscumque,  A. 

8  tradit,  B. ;  Pand.  xli.  i,  20.  9  Sicut  igitur,  B. 

10  quod  dicit,  B.  [Dig.  xli.  i,  52].  11  habere  intelligimur,  B. 

12  admittentes,  A.,  B.  13  Pand.  xii.  1,  10. 


CONTRA  KILWARDBY 


139 


pecuniam  uti  tibi  si  voles  permisero,  scias  creditam 1  non  esse 
antequam  sit  mota  ".  Ergo  eadem 2  ratione  si  eam  dare  tibi 
decrevero,  si  velis,  nunquam  intelligitur  data  in  effectu  donec 
sit  pro  fratrum  necessitatibus  commutata,  cum  semper  ante 
commutationem  possit  a  domino  revocari,  nec  aliter  fratres  ullo 
modo  consentiunt  in  translationem  dominii  pecunie  commen- 
date.  Obicies  forte  de  testamentis ;  quia  moriens  intendebat 3 
forte  a  se  pecunie  dominium  elongare  penitus  post  mortem : 
ergo  in  talibus  fratres  minores  videntur  recipere  per  interposi- 
tam  personam  vel 4  etiam  possidere.  Ad  hoc  respondemus 
dicentes 5  quod  cum  testator  intendat  a  fratribus  ratione  bene- 
ficii  corporalis  suffragium  spirituale  recipere  coram  Deo,  non 
intendit  fratres  ratione  peccunie 6  sue  facere  transgressores,  quia 
tunc  pro  eo 7  efHcaciter  intercedere  non  valerent ;  vult  ergo 
pecuniam  illam  fratrum  necessitatibus  subvenire,  eo  modo  quo 
potest  in8  necessitates  licite  commutari,  etiam  si  modum 
ignoret  quo  fratrum  necessitatibus  providetur.  Et  sic9  ius 
interpretari  debemus  fidelium  legatorum,  unde  FF.10  "  de  legibus 
et  constitutis" :  "  Nulla 11  iuris  ratio  aut  equitatis  benignitas  pati- 
tur,  ut,  que  salu-[3ir]-briter  pro  utilitate  hominum  introducun- 
tur,  ea  nos  duriore  interpretatione  contra  eorum  12  commodum 
producamus  ad  severitatem  ".  Sed  ponamus  quod  executores 
repetant  maliciose  pecuniam,  quam  nomine  testamenti  fratrum 
familiaribus  commendarunt,  numquid  fratres  tenentur  pecuniam 
restituere  vel  restitutionem  fieri  procurare  ?  Patet  quod  non  ; 
quia  petunt  contra  veri  domini  voluntatem  ;  et  tunc  ille,  apud 
quem  deposita  est  pecunia,  est13  mortui  executor.  Ponamus 
iterum  quod  executores  nolint 14  defuncti  voluntatem  perficere, 
solvendo  vel  commutando  pro  fratrum  necessitatibus  rem 
legatam.  Quid  est  fratnbus  faciendum  ?  Dico  quod  possunt 
prelatis  ecclesie  denunciare  iniuriam,  non  tamen  possunt  agere, 

I  eadem  creditum,  A.  ;  scias,  om.  B.  3  eadem,  om.  A. 
3  intendebit,  A.                                          4  et,  B. 

5  Ad  quod  respondens  dico,  B.  6  occasione  pecunie,  B. 

7  pro  ipso,  B.  8  in  eorum,  B. 

9  Et  si,  B.  10  Dig.  Pand.  i.  3,  25. 

II  ullam,  A.  la  ipsorum,  B. 
13fit,  B.  14  nolunt,  A. 


140 


PECHAM 


eam  iudicialiter  repetendo.  Forte  obicies  quod 1  secundum 
leges  in  rebus,  que  usu  consumuntur,  non  distinguitur  usus  a 
dominio ;  multis  autem  talibus  utuntur  fratres,  ut  cibis,  vesti- 
mentis  et  similibus ;  ergo  talium  saltem  habent  dominium. 
Responsio :  quoniam  talium  usus 2  non  distinguitur  a  dominio 
in  illo,  qui  sua  auctoritate  utitur,  in  aliis  autem  falsum  est 
manifeste;  quia  vestis  qua  servus  utitur,  de  peculio  domini 
est,  ut  patet  FF.  "  de  peculio,"  lex  "  id  vestimenti"  ;3  et  alibi 
dicit  lex  quod  id  quod  servo  adquiritur  domino  adquiritur ; 
serviles  igitur  se  exhibent  personas  pro  Christo  fratres  minores, 
utentes  cum  ipso  rebus  alienis,  sicut  peregrini  et  advene  in  hoc 
mundo.  Et  hec  omnia  de  pecunia  et  rebus  dicit  Gregorius 
nonus  in  expositione  super  regulam  quam  ipse  condiderat,4 
propter  quod  quidam  detractores  dicere  presumpserunt  fratres 
minores  non  vivere  secundum  regulam  beati  Francisci,  sed 
secundum  regulam  beati5  Gregorii:  quod  est  calumpniam  im- 
ponere 6  apostolice  sanctitati.  Ipse  enim  se  dicit  regule  dubia 
ex7  intentione  beati  Francisci,  quam  noverat,8  declarare. 
Sciant  ergo  predicti  detractores  se  esse  scismaticos  et  per  con- 
sequens  hereticos,  cum  presumant  domini  pape  sententiam 
impugnare.9  Adhuc  sciendum  quod  utuntur  fratres  quibusdam, 
quorum  ex  intentione  dantium  et  fratrum  transfertur  dominium 
non  ad  fratres  sed  ad  sedem  apostolicam,  que  rebus,  quibus 
fratres  utuntur,  dominatur  immediate.  Unde  talium  usum 
concedit  necessitatibus  fratrum,10  alienationem  prohibens  sine 
licentia  cardinalis,  qui  fuerit  pro  tempore  ordinis  gubernator. 

R.  Nobis  autem  sufficit  in  hoc  articulo  perfectionem  apostolice 
paupertatis  non  excedere,  quam  Christus  in  evangelio  docuit. — Jo. 
Adhuc  tibi  ostendo  hanc  non  fuisse  formam  sanctitatis  apos- 
tolice,  etiam  post  Domini  passionem.  Unde  Act.  3  :  dixit 
Petrus  "  argentum  et  aurum  non  est  michi,"  etc.  Glossa ;  "  me- 
mor  precepti  Domini  dicentis  :  nolite  possidere  aurum  ".  Item 

1  obicies  dicens  quod,  B.       2  et  patet  responsio  quoniam  rerum  usus. 
3  Dig.  Pand.  xv.  I,  25 

*  Gregorius  IX.  regulam  quam  ipse  condiderat  declarando,  B. 
6  beati,  om.  B.  6  ponere,  A.  7  et  ex,  B. 

8  :r>se  noverat,  B.  •  sententiam  apostolicam,  B. 

10concedit  fratribus,  B. 


CONTRA  KILWARDBY 


141 


Ambrosius  tractans  idem  verbum  super  Luc.  x.  dicit :  "  non 
tam  in  hoc  gloriatur  Petrus,  quod  argentum  et  aurum  non 
habuit,1  quam  quod  servat 2  Domini  mandatum,  qui  precipit : 
"  Nolite  possidere,"  etc.  Idem  dicitur  in  fine  tertii  "  de  mira- 
bilibus  sacre  scripture ".  Item  Bernardus  in  Secundo  DE 
CONSIDERATIONE  ad  Papam  dicit :  "  Non  tibi  dimisit  sanctus- 
apostolus  aurum  neque  argentum,  cum  ipse  dicat  argentum  et 
aurum  non  est  michi ".  Unde  ibi  elemosinam  poscenti  dixit 
Petrus  ;  *  "  Respice  in  nos ".  Quod  exponens  Ambrosius 
ubi 6  supra,  dicit  quod  est  dicere  :  Vides  me  Christi  discipulum 
et  aurum  a  me  queris  ?  Quasi 6  dicat :  non  debes.  Simile  de 
Paulo  dicit 7  Crisostomus  libro  "  de  laudibus  Pauli,"  dicens 
"  Paulus  pecuniam  8  non  possedit ;  nam  ipse  dicit :  usque  in 
hanc  horam  esurimus  et  sitimus  ".9  Idem  patet  de  Johanne 
evangelista  pecuniam  respuente,  ut  legitur  in  legenda  non  apoc- 
ripha,10  sed  a  sede  apostolica  confirmata  et  approbata,  cum  tamen 
quidam  multum  in  sompniis  et  apocrifis  glorientur.  Item  11  legi- 
tur  de  Tadeo  apostolico,12  primo  ecclesiastice  hystorie,  ultimo 
capitulo,  quod,  cum  rex  Agarus  [31V]  preciperet  ei  dari  pecu- 
niam,  ille  non  accepit  dicens :  si  nostra  relinquimus,  quomodo 
recipiemus  aliena?13  Hoc  servaverunt  Simon  et  Judas,  quia 
in  eorum  legenda  scribitur  quod  cum  quidam,  visis  eorum  mi- 
raculis,  vellent  eis  dare  pecunias  ipsi  dixerunt :  nobis  non  licet 
aliquid  possidere  super  terram,  nulla  ratione  recipere  aurum  et 
argentum,14  vestes,  aut  domos  aut  predia  etc.  Adhuc  obsecro 
quare  dicis  quod  sufficit  tibi  in  hoc  articulo  perfectionem  non 
excedere  apostolicam  ?  numquid  excedis  eam  in  aliis  ?  Forsitan 
hoc  u  dicis,  quia  cibos  discernis,  cum  dictum  sit  apostolis  indis- 
tincte  comedentes  et  bibentes  que  apud  illos  sunt : 16  nec  hoc 
dicens  arguo  tuam  abstinentiam,  sed  persuasionis  tue  insuffi- 
cientiam  manifesto. 

I  habeat,  B.  J  servet,  B.  3  precepit,  B. 
4  Act  iii.  14.               *vibi,  A.                      6  Et  quasi,  A. 

7  scribit,  B.  8  pecunias,  B.  *  Ad  Cor.  i.  4,  n. 

10  in  legenda  sua  non  apocrifa,  B.  ;  om.  confirmata  et,  B. 

II  Idem,  B.  12  apostolo,  B. 

13  quomodo  aliena  accipiemus,  B. 

14  ratione  possimus  accipere  aurum  aut  argentum,  B. 
I5forsitan  hoc  manifesto,  om.  B.  18  Luc.  x.  7. 


I42 


PECHAM 


R.  Adicio  quoque  quod1  de  paupertate  rerum  nemo  se  ceteris 
preferat,  nisi  noverit  pauperiorem  ceteris 2  se  ipsum. — Jo.  Si  in- 
tendis  dicere  quod  statum  suum  non  preferat  pauper  voluntarius 
diviti  voluntario,  nisi  noverit  se  ipsum 3  illo  spiritu  pauperiorem, 
erras  manifeste,  quoniam  preminentia  status  super  statum  nota 
est  Quis  autem  duorum,  divitis  aut  *  pauperis,  sit  spiritu  pau- 
perior  ignotum  est  Si  autem  de  personali  perfectione  loqueris, 
in  ventum  verba  proicis  cum  hic  sit  sermo  de  statuum  differ- 
entia. 

R.  Non  enim  dicitur  beati  pauperes  rebus  sed  spiritu. — Jo.  O 
karissime,  utinam  attenderes  5  quia  super  illud  "  beati  pauperes 
spiritu  "  6  dicitglossa  :  "  paupertas  spiritualis  duas  habet  partes, 
rerum  abdicationem  et  spiritus  contritionem  ".  Ergo  dicendo 
"  beati  pauperes  spiritu  "  dicit  etiam  implicite  "  beati  pauperes 
rebus,"  sicut  pars  dicitur  in  toto. 

R.  Sed  qui  se  per  statum  paupertatis  aliis  preferunt,  ut  alios 
deiciant  vel  hominibus  reddant  viliores,  videant  si  paupertatem 
spiritus,  in  qua  quiescit  humiiitas,  apparere  non  appetens,  et 
principaliter  caritas  alios  semper  commendans,  possidere  possint 
rationabiliter  putari. — Jo.  O  qualis  informatio  novitiorum 
talem  inpingere  fratribus  imposturam,7  quia  dicis  quod  "aliis 
se  preferunt,"  imponis 8  in  his  verbis  iactantiam.  Inponis  in- 
vidiam,  quia  dicis  "  ut  alios  deiciant ".  Inponis  superbiam  et 
vanam  gloriam  quia  dicis  pro  carentia  contrarii  "  apparere  non 
appetens,"  carentiam  etiam  humilitatis  et  carentiam  caritatis. 
Et  quid  hec  concludunt  nisi  ipsos  fratres,  quibus  detrahis,  esse 
dignos  omni  confusione  et 9  indignos  familiari  dilectione  et  fu- 
giendos  vobis  sicut  adversarios  vestros  ?  Adverte  iterum  quid 
dixeris  quantum  supra  fratres  tuos  aliis  preposuisti  :  primo  in 
conformitate  cum  Christo  et  apostolis,  deinde  in  autoritate  quasi 
exemplari  predicationis ;  30  in  efficacia  et  fructu  laboris ;  40  in 
altitudine  paupertatis.    Ecce  os  10  tuum  dupliciter  te  confundit 

1  quod,  om.  B.  2  nisi  noverit  se  spiritu  pauperiorem  ceteris,  B. 

3  ipsum,  om.,  B.         4  et,  B.  6  attendisses,  B. 

6  Matt.  v.  3.  7  inpressam  imposituram,  A. 

8  imponis  enim  eis  in  hiis  verbis  iactantiam,  quia  dicis  quod  "  altis  se  pre- 
ferunt,"  B. 

•  dignos  omni  confusione  et,  0»».  A.  10  Ecce  os  .  .  .  inpingis,  om.  B. 


CONTRA  KILWARDBY 


143 


dum  tu,  quod  temere  facis,  innixus  mendaciis  insontibus  in- 
pingis. 

R.  Postremo  cum  nec  accipere  nec  habere  vitium  est,  nec  non 
habere  vel  non  accipere 1  virtus,  sed  solum  usus  rerum,  si  intem- 
peratus  est,  vitiosus  est,  si  temperatus  est  virtus  2  vel  virtuosus, — 
quid  prodest  aliis 8  se  iactando  preferre  de  non  recipiendo  vel  non 
habendo,  tanquam  de  statu  excellentiori,  cum  istud  sit  indifferens 
ad  virtutem  et  vicium  ? — Jo.  Audeo  dicere  et  te  nunquam  pau- 
per-[22r]-tatis  fructum  intellegisse ;  si  enim  et  *  in  usu  rerum  est 
affectio  moderanda,  quia  usus  potest  esse  sine  culpa,  non  sunt 
bona  propria  deserenda,  frustraque  dixit  Dominus  Mat  19  "Si 
vis  perfectus  esse  vade  et  vende  omnia  que  habes  ".  Intelligas 
divitias5  non  esse  malas  essentialiter,  sed  occasionaliter,  quia 
occasio  sunt  triplicis  affectus  inordinati,  ut  supra  dictum  est 
Item  ponamus  nullum  esse  peccatum  habere  et  uti  divitiis ;  est 
tamen  perfectius 6  carere  divitiis  ;  unde  Ieronimus  in  epistola 
quadam  dixit  "  extruis  monasteria,  ubi 7  multus  a  te  sanctorum 
numerus  sustentatur,  sed  melius  faceres  si  et  ipse  sanctus  inter 
sanctos  viveres".  Item  Ieronimus  ad  Demetriadem :  "  Apostolici 
fastigii  perfecteque  virtutis  est  8omnia  vendere  et  pauperibus  dis- 
tribuere,  et  sic  levem  atque  expeditum  cum  Christo  ad  celestia 
subvolare  ".  Certe  secundum  rationem  tuam,  non  est  pauper  per- 
fectior  secundum  statum  divite,  nec  virgo  quam  nupta,  cum  nu- 
bere  non  sit  peccatum  nec  licite  uti  opere  coniugali :  et  in  hoc  9 
errores  dampnabiles  inpegisti  nesciens  distinguere  inter  actum 
imperfectum  et  peccatum.  Velle  enim  habere  divitias  vel  volun- 
tarie  habere  eas  per  se10  infirmum  et  inperfectum  est,  et  tamen  pec- 
catum  non  est,  nisi  libidinosus  sit  appetitus.  Sponte  autem  carere 
divitiis  pro  Christo,  pars  11  est  perfectionis  evangelice  ut  supra-vi- 
sum  est.  Quanto  enim  quis  absolvitur 12  a  divitiis,  tanto  perfectior 
est  quantum  13  ad  hoc.    Adhuc :  quamvis  omnium  renuntiatio 


I  recipere,  B.  a  si  temperatus  virtuosus,  B.  3  aliis  ac,  A. 
4  et  te  .  .  .  enim  et,  om.  B.,  tehich  reads  "  audeo  dicere  si  in  usu  ". 

8  Intelligas  ergo  divitias,  B.       6  est  tamen  certe  perfectius,  B. 

7  ubi.  om.  B.  8  est,  om.  B. 

8  et  in  hos,  A. ;  et  in  hoc,  B.       10  per  se,  A. ;  Pro  se,  B. 

II  pars,  A. ;  per  se,  B.  "  Quanto  ergo  quis  amplius  absolvitur,  B. 
18  quam,  MSS. 


144 


PECHAM 


sit  indififerens  quantum  ad  hoc,  quod  potest  fieri  bene  et  male, 
non  tamen  est  de  genere  indifferentium  actuum  sed  de  genere 1 
perfectorum  et  bonorum  in  se.  Illis  loquor  qui  sciunt  qualiter 
differunt 2  bonum  ex  genere,  bonum  ex  circumstantia,  bonum 
secundum  se. 

R.  Glorientur  igitur  qui  paupertate  alios3  putent  excellere  in 
parciori  et  temperatiori  rerum  usu,  ita  tamen  quod  hoc  Christo 
attribuentes  nolint  ex  hoc  aliis  apparere  ut  laudentur,  nec  aliis 
preferri*  ut  vilipendantur ;  alioquin  mercedem  suam  non  solum 
receperunt,  sed proiectis  humilitate  et  karitate,  culpabiles  erunt. — 
Jo.  O  utinam,  medice,  te  ipsum  curares  vel 6  saltem  te  solum 
inficeres,  qui  predictis  subvertis  animos  pusillorum. 

R.  Recipiantur  ergo  et  habeantur  a  pauperibus  Christi 
propter  hanc  mortalitatem  necessaria,  salva  semper  apostolica 
sententia,  quam  Salvator  et  discipuli  eius  tenuerunt,  videlicet 
quod  habentes  alimenta  et  quibus  tegantur,6  hiis  contenti  sint. — 
Jo.  Attendas,  carissime,  quod  verba  sanctorum  cum  sint 7  ob- 
scura  per  verba  eorundem  alia  declarantur.  Qui  igitur  dicit 
"habentes  alimenta,  etc".  Thi.  6,  dicit  Cor.  6:  "nihil 
kibentes  et  omnia  possidentes  "  ;  hic8  glossa  :  "  hec  fuit  gloria 
apostolorum,  nihil  omnino  possidere,  sine  solicitudine  esse,  et 
non  tam  res  quam  dominos  earum  possidere".9  Dicit  etiam 
idem  Cor.  4 :  "  usque  in  hanc  horam  esurimus  et  sitimus "  : 
Glossa :  "  usque  adhuc,  scilicet  continue,"  quod 10  ex  duobus 
processit,11  ex  asperitate  veritatis  predicate  (unde  Glossa  ibidem  : 
libere  et  sine  adulatione  veritatem  predicantes  et  gesta  prave 
vite  arguentes,  gratiam  non  habent  apud  homines) ;  item  pro- 
venit  hoc  ex  districtione 12  paupertatis,  quia  pecuniam  non 
habuerunt,13  ut  supra  patet  ex  Jeronimo.  Item  qui  in  forma 
apostolica  vult  habere  alimenta  et  quibus  tegatur,  attendat  quod 
scribitur  Luc.  22  super  illud  "  nunc  qui  habet  sacculum  tollat 
similiter  et  peram  ".  Ibi  glossa :  in  hoc  datur  nobis  exemplum 
ut  nonnunquam,  causa  instante,  quedam  de  nostri  propositi 

1  B.  om.  [in]differentium  .  .  .  genere,  and  reads  imperfectorum  bonorum  in  se. 

I  differant,  B.  3  qui  in  paupertate  putant  alios,  B. 
4  preferre,  A.                    6  vel  .  .  .  inficeres,  om.  B. 

0  tegamur  illis,  B.  7  sunt,  B.  8  ibi,  B. 

•  non,  om.  A. ;  sine  .  .  .  possidere,  om.  B.  10quia,  B. 

II  scilicet  add.  B.  1J  discretione,  A.  13habent,  A. 


CONTRA  KILWARDBY 


145 


rigore  sine  culpa  possimus  intermittere ;  verbi  gratia,  si  per 
inhospitales  regiones  iter  agimus,  plura  viatici  causa 1  licet  por- 
tari  quam  domi  habeamus.  O  quam  tenuis  est  domestica 
illorum  possessio,  qui  plura  possunt  per  patriam  [32V]  portare 
quam  ab  eisdem  domi  recondita  habeantur. 

R.  Sed  dicet  captiosus  "  quid  ergo  tenetis  libros  et  ecclesiastica 
ornamenta,  quibus  nec  alimini  nec  tegimini"  ?  Ad  quod  re- 
spondetur"1  quod  illud  capitulum  apostoli  "  habentes  alimenta," 
etc,  ad  corporalem  vitam  spectat  personarum,  ista  que  obiciuntur 
ad  spiritualem  sui  et  proximi  edificationem  ;  apostolus  enim 
membranas  non  neglexit. — Jo.  O  karissime,  cur  fugis,  cur  non 
breviter  satisfacis  dicendo  quod  alimenta  et  indumenta  sunt 
necessaria  magis  pro  vita  spirituali  quam  corporali  ?  In 
utroque  tamen  genere  una  regula  servanda  est,  ut  scilicet  res 
statui  sint  conformes,  sibi  invicem  proportionabiles,  ut  pos- 
sibile,3  salva  dominici  cultus  honestate :  quia  dicit  Seneca : 
"sapiens  omnia  sua  habet  sub  eadem  regula,"  ut  non,  inquit, 
cenes  frugaliter  et  edifices  luxoriose,  etc,  et  sic  de  aliis  intellige. 

R.  Et  ecclesia  primitiva  fidelium  cohabitationem  et^  rerum 
communionem  instituit,  quorum  primum  ad  veritatis  predica- 
tionem  est  necessarium,  et  secundum  ad  caritatis  informationem  : 
ad  primum  libri  necessarii  non  dubitantur,  ad  secundum  vero, 
ubi  homines  communis  vite  cohabitantur,6  ornamenta  ecclesiarum. 
— Jo.  Cohabitatio  illa  de  qua  loqueris  6  erat  comuniter  virorum 
et  mulierum  7  simul  habitantium,  ut  patet  Actuum  4  ;  apostoli 
tamen  semper  suam  distinctionem  servaverunt  nihil  per  se  vel 
cum  aliis  possidentes  ;  unde  super  illud  Actuum  4  "virtute 
magna  reddebant  apostoli,"  etc.  dicit  glossa  :  "  discernit  ordi- 
nem  doctorum  et  auditorum  ;  nam  multitudo  credentium  rebus 
scriptis  copula  caritatis  invicem  iungebantur  ;  apostoli  vero  vir- 
tute  fulgentes  Christi 8  misteria  pandebant ".    Dicitur 9  etiam 

1  plura  viatica  (om.  causa),  B.  3  respondeo,  B. 

3  et  sibi  invicem  proportionales,  ut  possibile  est,  B. 

4  m>  B.  (for  et).  5  comunes  vite  habitant  ornata,  A. 
6  loquitur,  A.                                       »  et  mulierum,  om.  A. 

8  Christi,  om.  A. 

•  At  this  point  (dicitur)  another  hand  begins  in  A.  and  continues  to  the  end 
(Deo  gratias.  Amen). 


146 


PECHAM 


12.  q.  r,1  Futuram,  quod  apostoli  predia  non  habuerunt  in 
Judea.  Hoc  etiam  manifestat  vita  eorum  et  pauperies  superius 2 
declarata. 

R.  Hiis  igitur,  carissimi,  ad  status  nostri  dilectionem prelibatis, 
consequens  est  ut  nullam  personam  aut  status 3  contempnamus ; 
nihil  enim  prodest  circa  humana  statuta  sollicitari,  divina  iussione 
neglecta,  que  precipit 4  proximum  a  nobis  diligi  sicut  nosmetipsos, 
ut  ubi5  beatus  Augustinus  docet  nomine  proximi  omnem  hominem 
intelligi.  Nullus  igitur  homo  vel  status  nostre  dilectionis,  que  in 
Deo  est,  expers  inveniatur,  quia  qui  inimicos  iubet  diligere,  nemi- 
nem  ab  amore  vult  excludi.  Proinde  longe  a  nobis  sint  detrac- 
tiones,  oblocutiones,  vituperationes,  subsannationes,  maledictiones 
tam  personarum  quam  statuum  omnium,  comparative  quoque 
commendationes  que  aliis  preiudicare  videntur  ;  relationes  et 
delationes  huiusmodi,  si  audiverimus,  corripiamus  et  aurem 
cum  6  tristi  vultu  denegemus  eis.  Licet  enim  statum  nostrum 
veraciter  commendare  ex  debito  caritatis  teneamur,  nulli  tamen 
in  offensa  iustitia  derogare  valemus. — Jo.  O  catulum  leonis  in 
abditis  habitantem,  cauda  astutie  prefixa  vestigia  complanan- 
tem  ! 7  Detraxisti  quantum  in  te  est  stellas 8  celi  in  lutum  ;  status 
etiam  comparasti  super  astra  celi  exaltando  solium  tuum.  Ex9 
numeri  quadrati  solidi  responsionibus  27,  credo  solide  fuisse  tuis 
calumpniis  satisfactum.  Parcat  tibi  Deus,  qui  me  hec  dicere 10 
compulisti,  qui  terminos  tuos  volens  dilatare,  terminos  pauperum 
coartasti,  cum  scriptum  sit  Deuter.  27  "  Maledictus  qui 11  trans- 
fert  terminos  proximi  sui "  :  et  iterum  "  maledictus  qui  per- 
cussit 12  clam  proximum  suum ".  Det  tibi  Deus  spiritum 
compunctionis  et  maledictionem  commutet  in  benedictionem, 
ut  predictam  diligas  veritatem.  Amen13  et  sic  finis.  Deo 
gratias.  Amen. 

I  Dicit  etiam  capitulum  xii.  q.  i,  B.  (Decreti  II.  Pars,  causa  XII.  quaest.  I. 
cap.  15). 

Jsuperius,  om.  A.  3  personarum  aut  stat',  B.        4  qui  precepit,  B. 

5  ut,  B.  ;  ubi,  A.  (?)        6  aurem  contristi,  A.  7  complantantem,  A. 

8  estellas,  A.  »  et,  A.  10  hec  tibi  dicere,  B. 

II  qui,  om.  A.  18  percusserit,  B. 

13  Et  maledictionem  benedictione  commutet  ut  prescriptam  diligas  veritatem. 
Amen,  amen.  B.  (where  the  explicit  is  wanting). 


CONTRA  KILWARDBY  147 


Explicit  tractatus  domini  et  fratris  Johannis  Pecham  ordinis 
minorum  fratrum  contra  fratrem  Rogerum  ordinis  predicatorum 
scriptus  per  me  fratrem  Anthonium  Aulesa  ordinis  niinorum  in 
Conventu  Conventrie  provincie  Anglie  tempore  maioris  vac- 
cationis,  in  ante  vigiliam  beati  Laurencii  consumatus.  Anno 
Domini  MCCCXCI. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM. 


Edited  by  C.  L.  Kingsford. 

The  Defensio  Fratrum  Mendicantium  is  preserved  in  two 
manuscripts,  viz.,  Dd.  xiv.  20,  in  the  Cambridge  University 
Library,  where  the  title,  as  above,  and  author's  name  are  added 
in  a  modern  hand,  and  Digby,  166,  in  the  Bodleian  Library,  with 
a  contemporary  heading,  "  Pecham  Archiepiscopus  Cant." 

C.  =  Cambridge  Univ.  Library,  Dd.  xiv.  20,  ff.  294™  -  2gyt0 
is  a  parchment  manuscript  (small  4t0)  written  in  double  columns, 
of  the  end  of  the  thirteenth  or  very  early  part  of  the  fourteenth 
century.  The  greater  portion  of  the  volume,  ff.  1-258,  is  occu- 
pied  by  a  copy  of  the  Summa  super  libros  Sententiarum,  by 
Peter  of  Tarentaise,  Pope  Innocent  V.  (d.  1276). 

D.  —  Digby,  166,  ff.  68r0-7iv0,  also  on  parchment  (small 
4t0),  is  written  in  double  columns,  beginning  at  the  head  of  the 
second  column  in  f.  68r0  and  ending  with  eight  lines  in  the  first 
column  of  f.  7iv°.  Mr.  Falconer  Madan  describes  the  writing 
as  modelled  on  English  thirteenth  century  court-hand,  but 
thinks  that  it  is  itself  of  the  early  fourteenth  century,  though 
possibly  as  lateas  1350.  The  volume  consists  of  a  miscellaneous 
collection,  chiefly  of  poetry,  especially  of  such  pieces  as  the 
Apocalypsis  Goliae  and  other  of  the  poems  attributed  to  Walter 
Map.  Amongst  other  articles  of  interest  are  on  f.  48,  Epistola 
Ottonis  Rectoris  Fratrum  de  Poenitencia  on  the  suppression  of 
the  Order  of  Sacked  Friars 1  in  1 274,  and  on  f.  7iv0  the  Dialogus 
inter  Divitem  et  Lazarum,  by  Robert  Baston  (fl.  1 300),  who 
was  prior  of  the  Carmelites  at  Scarborough. 

These  two  English  manuscripts  are  clearly  independent. 
Both  are  frequently  corrupt,  though  fortunately  they  correct 


1  See  p.  195  below. 
(148) 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  149 


one  another  at  most  points  of  difficulty,  and  it  is  only  occa- 
sionally  that  the  continental  manuscripts  which  I  shall  discuss 
presently,  preserve  readings  not  found  in  either  of  the  English 
ones.  A  comparison  with  the  continental  manuscripts  indi- 
cates  that  the  greater  authority  is  to  be  given  to  C.  But  C.  is 
worn  in  places  and  difficult  to  decipher,  whilst  D.,  though  much 
contracted,  is  otherwise  well  written.  Hence  for  the  most  part 
I  have  used  D.  to  furnish  the  foundation  of  the  text  here  given. 
The  marginal  notes  of  the  persons  of  the  dialogue,  etc,  are  not 
given  in  C. 

For  reasons,  which  I  shall  state  later,  the  ascription  of  the 
poem  to  Pecham  is,  I  believe,  acceptable.  But  in  a  manuscript 
at  Paris  another  version  of  the  poem  occurs  with  the  title : — 

"  Incipit  Altercacio  seu  disputacio 1  Mundi  et  Religionis,  edita 
a  fratre  Guidone  de  Marchia,  ordinis  Fratrum  Minorum,  in  qua 
primo  proponit  Mundus  summo  pontifici  de  religione  graviter 
conquerendo,  cardinales  et  totam  simul  Curiam  flagitando, 
dicens  O  Christi  vicarie."  2 

This  manuscript,  which  belonged  originally  to  the  Domini- 
cans  of  Grenoble,  is  assigned  by  M.  Delisle  to  the  fourteenth 
century.  Bale  attributed  the  poem  to  Guy  de  la  Marche  (whom 
he  regarded  wrongly  as  an  Englishman),  on  the  strength  of  a 
manuscript  at  Queen's  College,  Oxford.  That  manuscript 
is  now  Phillipps,  31 19,  at  Cheltenham,  but  the  volume  in  its 
present  state  no  longer  includes  this  poem.  As  Disputatio 
Mundi  et  Religionis  the  poem  appears  anonymously  in  two 
manuscripts  now  in  the  Bibliotheque  Nationale  at  Paris,  whence 
M.  Haur6au  edited  it  under  Guy's  name  in  the  Bibliotheque  de 
1'Ecole  des  Chartes,  xlv.  1-30,  in  1884.  The  first  of  these 
manuscripts — Bibl.  Nationale,  7906— is  of  the  fourteenth  cen- 
tury  ;  the  other,  formerly  in  the  library  of  M.  Desnoyers, 
but  now  Bibl.  Nationale,  Latin  1573  Nouv.  Acq. — is  of  the 
fifteenth  century.  M.  Haureau  designated  these  manuscripts 
respectively  A.  and  B.,  and  I  have  preserved  this  lettering  for 
the  purpose  of  the  present  edition. 

1  Bibliothique  Nationale,  Latin  1742,  Nouv.  Acq.  ff.  299-302  ;  ses  Biblio- 
thlque  de  l'£cole  des  Chartes,  lvi.  676,  art.  by  M.  Delisle. 

2  The  first  four  lines,  which  are  given  by  M.  Delisle,  agree  with  the  version 
in  A. ;  see  p.  159  below. 


5o 


PECHAM 


The  poem,  as  preserved  in  A.  and  B.,  is  much  longer  than 
the  version  of  the  two  English  manuscripts.  A.  has  no  less 
than  811  lines,  and  B.  has  737  (including  six  which  do  not 
appear  in  A.).  In  C.  and  D.  there  are  sSolines1  of  regular 
rhyming  quatrains.  In  A.  and  B.  stanzas  of  five  and  more 
lines  are  common  ;  one  stanza  has  as  many  as  nine  lines 
and  one  only  three.  This  departure  from  artistic  form  is 
of  itself  suggestive  of  another  hand.  The  irternal  evidence 
of  the  additions  themselves  points  to  a  like  conclu;ion.  The 
harmony  of  the  stanzas  is  broken  by  the  interpolation  of 
superfluous  lines,  and  by  changes  injurious  to  their  rhythm.2 
Long  passages  are  inserted,  which  are  sometimes  tasteless  ex- 
pansions  of  themes  treated  in  the  shorter  version,3  and  in  other 
places,  whilst  entirely  novel,  add  little  to  the  force  of  the  argu- 
ment.4  Taken  as  a  whole  the  added  lines  are  both  in  form  and 
matter  of  inferior  quality.  I  do  not  think  it  is  too  much  to 
say  that  it  is  the  presence  of  the  additions,  which  justifies  M. 
Haur^au  in  his  criticism  of  the  poem  as  containing  many  harsh, 
obscure  and  incorrect  verses,  intermingled  with  some  that  are 
easy  and  pleasing.5  I  conclude  that  it  is  in  the  shorter  version 
of  the  English  manuscripts  that  we  must  seek  the  work  of  the 
original  writer. 

That  the  poem  was  from  time  to  time  subjected  to  revision 
is  indeed  clear  from  the  variations  of  A.  and  B.  themselves. 
As  already  noticed,  B.  has  nearly  eighty  lines  less  than  A., 
and  includes  a  few  which  do  not  appear  in  the  other  manuscript 
at  all.  Moreover  there  is  a  fourth  version  printed  in  the  works 
of  St  Bernardin  of  Siena,"  which  contains  only  435  lines.  This 
last  version,  which  I  will  designate  S.,  resembles  most  closely 
B.,  and  includes  the  six  additional  lines  of  that  version  ;  but  it 
has  a  few  lines  which  are  peculiar,  a  few  which  are  found  in  A. , 
but  not  in  B.,  and  in  a  few  places  agrees  with  C.  or  D.  against 

1  In  C.  1.  547  is  accidentally  omitted. 

2  The  first  three  stanzas  are  a  sufficient  instance. 

3  See  the  stanzas  inserted  after  lines  92,  240  and  244. 
*  See  the  additions  on  pp.  174,  177,  182,  and  189. 

3  Hist.  Litt.  de  France,  xxix.  552,  553. 

3  Ed.  De  la  Haye,  Venice,  1745,  vol.  iii.  pp.  445-48  ;  it  was  also  printed 
with  Bernardin's  Sermons  in  thefifteenth  century. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  151 


A.  and  B.  The  omissions  are  largely  from  the  additions  of  A., 
but  include  also  180  lines  from  the  version  of  C.  and  D.  I  con- 
clude  that  S.  is  the  latest  version,  founded  on  a  superior  copy 
of  that  contained  in  B.  That  St.  Bernardin,  who  was  born  in 
1380  and  died  in  1450,  could  not  have  been  the  author  of  the 
poem  is  of  course  obvious ;  but  it  is  possible  that  he  may  have 
been  responsible  for  this  latest  version,  the  omissions  in  which  in- 
clude  some  of  the  mostdefinitely  topical  allusions  of  the  original.1 

Of  the  versions  in  A.  and  B.  it  seems  reasonable  to  suppose 
that  B.,  which  is  of  the  fifteenth  century,  represents  the  iater 
compilation.  With  textual  variations  the  whole  of  the  poem 
as  given  in  C.  and  D.  appears  in  A.,  but  seven  stanzas  are 
missing  in  B.  At  the  same  time  the  opening  lines  show 
that  the  writer  of  B.  had  used  a  copy  which  had  followed  C, 
D.  more  closely  than  does  A.  In  these  opening  lines  the  anony- 
mous  A.  agrees  with  Bibl.  Nat.,  1742,  which  assigns  the  poem 
to  Guy  de  la  Marche.2  If  Guy  is  to  be  credited  with  any  share 
in  the  poem,  it  would  seem  that  it  must  be  as  the  author  of  the 
version  preserved  in  A. 

Guy  de  la  Marche  was  an  illegitimate  son  of  Hugh  XII., 
Count  of  Angouleme,  who  died  in  1270.  Hewas  a  Franciscan 
friar,  and  on  23rd  January,  1291,  obtained  from  Nicholas  IV.  a 
dispensation  for  promotion  to  any  dignity  in  the  order  save  the 
generalship,  in  spite  of  the  defect  of  his  birth.  He  probably 
died  about  1 3 1 5  3  Bibl.  Nat,  1742,  contains,  in  addition  to  the 
Disputatio  Mundi  et  Religionis,  a  "  Tractatus  fratris  Guidonis 
de  Marchia,  ordinis  Minorum,  de  Cicerone  disputatore  et  sorte, 
praedicatione  et  Platone  lectore,"  in  thirty-five  stanzas,  of  which 
M.  Delisle  prints  the  two  first  as  follows  : —  4 

Sortes  pre  consortibus — currit  in  consorcio. 
In  equis  et  curribus — non  est  dispensacio. 
Platonis  in  manibus — sonat  disputacio. 
Et  de  sortis  cursibus — magna  demonstracio. 

1  As  11.  101-28,  293-300,  521-44  ;  of  these  B.  omits  297-300. 

2  See  p.  149  above.  M.  Delisle  mentions  another  MS.  of  the  poem  in  Bibl. 
Nat.,  Latin,  409,  Nouv.  Acq.,  f.  64,  but  without  any  description  to  indicate  to 
which  version  it  belongs  (Bibl.  de  VEcole  des  chartes,  lvi.  576). 

'■>  Hist.  Litt.  de  France,  xxix.  552-57. 
4  Bibl.  de  VEcole  des  Chartes,  lvi.  674, 


52 


PECHAM 


Quidquid  Plato  loquitur — quidquid  Plato  disputat. 
Sortes  hic  consequitur — et  currendo  computat. 
Quod  si  bene  curritur — Plato  sortem  reputat. 
Si  cursus  remittitur — Plato  sorti  imputat. 

Whilst  these  verses  do  not  suggest  that  Guy  was  a  poet  of 
any  merit,  their  appearance  gives  some  support  to  the  ascription 
to  him  in  the  same  manuscript  of  the  authorship  of  the  Dispu- 
tacio  Mundi  et  Religionis.  M.  Haureau,  on  the  strength  of  the 
allusion  to  the  Templars  in  L  294,  argued  that  the  poem 
was  written  certainly  before  131 2,  and  probably  before  1307. 
This  is  no  doubt  conclusive,  but  there  is  nothing  in  the  allusion 
which  is  inconsistent  with  a  much  earlier  date.  The  additions 
in  the  version  of  A.  contain  no  obvious  indication  of  the  time 
of  writing.  Those  allusions  on  which  any  sure  argument  can 
be  founded  are  all  comprised  in  the  shorter  version  of  C.  and 
D.  That  A.,  unlike  S.  or  even  B.,  omits  none  of  them,  is  no 
doubt  evidence  of  its  early  date.  The  one  variation  of  A.  from 
C.  and  D.  which  has  any  direct  bearing  on  this  question  is 
the  reading  "  Grandimonticos "  in  this  same  line  294.  The 
troubles  of  the  order  of  Grammont  were  certainly  prominent 
in  Guy's  lifetime;  but  so  they  had  been  throughout  a  great 
part  of  the  thirteenth  century.1  It  is  probable  that  "  Grandi- 
monticos "  is  the  true  reading,  and  "  Grandimanicos,"  a  cor- 
ruption  due  to  the  English  scribes,  who  did  not  understand  an 
allusion  which  was  plain  enough  to  their  French  successors. 
We  must,  therefore,  turn  to  the  evidence  of  the  shorter  version 
of  C.  and  D. ;  the  examination  of  it  will  determine  how  far 
Guy  is  to  be  credited  with  more  than  a  secondary  claim  to  the 
authorship  of  the  poem. 

The  Defensio  Fratrum  Mendicantium  (by  which  title  we  can 
conveniently  distinguish  the  shorter  version)  was  manifestly  the 
work  of  a  Franciscan  and  a  schoolman.  That  it  was  written 
during  the  third  quarter  of  the  thirteenth  century  seems  prob- 
able  for  the  following  reasons.  That  the  date  was  later  than 
the  death  of  Peter  Martyr  in  1252  is  shown  by  lines  253-56  ;  it 
is  posssible  that  this  stanza  may  contain  an  allusion  to  the 


1  See  p.  194  below. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  153 


Life  of  Peter  by  Thomas  of  Lentini,  who  died  in  1277.1  The 
reference  to  the  troubles  caused  by  the  numerous  minor  orders 
of  Friars 2  makes  it  almost  certain  that  the  time  of  writing  was 
before  the  Council  of  Lyons  in  1274,  when  Gregory  X.  abol- 
ished  all  but  the  four  great  Orders.8  The  mention  of  the 
Gillelmini,  who  were  absorbed  in  the  Augustinians  in  1256, 
points  to  the  date  being  at  all  events  not  much  later.  A  refer- 
ence  to  the  worldliness  of  the  Templars  would  have  been 
apposite  enough  at  this  time.  That  the  Order  of  Grammont 
might  then  have  incurred  a  like  censure  has  already  been 
pointed  out ;  if,  on  the  other  hand,  the  reading  "  Grandimani- 
cos  "  is  retained  the  reference  must  probably  be  to  the  Augus- 
tinian  Friars,  who  wore  large  sleeves  from  1256  to  1274.4 
Furthermore,  it  seems  clear  that  one  purpose  of  the  author  of 
the  Defensio  was  to  reply  to  the  objections  alleged  against  the 
Friars  in  the  controversy  raised  by  William  of  St.  Amour  and 
his  followers  at  Paris  between  1255  and  1275.  Thus  it  had 
been  objected  that  the  religious  had  no  right  to  teach  or  to 
preach.5  That  they  were  bound  to  employ  themselves  in 
manual  labour.6  That  for  a  person  to  sell  his  goods  and  enter 
a  mendicant  order  was  contrary  to  scripture,  unless  he  did  so 
with  a  view  to  supporting  himself  by  the  work  of  his  own  hands ; 
because  in  so  doing  he  despised  what  God  had  given  him  and 
exposed  himself  to  needless  temptation.7  That  to  live  by  alms 
was  contrary  to  Christianity.8  That  the  Friars  commended 
themselves  and  their  order,  and  so  were  guilty  of  the  sin  of  the 
Pharisee.9 

All  these  positive  arguments  point  to  1255-70  as  the  date 
of  the  original  compilation.  If  that  date  be  accepted  Guy  de  la 
Marche,  who  was  then  but  a  boy,  cannot  have  been  the  author. 
Some  negative  considerations  pointing  in  the  same  direction 
may  be  adduced.     Had  the  poem  been  written  in  the  first 

1  See  note  on  p.  193  below.  2  See  lines  297-304,  and  notes  on  p.  195. 

3  See  note  on  p.  193  below.  4  Ibid.,  p.  194  below. 

6  C/.  Defensio,  11.  401-4,  525-32 ;  S.  omits  both  passages. 
8  Cf.  id.  11.  405-8,  537-40 ;  S.  again  omits. 

7  C/.  id.  11.  357-62,  469-92  ;  most  of  the  second  passage  is  omitted  in  S. 

8  Cf.  id.  11.  345-52,  381-4,  449-64  ;  most  omitted  in  S. 

9  C/.  id.  11.  149-52. 


i?4 


PECHAM 


instance  about  1300  one  would  have  expected  reference  to  such 
great  lights  of  the  Orders  as  Bonaventure  and  Thomas  Aquinas ; 
but  if  the  poem  was  written  during  their  lifetime  1  the  omission 
is  natural.  Guy  de  la  Marche  might  further  have  been  expected 
to  mention  his  own  patron,  the  great  Franciscan  Pope,  Nicholas 
IV.  The  retention  of  the  stanza  attacking  the  minor  orders 
(11.  297-300)  was  not  unnatural  in  a'version  written  like  that  of 
A.,  about  1300;  it  was  too  obscure  to  remain  in  B.  or  S. ;  but 
even  a  writer  of  1300  is  not  likely  to  have  penned  it  originally. 
On  the  other  hand,  the  Carmelites  and  Augustinians  would 
almost  certainly  have  received  specific  mention  in  a  work  which 
was  composed  first  at  the  close  of  the  thirteenth  century. 

I  therefore  conclude  that  Guy  de  la  Marche  was  not  the 
author  of  the  poem  in  its  original  form.  At  the  same  time  he 
may  very  possibly  be  responsible  for  the  longer,  but  not  im- 
proved  version,  preserved  in  A.  That  his  version  should  have 
been  the  one  which  was  most  circulated  in  France  is  not  un- 
natural ;  it  is  equally  natural  that  if  Pecham  was  the  original 
writer  the  shorter  version  should  be  the  one  found  in  our  two 
English  manuscripts. 

All  the  indications  of  date  given  above  suit  well  with  the 
period  of  Pechams  activity  as  a  teacher  in  the  University  of 
Paris  between  1255  and  1270.  We  know  from  the  Tractatus 
Pauperis,  and  from  other  sources,  that  he  had  taken  part  in  the 
controversy  with  William  of  St.  Amour.  It  was  no  doubt  in 
reference  thereto  that  Titelmann  in  the  short  biography  pre- 
fixed  to  the  Liber  de  Sacrosancta  Trinitate,  published  at  Antwerp 
in  1530,  speaks  of  Pecham  as  having  fought  with  beasts  at 
Paris.  In  the  notes  to  this  volume  I  have  instanced  a  few 
passages  in  the  poem  for  which  parallels  are  to  be  found  in 
other  of  Pecham's  known  writings.2  Though  these  are  not  in 
themselves  of  a  conclusive  character  they  lend  support  to  an 
argument  based  on  other  grounds.  There  therefore  seems 
to  be  no  sufficient  reason  for  rejecting  the  ascription  of  the 
Defensio  Fratrum  Mendicantium  to  Pecham  by  a  hand  of  the 
fourteenth  century  in  Digby,  166. 

In  view  of  the  foregoing  argument  the  additions  of  A.  have 

1  i.e.  before  1274.  2  See  pp.  192-3,  197-8  below. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  155 


been  relegated  to  the  footnotes  and  the  text  of  the  shorter  ver- 
sion  left  as  Pecham's  true  work. 

Pecham  puts  his  Defence  of  the  Mendicant  Friars  in  the 
form  of  a  disputation  held  between  Mundus  and  Religio  before 
the  Roman  Curia.  Mundus  appears  and  appeals  for  some 
remedy  for  his  cruel  wrongs.  The  Pope  bids  him  speak  freely. 
Mundus  then  declares  that  he  had  been  but  as  the  clay  of  the 
potter  rejected  at  the  hands  of  his  Maker,  yet  by  the  cross  of 
Christ  he  had  obtained  pardon.  Nevertheless  Religio,  and 
the  Friars  beyond  all  others,  scorned  and  reviled  him.  They 
preached  against  him,  enticed  away  his  childen  to  their  cloisters, 
and  cared  nothing  for  the  grief  of  parents.  It  was  wrong  that 
those,  who  were  meant  to  be  rulers  of  men,  should  go  a  begging 
in  the  streets,  and  no  good  could  come  of  such  evil  (24-60). 

Religio,  bidden  to  reply,  calls  the  saints  to  witness  that 
Mundus  had  v/andered  from  the  right  way.  St.  John  taught 
that  worldly  pride,  ambition  and  lust  must  end  in  death  ever- 
lasting.  Mundus  was  decaying,  so  could  not  come  of  God. 
Mundus  was  so  called  by  antiphrasis  ;  he  stank  so  horribly 
that  it  was  wonder  that  men  loved  him.  Mundus  was  the  place 
of  scandal,  the  Tower  of  Babel,  the  dwelling  of  the  pelican,  the 
well  of  Tantalus,  the  labyrinth  of  Daedalus.  His  stench  rose 
up  unto  the  stars  of  heaven,  and  he  lay  in  imminent  peril. 
Religio  sought  out  the  young  to  save  them  from  sin  ;  fathers 
were  glad  that  their  sons  should  pray  for  them  in  God's  service. 
She  was  as  the  Good  Samaritan ;  but  Mundus,  like  another 
Thersites,  rendered  only  gibes  and  jeers  in  return.  Religion 
had  been  established  by  God  to  regain  heaven  for  men.  Her 
types  were  the  ark  of  Noah,  the  cloud  in  the  desert,  the  tribe  of 
Levi ;  she  was  the  apostolic  ship  that  rescued  the  drowning 
(65-148). 

That,  retorts  Mundus,  reminds  me  of  the  Publican  and  the 
Pharisee ;  but  I  will  soon  put  this  boaster  to  silence.  Monks 
of  old  were  men  of  virtue,  content  to  live  on  roots  and  dress  in 
skins.  In  comparison  with  them  their  successors  to-day  are 
but  as  monkeys.  I  do  not  deny  the  merits  of  the  Friars,  Minors 
and  Preachers,  yet  I  believe  that  ere  long  their  zeal  will  grow 


156 


PECHAM 


cold.  Now  of  late  are  come  orders  to  trouble  the  world,  shame- 
fully  spattered  of  every  hue.  I  would  I  might  see  the  whole 
pack  of  them  drowned  (149-180). 

Thereon  replies  Religio  :  I  seek  not  praise  or  glory.  The 
same  yesterday,  to-day,  and  for  ever,  I  press  always  to  one  hope. 
Granted  that  our  first  patrons  excelled  us,  it  does  not  follow 
that  we  are  wholly  bad.  If  I  was  more  beautiful  in  my  flower, 
now  am  I  more  bountiful  in  my  time  of  fruit,  when  through 
field  and  town  I  preach  the  mystery  of  the  cross.  I  do  not 
deny  that  men  of  evil  life  are  to  be  found  in  cloisters.  Was 
not  Judas  one  of  the  twelve  ?  Yet  the  Most  Holy  was 
shepherd  both  of  him  and  of  them.  My  increase  in  all 
lands  shows  that  I  am  not  decaying.  As  for  what  thou  hast 
said  of  the  two  orders  thou  liest  in  thy  throat.  They,  the  truth- 
ful  followers  of  Christ,  will  survive,  saved  by  poverty,  knowledge 
and  concord.  To  speak  shortly  of  the  Friars  Minors:  their 
first  patron  was  Francis  of  Italy,  a  man  poor  and  humble,  but 
good  and  holy  ;  heaven  and  the  power  of  love  blessed  him  with 
the  fivefold  stigmata  ;  after  him  came  Antony,  whom  Pope 
Gregory  called  the  Ark  of  the  Covenant.  Of  the  Preachers 
also  I  can  say  much  good  :  of  Dominic,  their  founder,  the 
champion  of  the  faith ;  and  of  Peter  Martyr,  his  follower,  now 
crowned  with  the  triple  chaplet.  These  twain  are  the  silver 
trumpets  of  the  Old  Testament.  They  are  as  Caleb  and  Joshua, 
the  faithful  spies  of  the  land.  As  Enoch  and  Elias,  forerunners 
of  Christ  (181-276). 

The  more,  answers  Mundus,  you  talk  of  your  founders  the 
more  you  censure  their  successors.  See  how  degenerate  these 
are :  the  heir  is  become  a  bondman,  the  castle  a  ruin,  the  costly 
curtain  a  rough  rug,  the  hall  a  sink.  These  wolves  in  sheep's 
clothing  exchange  their  cell  for  a  palace,  and  their  cabbage  for 
a  banquet ;  they  dress  in  fine  linen,  eat  flesh  and  drink  wine. 
My  lord  abbot  goes  by  with  such  trappings  and  troops  of  horses 
that  you  would  take  him  for  ruler  of  a  castle,  not  for  father  of 
a  monastery.  Look  at  your  Canons  and  Templars,  laymen  in 
thought  and  secular  in  life.  As  for  your  friars,  bearded,  pied, 
sacked  and  crossed,  they  are  still  in  processof  becoming,  yet  are 
already  verging  on  destruction.    So  also  your  Cordeliers  and 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  157 


Jacobites,  though  far  superior,  will  end  in  treading  the  broad 
road  (277-304). 

I  must  allow,  says  Religio,  that  there  are  some  bad  people 
in  cloisters,  espeeially  among  the  Benedictines.  But  there  are 
other  excellent  orders,  which  thou  dost  maintain  ;  these  will 
have  their  reward  in  heaven.  All  men  marvel  to  hear  the  blind 
discourse  on  colour,  but  more  to  hear  thee  girding  at  monks. 
They  keep  vigil  whilst  thou  sleepest,  and  suffer  poverty  which 
thou  dost  shun  (305-324). 

I  do  not  know,  replies  Mundus,  that  any  one  supposes  there 
is  no  good  in  the  religious  life.  But  I  maintain  that  the  secular 
is  better.  St.  Paul  says  that  the  crown  is  given  to  him  that 
stiiveth :  so  must  we  strive  in  the  world.  And,  again,  it  is 
better  to  marry  than  to  burn.  Christ  did  not  lead  a  hermit's 
life.  If  life  in  the  world  is  more  difficult,  then  also  according  to 
the  moralist  it  must  be  more  virtuous.  It  is  more  blessed  to 
give  than  to  receive  ;  pitiable  to  have  to  beg  your  bread  from 
rich  men's  tables,  and  to  seek  again  what  you  once  resigned. 
We  are  bidden  to  swear  not  at  all ;  therefore  the  vows  of  religion 
are  to  be  shunned.  A  man  is  either  fit  or  unfit  for  the  work  of 
the  cloister  ;  if  unfit  the  cloister  has  no  need  for  him  ;  if  fit  he 
oversteps  the  spiritual  path.  Heaven  is  to  be  won  by  the  active 
life.  Free-will  depends  upon  liberty ;  it  is  criminal  to  hinder 
men  from  salvation  by  the  entanglement  of  rules.  We  are  bid- 
den  to  honour  our  fathers ;  but  this  is  impossible  in  a  cloister. 
The  law  forbids  begging,  and  poverty  brings  many  to  wrong- 
doing.  The  mean  is  better  than  the  extreme,  it  is  vain  piety 
which  leaves  nothing  to  free-will.  It  is  better  wisdom  to  pre- 
serve  what  may  be  of  assistance.  See  in  what  short  time  your 
novices  degenerate,  till  their  last  state  is  worse  than  the  first. 
Why,  if  you  are  followers  of  Christ,  do  you  seek  seats  of  honour 
and  to  be  called  Rabbi  ?  Why  are  purses  forbidden  ?  Is  it 
not  better  like  St.  Paul  to  labour  with  your  hands  ?  For  these 
reasons  the  orders  of  friars  will  not  last  ;  either  they  will  grow 
rich,  and  become  like  the  monks  ;  or  else  when  human  charity 
grows  cold  they  will  starve  (325-416). 

The  Pope  seems  to  be  moved  by  this  argument,  but  declares 
that  he  cannot  pass  judgment  till  he  has  heard  the  other  side. 


i58 


PECHAM 


Then  Religio  replies  at  great  length.  If  Mundus  thinks  so 
highly  of  the  strife  in  which  he  lives  he  clearly  does  not  dislike 
the  occasion  for  sin  which  it  nffords,  and  deserves  no  credit  for 
it.  Mundus  has  misinterpreted  the  teaching  of  St.  Paul  and  of 
Christ.  Since,  moreover,  it  is  more  difficult  to  raise  up  those 
that  are  fallen  than  it  is  to  give  bread,  the  religious  life  is  the 
better.  Mundus  may  think  it  piteous  to  seek  again  what  has 
been  resigned  ;  but  Christ  once  resigned  the  lordship  of  heaven 
to  be  a  beggar  on  earth.  The  argument  on  swearing  is  unsound  : 
oaths  help  not  at  all,  but  the  vows  of  religion  profit  their  pro- 
fessors.  Even  if  I  were  unfit,  I  am  nearer  to  the  path  of  salva- 
tion  in  the  cloister  than  I  should  be  in  the  world.  By  my 
twofold  life,  active  and  contemplative,  I  prepare  myself  for  the 
heavenly  kingdom.  St.  Anselm  teaches  us  that  a  vow  which  is 
taken  freely  is  no  restraint  on  freewill.  The  cloister  does  not 
bar  the  way  of  salvation,  but  is  chosen  as  the  path  which  leads 
to  it  most  quickly.  St.  Jerome  bids  us  disregard  the  claims  of 
kinship,  and  cheerfully  take  service  under  Christ's  banner.  The 
prohibition  of  begging  applies  to  the  slothful,  but  not  to  the 
evangelical  friends  of  God.  You  say  that  poverty  is  dangerous  ; 
but  if  it  is  voluntary  it  is  meritorious,  and  only  when  it  is  un- 
welcome  does  it  lack  grace.  Solomon's  desire  for  a  mean  state 
was  due  only  to  a  sense  of  imperfection,  as  his  conclusion  shows. 
Your  subsequent  argument  is  of  force  only  for  the  less  proficient, 
not  for  the  perfect.  Apostasy  is  due  to  the  lust  of  the  flesh  ; 
our  orders  are  like  the  sea,  which  can  suffer  no  carrion  ;  what 
God  has  no  use  for  is  cast  forth.  You  do  not  say  that  our  seats 
are  unlawful :  think  well,  beneath  the  shadow  of  our  cloaks 
truth  and  holy  conversation  find  a  resting  place.  Purses  are 
allowed  to  weaklings  ;  but  the  true  disciples  must  abandon 
purse  and  scrip  and  money.  Those  who  are  absorbed  in  con- 
stant  study  should  not  be  compelled  to  labour  with  their  hands : 
what  St.  Paul  could  win  with  ease  they  have  to  acquire  in  pain. 
Do  not  believe  that  we  shall  lack  :  God,  who  maketh  His  sun 
to  rise  on  the  evil  and  on  the  good,  can  provide  for  His  own  as  He 
hath  ever  done.  Now,  Holy  Father,  put  an  end  to  our  disputa- 
tion :  dismiss  these  wordy  heralds  of  heresy  in  shame,  that  they 
may  no  more  stir  up  the  nations  to  contend  in  argument  against 
me  (421-556). 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  159 


The  Pope  then  passes  judgment,  declaring  that  the  regular 
life  is  better,  and  that  the  Christian  must  keep  himself  unspotted 
from  the  world.  Let  them  bear  one  another's  burdens.  Let 
the  cloister  reform  the  morals  of  the  world,  and  the  world 
minister  to  the  needs  of  the  cloister.  Whosoever  contravenes 
our  decree  shall  be  condemned  without  hope  of  remission,  until 
he  shall  have  made  satisfaction  (557-580). 

I  hope  that  even  in  this  short  paraphrase  there  has  been 
made  manifest  something  of  the  merit  of  Pecham's  Defence  of 
the  Mendicant  Friars.  If  his  argument  lacks  the  personal  in- 
trospection,  which  gives  interest  to  the  opening  pages  of  the 
Canticunt  Pauperis,  it  has  a  literary  force  which  distinguishes  it 
from  the  dull  dialectic  of  his  more  set  controversial  treatises.  If 
through  the  nature  of  its  subject  the  poem  falls  short  of  the 
pathetic  grace  and  religious  fervour  of  the  Philomela,  its  vigor- 
ous  versification  justifies  the  praise  of  the  author  by  Trivet  as 
an  excellent  writer  of  poetry.  Certainly  we  can  trace  in  it  signs 
of  that  power  of  dramatic  utterance  which  Pecham's  fame  as  a 
lecturer  proves  that  he  must  have  possessed  in  no  common  degree. 

I  have  to  thank  Mr.  G.  G.  Coulton,  Mr.  A.  G.  Little  and 
Mr.  R.  L.  Poole  for  various  helpful  suggestions  which  I  have 
made  use  of  in  the  Notes. 

C.  L.  K. 

A.  =  Bibl.  Nat.,  7906.  |  ap.  Bibl.  de  l'£coU  des  Chartes 

B.  =  Bibl.  Nat.  Latin,  1573,  Nouv.  Acq.  f  xlv.  1-30, 

C.  =  Cambridge  Univ.  Libr.  Dd.  xiv.  20. 

D.  =  Digby,  166,  in  the  Bodleian  Library. 

S.  =  Opera  S.  Bernardini  Senensis,  iii.  445-48,  ed.  De  la  Haye. 

Defensio  Fratrum  Mendicantium. 

Mundus.    O  Christi  vicarie,  monarcha  terrarum, 
Vir  matris  ecclesie,  cella  scripturarum,1 
Minister  iusticie,  metaque 2  causarum, 
Mee  querimonie  aurem  prebe  parum. 

1  Vir  matris  Ecclesiae,  flos  patriarcharum 
Sacrarium  gratiae,  cella  scripturarum. 
B.  and  S.,  which  thus  have  five  lines  ;  A.  omits  Vir  .  .  .  patriarcharum. 
8  et  meta,  A.  (except  where  otherwise  noted  B.  and  S.  agree  with  A.). 


i6c 


PECHAM 


Celi  secretarii,  et  vos>  cardinales. 
Pauli  quidem  socii,  Petri  laterales, 
Vos  celestis  radii,  doctrine  canales,1 
Astetis  propicii,  sitis  curiales.2 

Totam  simul  flagito  curiam  Romanam, 
10  Vt  in  meo  placito  se  prestet  humanam  : 3 

Rem  nouam  non 4  agito,  set  iustam  6  et  sanam  ; 9 
Pacem  tamen  rogito 7  manere 8  mundanam. 

Papa  beatissime,  testante  scriptura, 
Ex  te  pendent  anime  et  earum  cura  : 
Ergo,  pater,  audi  me,  tibi  dicam  plura, 
Que  mihi  seuissime  fiunt  contra  iura.9 

Papa.        In  libris  canonicis  legitur  10  expressum, 

Quod  qui  a  maleficis  se  sentit  oppressum, 
Ad  vultum  pontificis  habeat  accessum, 

20  Qui  scriptis  autenticis  puniat 11  excessum. 

Ergo,  fili,  dicito  a  quibus  vexeris, 
Et  cur  magis  solito  modo  conturberis  ; 12 
Et,  si  in  proposito  procedis  ex  veris, 
Confestim  pro  libito  totus  liber  eris. 

Mundus.    Sicut  lutum  figuli 13  factus  sum  a  deo, 

Et  per  fraudem  zabuli  subiectus  14  ab  eo ; 
Set  in  fine  seculi,  ex  crucis  tropheo, 
Veniam  iam  16  retuli  de  peccato  meo. 

1  B.  and  S.  transpose  second  and  third  lines. 
a  A.  (which  omits  Vos  .  .  .  canales)  adds  : — 

In  foro  judicii  vos  advoco  tales. 
8  urbanam,  A.  4  non  novam,  A.,  B. 

8  rectam,  S.  8  planam,  A. 

7  Tantum  pacem  quaesito,  A.,  B.  8  Tantum  pacem  expecto  servare,  S. 
•  A.  B.,  and  S.  have  five  lines,  the  fourth  being : — 

Si  permittunt  lacrymae  et  cordis  pressura. 
All  three  put  this  as  the  second  verse  of  the  poem. 

10  invenis,  A.  11  puniet,  A.         18  proturberis,  D. 

13  singuli,  C.  ;  sciunt  singuli,  A.  14  subductus,  C. ;  distractus,  A» 

"  Jam  veniam,  A. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  161 


Ergb  quid  religio,  quid  claustrales  vite, 
30  Inquieto  iurgio,  coniurata  lite, 

Clamant  quod  deficio,  quod  non  viuo  rite, 
Quod  ad  penas  venio 1  mortis  infinite  ? 

Minores  pre  aliis  et  predicatores 
Meis  desideriis  sunt  rebelliores, 
Meos 2  beneficiis 8  comparant  amores, 
Laudant  in  ecclesiis  mei  contemptores.* 

Istos,  inquam,  sentio  graues  abigeos, 
Qui  de  grege  proprio  mihi  tollunt 6  meos, 
Et  statim  collegio  suo  iungunt  eos  ; 
40  Hos  ergo  conuenio  apud  te  vt  reos.* 

Tales  in  me  seuiunt,  in  me  debaccantur, 
Sermones  constituunt 1  vt  me  prosequantur,6 
Vestes  adinueniunt  ne  mee  9  credantur, 
Et  qui  me  despiciunt  magis  commendantur.10 

Jam  11  suis  cenobiis  12  iuuenes  procurant, 
Et  promissis  13  variis  illos  assecurant, 
Suis  nam  eloquiis  14  illos  sic  15  indurant 
Et 10  iam  de  suspiriis  parentum  non  curant. 

Quos  volebam  facere  ducum  paralellos 
50  Per  vicos  incedere  video  misellos  : 

Certe  dum  angustie  exponunt  tenellos, 
Lacte  matris  proprie  decoquunt  agnellos.17 

I  veniam,  D.  8  Meis,  C,  D.  8  veneficiis,  A.,  B. 
4  S.  transposei  the  tkird  and fourth  lines.          6  tollunt  mihi,  A. 

•  ut  erga  me  reos,  A.       7  conficiunt,  A.  8  persequantur,  A. 

»  male,  D.  10  Qui  me  plus  despiciunt,  felices  putantur,  A. 

II  In,  A.  "  scenobiis,  D.  13  promessis,  D. 

14  Suis  querimoniis,  A. ;  caeremoniis,  S.  15  sic  illos,  C. ;  sic  eos,  A. 

18  Quod,  A. 

17  S.  has  five  lines  ending  : — 

Contra  ius  Mosaycum  in  lacte  maternos 
Duris  cruciatibus  decoqvunt  agoellos. 


162 


PECHAM 


Et  dum  isti  penetrant  intima  claustrorum, 
Dumque  celum 1  impetrant  commune 2  cunctorum,3 
Dolores 4  dyametrant  cor  patrum  suorum  ; 
Numquid 5  bona 8  perpetrant  auctores  malorum  ? 

7  Ergo,  lux  consilii,  iudex  reuerende, 
Totius  dissidii  euentus  attende, 
In  libra  iudicii  totum 8  hoc  appende, 
6o  Et  finem  litigii  non  ultra  protende. 

Papa.  Quid  dicis,  religio  ?  habet  se  res  ita 
Quod  talis  dissencio  de  te  sit  audita  : 
Quod  infleris  odio,  quod  pacis  oblita, 
Nunc  vaces  litigio9  de  10  alterna  vita.11 

Religio.      Abel  sacrificio,  Abraam  celibatu, 
Aaron  officio,  Moyses  primatu  ; 
Si  placet,  incipio  simplici  afifatu 
Dicere  que  sentio  12  de  mundano  statu. 

I  secum,  D. ;  celos,  A.  3communes,  A. 
3S.  has  five  lines  beginning  : — 

Et  dum  isti  penetrant  intima  castrorum, 
Dumque  cellas  confovent  jussu  seniorum. 

4  Dolore,  A.  5  Ut  quid,  A.  6bonos,  D. 

7  A.  inserts  a  stanza  : — 

Heu  pudor !    Jam  senior  infelix  ferorum 
Propria  transfodior  manu  filiorum  I 
Istis  certe  mitior  est  ira  brutorum, 
Quibus  esset  dignior  poena  culiorum. 

So  also  B.,  reading  taleorum  for  culiorum.    S.  has  a  similar  stanta  : — 

Heu  puto  jam  saevior  infelix  factorum, 
Propria  transfodior  manu  fihorum, 
Quibus  esset  dignior  poena  talionum  ; 
Istis  enim  mitior  est  ira  brutorum. 

8  Stateram  judicii  super,  A.  9  vacas  litigiis,  D.  10  pro,  C. 

II  Nunc  vaces  litigio,  malis  irretita,  A. 
13  Discere  que  gestio,  D. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  163 


Et,  ne  sensu  proprio  dicar  habundare, 
70  Vel  forte  1  mendacio  sermones  2  conflare,8 

Volo  testimonio  sanctorum  probare 
Non  via  set  inuio 4  mundum  aberrare.5 

Scio  quod  opinio  lohannis  est  talis 
Quod  tota  diuisio  status  mundinalis 
Sit  fastus,  ambicio,  libido  carnalis, 
Quorum  resolucio  mors  est  eternalis.9 

7  Doctor  legis  congruit  valde  dicto  meo ;  8 
Nullus,  inquit,  destruit  quod  venit  a  deo  ; 
Set  si 9  mundus  defluit,  quod  probare  queo,10 
80  Igitur 11  non  habuit  descensum  a  deo.12 

13  Dices,  mundi  vicio,  non  mundi  nature, 
Debetur  despectio,  testantur 14  scripture  ; 
Hec  tamen  coniunctio  15  est  talis  16  mixture 
Quod  unum  ab  alio  vix  recedit  pure. 

I  nimis  abundare  Dicar,  et,  A.  a  sermone,  D. 
'inflare,  A.                                            4vicio,  D. 

6  A.  and  B.  insert  ; — 

Mundata  per  calculum  seraph  incendentis, 
Jam  loquar  ad  populum  obduratae  mentis. 
Et  per  adminiculum  lapidum  torrentis 
Procedam  ad  jug^ilum  Goliath  ingentis. 

So  also  S.,  reading  Seraphin  and  induratae. 
s  infernalis,  A.  ;  est  mors  infernalis,  C. 

7  A.  and  B.  insert  : — 

Mundum  per  apostolum  confundam  expresse, 
Qui  dicit  diabolum  deum  ejus  esse, 
Ut  notet  per  symbolum,  quem  habet  penes  se, 
Utrumque  malivolum  et  fraudis  impressae. 

So  also  S.  reading  Mundo,  and  hujus  for  ejus, 

8  Gamaliel  congruit  proposito  meo,  A.  9  hic,  C. 

10  Mundus  transit,  defluit :  hoc  probare  queo,  A. ;  Mundus  transit :  corruit 
hoc  probata  quaestio,  S. 

II  Hic  ergo,  C.  14  ab  eo,  A.  ls  B.  and  S.  omit  this  stanxa. 
14  et  sic  stant,  A.           16  Tamen  combinatio,  A. 

"talis  est,  C. 


tf>4 


PECHAM 


Mundus  antifrastice 1  mundus  nuncupatur, 
Nam  fetet  horrifice,  mirum  quod  amatUr ; 2 
In  sanctorum 3  codice  rebus  comparatur, 
Que  vel  sunt  malefice,  vel  quibus  erratur. 

Vidit  hunc  Antonius  laqueis  retitum, 
90  Necnon  quidem  6  alius  facibus  ignitum  ;  6 

Hunc  cernunt  exterius  fatui 7  mellitum, 
Qui  tamen  posterius  trahit  ad  Cochitum. 

Hic  est  locus  scandali,  turris  Babilonis, 
Domus  honotrochali,8  cubile  draconis, 
Mundus  est  fons  Tantali,  pascua  leonis,9 
Laberintus  Dedali,  et  mola  Sampsonis.10 

Tantum  nunc  erigitur  11  nephas  mundanorum 
Quod  fetor  e*tollitur  "  ad  astra  celorum. 
Mirbr  quod  non  soluitur  princeps  superborum,13 
IOO  Quod  terra  non  scinditur  sub  plantis  eorum. 

1  antifrasice,  D.,  S. ;  antiphratice,  A. 

1  Mundus  hic  erratice  jugiter  rotatur,  A.  3  Sacro  quidem,  A. 

*  Que  sunt  vel  malifice,  et  quibus  artatur,  D.       •  unus,  A. 

•  fastibu8  innitum,  D.  7  cernit  exterius  facie,  C. 
8  anacrotali,  C. ;  onocrotali,  A.  9  rota  Ixionis,  A 

10  equus  Simonis,  A, ;  decus  Simonis,  S.    B.  inserts  three  stanzas  : — 
Hic  est  Nabal  inscius  et  Midas  auratus, 
Hic  Goliath  spurius,  Demophon  elatus 
Draco  babylonius,  Cerberon  spumatus 
Hic  Absalon  impius,  Actaeon  mutatus. 

Hic  est  urna  Belidum,  olla  prophetarum, 
Hic  sedes  Eumenidum,  hic  locus  poenarum, 
Hic  vicus  Gorgonidum,  cantus  sirenarum, 
Hic  antrum  Cyclopidum,  vallis  salinarum. 

Nutu  diabolico  se  Babel  erexit, 

Nova  redit  Jericho,  Gomorrha  surrexit, 

Dato  Deus  arctico,  austrum  retrovexit, 

Jam  se  fini  trogico  aurea  connexit. 
B.for  the  last  line  reads :  Jam  sese  fini  tragico  laurea  contexit.    S.  has  nudus 
Anathematus  in  the  first  line,  Elydon  in  the  fifth,  sedes  est  Neridon  in  the  sixth, 
locus  Gorgonidon  in  the  seventh,  cantus  Ciclopodon  in  the  eighth,  and  ends  : — 

Jam  se  fini  tragico  laurea  contexit 

Dato  Deus  africo,  austrum  retrovexit. 
"  crescit  igitur,  A.  12erigitur,  D.  13soleorum,  D. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  165 


1  Istis  ergo  pabulum  2  spiritale  dono, 
Iminens  periculum  in  quo  sunt  expono. 
Pro  rosa  dant 3  tribulum  et  malum  pro  bono, 
Liuorisque 4  stimulum  mihimet  oppono  6 

luuenes  allicio 6  antequam  senescant, 
Vt  dei  seruicio  paulum  se  assuescant,7 
Ne  8  patrum  vestigio  forsan  inherescant, 
Et 9  confecti  senio  viciis  tabescant. 

Nec  patres  de  filiis,  set  de  sese  plorent ! 
3  Si  vacarent  viciis  forte  leti 10  forent ; 

Vt  se  dent  cenobiis  filios  implorent, 
Vt 11  pro  culpis  propriis  et  parentum  orent ! 

Vocem  12  Christi  siccine 13  poteris  audire  ? 
Miser,  paruos  sustine  14  ad  Christum  venire  ; 
Qui  tua  15  origine  filii  sunt  ire,16 
A  salutis  lumine  noli  prepedire 17 

Canones  communiter  non  cessant  clamare  ; 
Proximum  qui  grauiter  viderit  errare,18 
Tenetur  fideliter  ipsum  reuocare  ; 
5  Alias  similiter  monstratur  19  errare ; 

Vnde  lege 20  veteri  fuit  imperatum  ; 
Si  asellum  oneri 21  videris  substratum,22 
Nunquam  illum  preteri,  set  leua  grauatum, 
Et  tradas  23  itineri  plene  releuatum. 

1  S.  omits  the  next  seven  stanzas.  a  Plus  ergo  cum  pabulum,  A. 

3  datur,  D.  4  Invidiae,  A.  6  appono,  A. 

6  eripio,  A.  7  paulatim  suescant,  A.       8  Et  A. 

9  Ne,  A.,  uihich  tvith  these  variations  transposes  the  third  and  fourth  lines. 

10  lecti,  A.  »  Nec,  D.  ls  Necem,  D. 

13  sicsine,  C,  D.  14  sinite,  D. ;  pueros  desine,  A. 

10  sua,  A.  18  viae,  A.  17  impedire,  A. 

18  Qui  proximum  graviter  viderit  peccare,  A. 

19  se  monstrat,  A.  20  Lege  quidem,  A. 
111  hominis,  D.       as  Cum  videris  oneri  asinum  subjectum,  A. 

»3  reddas,  A. 


i66 


PECHAM 


Quod  Achab  nefario  propheta  Tesbites,1 
Et  quod  fecit 2  saucio  pius  Samarites, 
Hoc  iam  3  mundo  facio,  set  vilis  Tersites 
Reddit  pro  subsidio  cachinnos  et  lites.4 

Nullus  quidem  5  ambigat  de  vita  claustrali, 
130  Quin  ad  deum  dirigat  gratia  finali ; 9 

Nam  hec  eum  colligat 7  freno  spiritali, 
Vt  mens  deum  diligat  ritu  speciali.8 

A  deo 9  religio  constat 10  instituta, 
Vt,11  ab  omni  vicio 12  prorsus  absoluta, 
Crucis  beneficio  faceret  adiuta, 
Quod  celi  perdicio  foret  restituta. 

18  Hec  est  archa  typyce  quam  Noe  contexit, 
Scala  quam  extatice  Israel  aspexit, 
Nubes  que  mirifice  Iudeos  direxit, 
140  Desertum  quo  mistice  saluator  perrexit 

Hec  tribus  leuitica,  hec  sancta  sanctorum, 
Hec  turris  dauitica  cum  giris  armorum,14 
Hec  est  crux  15  dominica,  hec  est  fons  ortorum, 
Nauis  apostolica  salus  mergendorum. 

Hec  est  celum  lucidum,  hec  micantes  stelle, 
Hec  est  vellus  roridum,  terra  fluens  melle, 
Hec  est  lignum  umidum,16  et  pomorum  celle, 
Inquam,17  manna  sapidum,  Moysi 18  tabelle. 

1  Thesbites,  D.,  A.  3  Quod  homini,  A.  *  et,  A. 

4  A.  and  B.  insert  : — 

Pleni  eunt  sermonibus  vici  et  plateae, 
Factae  sunt  clamoribus  raucae  fauces  meae. 
Cunctis  prohibentibus,  nec  vox  Cananeae 
Recedet  a  faucibus,  nec  verbum  Micheae. 
•  autem,  A.  6Quin  Dominum  diligat  ritu  speciali,  A. 

7  conreligat,  C. ;  Religio  religat,  A. 

8  Ut  ad  Deum  diligat  gratia  finali,  A.  •  Primitus,  A. 
10  fuit,  A.                             11  Set,  D.                          12  jurgio,  S. 

13  S.  omitsthe  next  three  stanxas.  14  bonorum,  D. 

15  Hec  turris,  C.  16  viridum,  C.  ;  Hec  hortus  Hesperidum,  A. 

"  Hec  est,  A.  18  hec  Moysi,  A. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  167 


Mundus.    Publicanum  audio  iuxta  1  phariseum  ; 
150  Ego  me  despicio,  tundo  pectus  meum  ; 

Se  2  hic  e  contrario  laudat  ante  deum, 

Set  humiliacio  cadet  super 8  eum.4 

Si  huius  eloquium,  pontifex,  attendis,6 
Iactatoris  8  vicium  solum  7  reprehendis ;  8 
Et  si  mihi  spacium  vt  loquar  impendis, 
Imponam  silencium  et  finem  dicendis. 

Antiquis  temporibus  regularis  vita 
Mirandis  virtutibus  erat  insignita, 
Contenta  radicibus  et  pilis  vesita ; 
160  Set,  vt  patet  omnibus,  modo  non  est  ita.9 

Degebant  in  abditis  sui  primitiui, 
Pleni  magnis  10  meritis,  cordis  excessiui ; 
Plane  nunc  aduertitis,  quod  deriuatiui 
Ab  eorum  semitis  sunt  valde  decliui. 

11  Isti  qui  sunt  hodie  regula  12  priorum 
Non  sunt  nisi  simie  respectu  virorum  ; 
Et  pomum  discordie  fit 18  signum  14  eorum, 
Quod  intrat  cotidie  claustrum  atque  chorum.15 

16  Monachi  antiquitus  se  legi 17  diuine 
170  Subiecere  penitus,  set  hos  paulatine  18 

Cecauerunt  redditus  et  burse  vicine, 
Et  sic,  acres  18  primitus,  fracti  sunt 20  in  fine. 

1  contra,  S.  a  Set,  C,  D.,  S.  *  subseque  tur,  A. 

*  Dei  maledictio  descendet  in  eum,  B  ,  S.  0  non  attendis,  D. 

•  Jactantiae,  A.  7  sulum,  C. ;  sola,  D.       8  comprehendis,  A. 

»  non  est  ita  modo,  D.         10  Erant  pleni,  A.  11  S.  omits  this  stanxa. 

>a  respectu,  A.  18  Litis  et  discordiae  sit,  A. 

14  lignum,  C.  16  conventus  ipsorum,  A. 

18  A.,  B.  insert :— 

Exemplum  idoneum  habeo  Scripturae  ; 

Nam  sub  caput  aureum  sublimis  staturae, 

Per  modum  spontaneum  lampadis  casurae, 

Pedem  cerno  ferreum  et  vilis  mixturae. 
"lege,  D.  18  paulativae,  A.,  B. 

18  aeree,  D.  «  franguntur,  D. 


168 


PECHAM 


180 

Reltgio. 


190 


Tamen,  sine  dubio,  nec  fratrum  minorum 
Defecit 1  religio,  nec  predicatorum  ; 
Set  credo  quod  spacio  dierum  paucorum 
Frigescet  deuocio  et  feruor  eorum. 

Iam  venere  nouiter  ordines  diuersi, 
Multiformi  turpiter  colore  *  respersi ; 
Turbant 8  mirabiliter  vultum  uniuersi. 
Vtinam  totaliter  fuissent  *  submersi. 

Laudem  non  desidero,  gloriam  non  quero. 
Set  exemplum  6  profero  pro  firmando  6  vero. 
Eadem  que  numero  fui,  sum  et  ero, 
Et  ad  idem  propero,  et  ad  7  idem  spero. 

Et 8  concedo  breuiter  quod  primi  patroni 
Possunt  multipliciter  modernis  preponi ; 
Tamen  probabiliter  non  potest  opponi 
Quod  isti  similiter  non  sint  valde  boni. 

Sic  mater  ecclesia,  sponsa  redemptoris,0 
Habuit  primordia  tam  miri  feruoris, 
Quod  videtur  alia  respectu  prioris  ; 
Vna  tamen  gratia,  vna  vis  amoris. 

Fui  virtuosior  in  statu  priore, 
Quia  tunc  propinquior  eram  cum  marcore ; 10 
Tunc  eram  formosior,  tunc  11  manens  12  in  flore, 
Modo  13  sum  diffusior  in  fructu  maiore. 

14  Iam  ad  agros  15  venio,  commoror  in  villis,16 
Vt  edocto  labio  predicem  in  illis 
De  crucis  misterio  et  eius  vexillis, 
Exponens  17  in  medio  librum  cum  sigillis. 

D.  »  celere,  D.  3  Turpant,  C. 

t,  A.  *  exempla,  A.  6  sciendo,  A. 


7in,  A.  8  Sed,  A. 

10  motore,  C,  S. ;  auctore,  A.,  B. 


>  Saluatoris,  C. 
»  vt,  C,  S. 

14  S.  omits  this  stanza. 
17  Exponam,  C. 


11  cum  essem.  A.,  B.  IS  Sed  nunc,  S. 
"abagris,  A.  w  illig,  D. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  169 


Nolo  tamen  1  dicere  quin 2  multi  claustrales 
Sub  agnino  vellere  re 3  sint  criminales  ;  * 
Nam  qui  nolunt 5  fugere  vias  mundiales 
Oportet  incidere  in  culpas  mortales.4 


Et  si  de 7  tot  milibus  sint  decem  vel  centum 
Vacantes  8  erroribus,  condentes 9  talentum, 
An  ab  hoc  ex  omnibus  sumus  10  argumentum 
Quod  vnum  in  moribus  teneant  accentum. 


Nonne  plane  legimus  quod  apostolorum 
210  Fuit  duodecimus  11  dux  crucifixorum  ; 

Et  tamen  12  altissimus  et  sanctus  sanctorum 
Fuit 13  pastor  optimus 14  huius  et  illorum. 


Dicis  quod  deficio,  quod  ad  detrimentum 
Paulatim  15  deuenio  ; 18  set  experimentum 
Habes  e 17  contrario,  quare  18  incrementum 
Vbique  suscipio  atque  fulcimentum. 


Et  quod  de  ordinibus  duobus  19  dixisti, 
De  mendosis  faucibus 20  falsum  protulisti. 
Malis  tuis  gratibus  semper  erant  isti 
220  Veraces  in 21  omnibus  sectatores  Christi. 


Tria  preter  alia  sunt  per  que  saluantur  ; 
Primum  est  penuria,  supra  quam  fundantur ; 
Secundum  scientia,  in  qua  profundantur ; 
Tertium  concordia,  per  quam  federantur.22 


I  Et  non  volo,  A. 

4  sint  multuni  criminales,  D. 
7  in,  A. 

10  De  ceteris  otnnibus  fiat,  A. ; 

II  Tamen  rex,  A. 
15  Quotidie,  A. 
18  nam  et,  A. 
"facibus,  C. 


'  quod,  A. 
5voIunt,  C.  D. 
8  Qui  vacent,  A. 
fiet,  S. 
18  Erat,  A. 
"deicio,  C. 
"duobug  ordinibus, 
«  prae,  A. 


8  non,  A. 

8  morales,  D. 

•  qui  condant,  A. 

» 12,  D. 

14  intimus,  A. 

17  pro,  A. 

n  veterantur,  D. 


70 


PECHAM 


Iam  describam  paululum  ordinem  minorum, 
Qui  contempnunt  seculum  et  culmen  honorum, 
Et  peram,  et  baculum,  et  spem  metallorum  ; 1 
Vestes,  pedes,  cingulum  sunt  testes  2  eorum. 

O  felix  tunicula,  que  crucem  figuras, 
230  O  miranda  cordula,3  que  celum  mensuras,* 

O  beata  plantula,  que  per  vias  duras 
Celica  cubicula  corpori  procuras  ! 

Franciscus  ytalicus  fuit  his  patronus, 
Vir  pauper  et  modicus,5  set  sanctus  et  bonus ; 
Vix  est  pagus  vnicus,  vix  est  mundi  conus, 
Quo  non  sit  autenticus  successorum  6  sonus. 

Stigmate  quinario 7  est  in  carne  foris  8 
Fossus,  priuilegio  superni  fauoris  ; 
Nequaquam  cauterio  humani  laboris 
240  Fit  hec  transformacio,  set  per  vim  amoris.* 

Lapis  secundarius  huius  fundamenti, 
Extitit  Antonius,  tanti  monimenti 10 
Quod  11  papa  Gregorius  loco  cognomenti 
Hunc  vocauit  sepius  archam  testamenti.12 

1  A.  inserts  : — 

Qui  sibi  per  rivulum  virtutum  et  morum 
Quaerunt  habitaculum  in  regno  coelorum. 

3  signum,  A.  3  Sed  o  felix  cordula,  A.  *  insuras,  C. 

5  et,  A.  6  successoris,  D. 

7  Huius  que  stigmata,  D. ;  qui  vario,  A.,  B. 

8et  intus  et  foris,  A.,  B.  ;  Stigmatum  quinario  est  intus  et  foris,  S. 
•  A.  inserts : — 

O  miranda  novitas  stigmatum  Francisci, 
Quod  orantis  caritas  fecit  adipisci  t 
Illas  plagas  inclytas  facit  reminisci 
Quod  animas  perditas  facit  revivisci. 
S.  reads  :  Quae  oriandi. 

10vir  tanti  momenti,  A.         "Quem,  D. 
12  A.  and  B.  insert  r— 

Cum  autem  increbuit  fama  tanti  viri, 
Haereticus  voluit  illam  experiri, 
Sed  vitrum  non  potuit  jactu  demoliri 
Per  quod  idem  habuit  fide  stabiliri. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  171 


De  predicatoribus  possem  multa  fari  ; 
Pleni  bonis  moribus  sunt  et  Christo  1  cari ; 
Accincti  virtutibus,  honestate  clari, 
Vacant 2  totis  viribus  verbo  salutari. 

Confessor 3  Dominicus  fuit  his  fundator, 
Totus  euuangelicus  fidei  zelator  ; 
Erat  enim  4  publicus  errorum  dampnator  ; 
Pro  quo  nunc  est 5  celicus  dei  contemplator. 

Petrus,  stirps  beniuola,  huic  patri  successit, 
Qui  quasi  deicola  per  mundum,  incessit, 
Dumque  dicta  subdola  heresum  6  oppressit,7 
Trina  cum  aureola  ad  regem  8  processit 

9Nuncflguras  applicem  istos  demonstrantes.10 
Duo  statum  duplicem  demonstrant 11  clamantes 
Seraphim,  ad  invicem  sanctos  replicantes,12 
Quem  fatentur  simplicem  trinum  predicantes.18 

14  Hii  sunt  due  veteris  tube  testamenti, 
Vt  patet  ex  16  numeris,  ductilis  argenti, 
Qui  ad  domum  federis  nos  vocant  attenti ; 
In  hiis  vox  pre  ceteris  sonat 16  documenti. 

17  Hii  Caleph  et  Iosue  sunt  exploratores, 
Illius  melliflue  terre  laudatores,18 
Isti  sunt  continue  19  botri  portatores  20 
Fideles  precipue  Christi  zelatores.21 

Deo,  A.,  B.  a  Vocant,  D.  3  Professor,  D. 

Hic  extitit,  A.  5  Sic  est  factus,  A.,  B.  ;  Nunc  est  factus,  S. 

heresim,  D.  7  Hic  commenta  subdola,  haeresim  compressit,  A. 

coelum,  A.  9  S.  omits  the  next  four  stanzas. 

praemonstrantes,  A.f  B.  n  signabant,  A.,  B. 

Sanctus  triplicantes,  A.,  B. 

Trinant  et  hi  simplicem  hymnum  hymnisantes,  A.,  B. 

In  A.  this  stanza  comes  after  265-68.  18  in,  A.,  B. 

fuit,  A.,  B.  "  B.  omits  this  stanza. 

qui  speculatores  Sunt  terrae  mellifluae  atque  laudatores,  A. 

Istique  sunt  optime,  D.  »0  portitores,  D. 

Nam  Christi  praecipue  sunt  piaedicatores,  A. 


172 


PECHAM 


Hii  sunt,  si  vis  capere,  Enoch  et  Helyas, 
270  Quos  a  1  suo  latere  premisit  Messias, 

Vt  sermonis  opere  sibi  parent  vias,2 
Et  tu,  pulso  puluere,3  forte  bonus  fias. 

Hii  seruant  mundiciam  corporis  et  mentis, 
Rigantes  ecclesiam  doctrine  fluentis, 
Et  per  euidenciam  exempli  monentis 4 
Inuitant  ad  gloriam  5  Christi  resurgentis. 

Mundus.  Quanto  magis  ponderas  tuos  fundatores, 
Tanto  plus  vituperas  tuos  successores ;  8 
Si  bene  consideras  radicem  et  flores, 

280  Planum  quod 7  degeneras,  nec  ultra  perores.8 

9  Fit  heres  vernaculus,  et  castrum  ruina, 
Ex  columna  baculus,  sagum  10  de  cortina, 
Caminus  igniculus,  et  aula  11  sentina, 
Pro  frumento  tribulus,  et  pro  rosa  spina.12 

Iamiam  vellus  ouium  vertunt  in  lupinum, 
Cellam  in  palacium,  solem  in  caminum, 
Olus  in  conuiuium,  melotes  18  in  linum, 
Man  14  in  esum  carnium  et  aquam  in  vinum.15 

I  de,  A.,  B.  3  Ut  parent  summopere  sibi  rectas  vias,  A.,  B. 
■scelere,  A.,  B.  «moventis,  A.,  B.      sgratiam,  A.,  B. 

6  A.  inserts  a  line  (not  in  B.  or  S.)  :— 

Pullam  pullae  conferas,  moribus  non  mores, 

7  est  A.  8  degenerant,  nec  ultra,  per  errores,  S. 

9  A.  and  B.  insert .— 

Nam  quos  ordo  ordinat  stante  Benedicto  ; 
Nunc  caro  deordinat,  subdena  maledicto ; 
Dicam  dicam,  fascinat  sic  quosdam  Ericto 
Quod  ipsos  coinquinat  thorus  in  delicto. 

B.  and  S.  omit  281-84. 

10  sanguis,  D.  11  aedes,  A.  "  tribulus,  pro  ordeo  spina, 

II  melotam,  A,  B.  11  Iam,  D. ;  Lac,  S. 
"  B.  omits  this  line.  A.  inserts  : — 

Mutant,  nec  ofBcium  attendunt  divinum. 

Tunicam  in  gladium  et  manum  in  sinum, 

Salicis  refugium  repulit  Martinum. 
The  last  two  of  these  lines  (which  M.  Haureau  calls  unintelligibh)  donot  apj 
in  B.  or  S. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  173 


Cum  transire  videris  capud  monachorum,1 
290  Tot  vadit  cum  2  faleris  et  turmis  equorum,3 

Principem  hunc  4  dixeris  an  ducem  5  castrorum, 
Non  patrem  6  putaueris  monasteriorum.7 

8  Respice  canonicos,  vide  regulares, 
Vide  Grandimanicos,9  attende  Templares, 
Atque  status  aliquos  multum  populares,10 
Sensu  quasi  laycos,  victu  seculares. 

Itaque  11  barbiferi,  picati,  saccini,12 
Baptiste,13  cruciferi,  atque  gillelmini, 
Modo  sunt  in  fieri,  nunc  merguntur 14  fini, 
300  Reputantur  miseri,  propmquant  herini. 

Cordati 16  similiter,18  atque  iacobite, 
Quanquam  distant  iugiter,  quanquam  bone  vite, 
Et  inserti  firmiter  sint  in  Christo  rite,17 
Tenebunt  finaliter  18  modum  vie  trite. 

1  Si  prodire  videris  abbates  eorum,  A.  4  Vadunt  cum  tot,  A. 

*  A.  inserts :  Et  cum  tot  armigeris  et  turba  cursonrra. 
4  Principes  hos,  A.  5  vel  duces,  A,  8  patres,  A. 

7  A.  inserts  three  lines  (not  in  B.  or  S.) : — 

Non  possunt  procedere  de  villa  in  villam 
Quin  grues  sciniferae  praeirent  in  illam, 
Et  habent  a  latere  cuppam  et  mapellam. 

8  S.  omits  the  next  two  stanzas  ;  B.  omits  the  second. 

9  Grandimonticos,  A. 

18  Et  alios  aliquos,  si  bene  notares, 
Et  in  foro  pubiicos  digne  reputares. 

A.,  which  thus  has  Jive  lines  in  the  stanza. 

11 IU  et,  A.  111  picati,  et,  C. ;  picae,  et,  A. 

13  Babteni,  A.  14  nunc  aptant  se,  A. 

15  Minores,  A.  18  Minores  prae  aliis,  S. 

17  vite,  A. ;  Sint,  et  nunc  concorditer  vivant  satis  unite,  S.  ;  Si  nunc  concor- 
diter  vivant  satis  rite,  B. 

18  cormuuni ter ,  A. 


f74 


PECHAM 


Religio.      Non  possum  inficere  quin  sint  quidam  mali, 
Qui  videntur  viuere  in  statu  claustrali ; 
Set  non  docent  litere  arte  logicali 
In  toto  concludere  ex  particulari.1 

2  Non  desunt 3  in  ordine  sancti  Benedicti, 
310  Qui  cum  patris  nomine  non  sint  benedicti, 

Iuuenes  a  crimine,  set  noxa  delicti, 
Amoris  bitumine  et  dono  constricti.4 

Ordines  sunt  alii 5  quos  et  tu  suportes, 
Si  sunt  equi  varii,6  sunt  simul  et 7  fortes, 
Futuri 8  supplicii  euitabunt  mortes, 
Et  celestis  premii  erunt  iam  consortes.9 

10  Mirandum  est  omnibus,11  velle  iudicare 
Cecum  de  coloribus,  videntes  12  minare, 
Doctos  in  sermonibus  balbos 18  increpare, 
320  Set  plus  de  claustralibus  semper  te  latrare. 

1  For  this  stanza  A.  substitutes  : — 

Mentiris  ut  inscius  ;  rationes  certas 

Tradidi  superius  de  hoc  et  apertas, 

Quod,  si  sit  interius  divina  paupertas, 

Non  erit  ulterius  peecandi  libertas. 
B.  begins  :  Mendax  et  inscius  es ;  S.,  Mendax  es  et  inscius,  and  reads  domina 
for  divina. 

SS.  omits  this  stanxa.  3deerunt,  A. 

4  Qui  careant  crimine  et  noxa  delicti, 
Nec  a  summo  numine  sunt  sic  derelicti,  A. 
5  Sunt  ordines  alii,  A.  8  equinarii,  S.  7  simul  sunt  et,  D. 

8  Utcumque,  A. ;  Ut  concham,  S.  9  non  erunt  exsortes,  A. 

10  For  the  next  tteo  stanzas,  A.  substitutes  .— 

Praesumptior  omnibus,  non  est  modus  aequus 

Quod  tu  de  claustralibus  proloquaris  moechus. 

Numquid  de  coloribus  judicabit  caecus 

Sive  de  saporibus  disputabit  pecus. 

Proles  Parybonica,  quid  de  nobis  curas  ? 

Ut  quid  musa  Bamica,  Homerum  mensaras  ? 

Orpheus  probet  musica  Dedali  structuras, 

Tiphis  quoque  nautica  Apellis  picturas  ? 
B.  and  S.  have  the  first  stanza  only  ;  S.  reads  Praesumptor.    Against  Bamica 
A.  has  the  note  :  Vilis  poeta. 

uest  de  omnibus,  C.  12  et  mentes,  D.         "balbas,  D. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM 


Obseruant  vigilias  quando  tu  dormitas, 
Sustinent  penurias  multas  quas  tu  vitas, 
Tuasque  delicias  reputant  pellitas  ; 
Et  ob  hos  scientias  profers  imperitas. 

Religio.      Nescio  quis  timeat 1  quod  non  regularis 
Vita  multum  habeat  boni  salutaris  ; 
Set  si  mihi  liceat,  vt  tu  confundaris, 
Probo  quod  preualeat  status  secularis. 

Sicut  apertissime  per  Paulum  habetur, 
330  Certanti  legitime  corona  debetur; 

Ergo  cum  permaxime  seculo  certetur, 
Seculari  anime  amplius  reddetur. 

Idem  dicit :  nubere  melius  quam  uri ; 
Ergo  preeligere  debent  intraturi 
Statum,  in  quo  libere  viuant  et  securi, 
Quam  statura  2  ascendere  forte  ruituri 

Christus  non  apparuit  sicud  heremita, 
Immo  esse  voluit  communis  in  vita, 
Eius 8  signum  prebuit  edens  cum  leuita  ; 
340  Ergo  sibi  placuit  quod  essemus  ita. 

Quod  est  difficilius,  vt  dicit  moralis, 
Est  et  virtuosius ;  ergo,  cum  claustralis 
Saluetur  *  facilius  quam  vir  mundialis, 
Non  habebit  amplius  boni  virtualis. 

Dare  quam  accipere  magis  est  beatum  ; 
Ergo  preeligere  debes  illum  statum, 
Quo  possis  diuidere  summam  facultatum 
Et  pie  reficere  famem  cruciatum. 


1  Non  est  qui  ambigeat,  A. 
3  Cujus,  A. 


sgradum,  S. 
*  Seruetur,  D. 


PECHAM 


1  Nam  est  vite  misere  per  vilem  meatum 2 
350  Panem  passim  querere  vicis  seminatum, 

Atque  *  tantum  viuere  de  quadris  magnatum, 
Et  tandem  repetere  quod  est  resignatum. 

Quia  de  periurio  plurimum  timetur, 
Omnino  iuracio  perdissuadetur ;  * 
Igitur 5  religio  timenda  videtur, 
Cum  eius  transgressio  gravis  reputetur. 

6  Qui  claustrum  ingrederis,  vales  aut  non  vales  7 
Portare  cum  ceteris  labores  claustrales  ; 
Si  non  posse  dixeris,  claustrum  non  vult  tales, 
360  Si  posse,  transgrederis  calles 8  spiritales.9 

Nam  prius  debueras  vias  mandatorum 
Scrutari  fructiferas,  quam  consiliorum ; 10 
Sine  scala  properas  ad  culmen  honorum, 
Turpiter  preposteras  modum  agendorum. 

Si  enim  11  celestia  contemplari  velis, 
Per  actiuam  expia  cor  a  corruptelis ; 
Sicud,  verbi  gratia,  Israel  fidelis 
Post  Lye  connubia  erat  vir  Rachelis. 

I  For  this  stanza  A.  substitutes  : — 

Et  ita  summopere  purgare  peccatum, 
Quam,  te  facto  paupere,  putare  beatum, 
Panem  passim  quaerere  vicis  civitatum 
Atque  tuum  vivere  de  quadra  magnatum. 
Turpe  est  recipere  quod  est  resignatum. 

B.  has  only  the  last  of  these  lines ;  S.  has  the  first,  and  for  the  last  reads :— 

Quam  turpiter  repetere  quod  est  resignatum. 

»  beatum,  MSS.  3  Ad  que,  D. 

4  per  deum  dissuadetur,  D. ;  cunctis  dissuadetur,  A. 

6  Ergo  et,  D.  6  S.  omits  the  next  two  stanzas.  7  tales  annon  tales,  D. 
8  vias,  C.  9  Rhedi  frustra  conteris  humeros  carnales,  A. 

10  For  the  first  tuio  lines  A.  substitutes  : — 

Si  te  posse  proferas  onus  mandatorum. 
Cur  prius  non  tuleras  quam  consiliorum  ? 

II  tamen,  S. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  177 


1  Isti  agunt  paria  pari  caritate, 
370  Vnus  voluntaria  motus  2  libertate, 

Alter  preceptoria  pulsus  potestate ; 
Quis  horum  per  omnia  agit  magis  grate  ? 

Auctor3  est  flagitii,  non  auctor3  virtutis, 
Viam  artans  alii,  vel  *  sibi,  salutis  ; 
Ergo  sicud  inscii  comparantur  brutis, 
Qui  sese  cenobii  inuoluunt  statutis. 

1  Leges  iubent  exodi  patres  honorare 
Et  vitalis  commodi  victu  sustentare  ; 
Impedit  huiusmodi  votum6  regulare, 
380  Ergo  sani  methodi  metuunt 7  intrare. 

8  Mendicantes  validi  codice  dampnantur, 
Nisi9  falsi  languidi  tales  appellantur;  10 
Igitur  sunt  stolidi  hii  qui 11  sufifragantur, 
Cum  pingues  et  inuidi 12  tales  videantur. 

J  A.  has  seven  lines  in  this  stanxa,  beginning  : — 

Nihil  ex  tristitia  aut  necessitate, 
Pauli  est  sententia.    Modo  judicate, 

and  inserting  as  the  sixth  line — 

Et  forte  contraria  sua  volunute. 

S.  reads  in  the  second  line,  jucundate. 

I  subtus,  D.  ;  Hic  agit  ex  gratia  et  ex,  A.       3  Actor,  A.,  Auctor,  S. 

4  non,  A. ;  vel,  B.,  S.  8  S.  omits  the  next  two  stanzas. 

•  claustrum,  A.  7  nequeunt,  C. ;  est  non  hoc,  A_ 

8  A.  inserts  twj  stanzas :— 

Jesus,  Sirac  filius,  satis  manifestat 
Quam  sit  nefarius  qui  patrem  molestat ; 
Ergo  luce  clarius  non  intrandum  restat, 
Quando  pater  proprius  assensum  non  praestat. 

Paulus  ad  Ephesios  jubet  obedire. 
Parentibus  filios ;  ergo  non  exire 
Debent  lares  proprios  et  claustra  subire, 
Cum  parentes  proprios  vident  dissentire. 

S.  has  only  the  second  of  these  stanzas. 

0  Ubi,  A.  10  nominantur,  A. ;  Quia  falsi  languidi  tales  reputantur,  B. 

II  qui  his,  A.       12  nitidi,  A. ;  pregraues  inuidi,  D. 


1.78 


PECHAM 


Que  sunt  culpe  pneuia  debes  precauere  ; 
Set  quod  ex  inopia  multi  deliquere, 
Sacra  per  eloquia  poteris  habere  ; 
Ergo  de 1  penuria 2  non  debes  gaudere. 

3  Copiam  qui 4  noluit  neque  paupertatem, 
390  Medium  qui 5  tenuit,  non  extremitatem  ; 

Ille 6  vanam  docuit  huius  pietatem,7 
Qui  per  votum  respuit8  omnem  facultatem. 
Esse  sapientia  melior  censetur, 
Cum  excreuit  socia,9  ut  scriptum  habetur  ; 
Que  ergo  preconia  ille  promeretur, 
Qui  dimittit  propria  quibus  iuuaretur. 

10  Iam  11  intrantem  cernimus  cum  magno  feruore, 
Cuius  mensis  septimus  vix  este  meta  more ; 12 
Ex  leui  fit  achinus,13  et  vermis  14  ex  flore, 
400  Et  sic  15  error  vltimus  peior  est  priore. 

1  ex,  A.  a  inopia,  D. 

3A.  hasfive  lines  beginning : — 

Salomon,  qui  docuit  rerum  veritatem. 
S.  omits  this  and  the  next  stanza. 

4  Copiam  si,  C. ;  Divitias,  A.  5  Medium  que,  C. ;  Et  medium,  A. 

8  Illam,  C. 

7  Ergo  vanam  innuit  ejus  caritatem,  A. ;  Ille  vanum  docuit,  vt  vis,  pietatem, 

D. 

8  renuit,  A.  9  Divitiis  socia,  A. 

10  A.  and  B.  in,ert  two  stanzas: — 

Qui  intras  coenobia,  dimissis  terrenis, 
Duo  jam  dispendia  facies  egenis  ; 
Pauperum  exitia  juvando  non  lenis, 
Pauperum  suffragia  distracturus  venis, 
Qui  in  mundo  propria  dabas  alienis. 

Omnis  qui  ingreditur  est  prudens  aut  stultus. 
Sed  stultus,  quid  nititur  in  claustrales  cultus  ? 
Ut  intrat  egreditur  ad  primos  insultus. 
Talis  nascens  moritur  et  vivit  sepultus. 
Quod  si  prudens  dicitur  et  homo  consultus, 
Si  saeculo  sinitur  fructus  erit  multus, 
Vitia  persequitur  et  sedat  tumultus ; 
Non  autem  amittitur  in  claustris  occultus. 

11  Nunc,  A.       12Cui  est  mensis  septimus  meta  suae  morae,  A. 
"alchimus,  C. ;  azimus,  A.  "veris,  D.  l8tunc,  A. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  179 


1  Quod  si  Christi  cupiunt  esse  sectatores, 
Cathedras  cur  ambiunt  et  querunt  honores  ? 
Iam  seipsos  faciunt  fieri  doctores, 
Et  rabi  recipiunt  et  scribarum  mores, 

Si 2  qui  Christo  pauperi  volunt  adherere, 
Cur  non  possunt  liberi  loculos  habere?3 
Qui  conformes  fieri  volunt  Paulo  vere, 
Manuali  operi  cur  nolunt  studere?* 

Probo  quod  hic  penitus  ordo  non  durabit, 
O  Nam  si  sumit  redditus,  iam 5  monachizabit ; 

Si  non,  suos  ambitus  fames  occupabit, 
Cum  tandem  humanitus  caritas  gelabit.9 

Decreta  cum  legibus  possem  allegare, 
Et  istis  ordinibus  multum  obviare ; 
Nunc  papae  cum  fratribus  placeat  mandare, 
Interdicant  omnibus  votum  regulare.7 

1  S.  omits  the  next  three  stanzas.    A.  and  B.  insert : — 

Quilibet  dimittere  potest  monachatum, 
Et  libet  ascendere  ad  episcopatum  ; 
Non  licet  descendere,  ni  sit  dispensatum  ; 
Igitur  praecellere  vides  illum  statum. 

Ieronimi  lectio  monet  quod  plangetis, 
Monachus  officio  instet,  non  docentis  ; 
Ergo  praedicatio  hujus  modi  gentis 
Est  ex  supercilio  praesumptivae  mentis. 
B.  reads  docet  in  the  fifth,  and  monentis  in  the  sixth  line. 

2  Et,  A.  3  implere,  D.         4  Cur  manuum  operi  non  volunt  studere,  A. 
non,  A.        6  cessabit,  A. 

7  For  the  last  two  lines  A.  substitutes  : — 

Nec  unum  de  millibus  possem  replicare. 
Nunc  papae  et  fratribus  placeat  mandare, 
Cum  bullis  patentibus,  scriptum  salutare, 
Quod  nullus  se  opibus  debeat  privare. 
Prohibens  juvenibus  votum  regulare. 
S.  reads  formare  in  the  second,  and  audeat  in  the  fourth  Une. 


i8o 


PECHAM 


Papa.  Non  in  nostra  curia  talis  mos  habetur, 
Quod  vlla  sentencia  statim  fulminetur ; 
Set  pars  aduersaria  prius  audietur 

420  Vt  patens  iniuria  equius  1  multetur.2 

Religio.      Audiui  superbias 3  Eliud  Buzitis,4 

Voluentis  sentencias  verbis  imperitis, 
Ornantis  fallacias  falsis  exquisitis  ; 
Set  eius  versucias  pandam,  si  velitis.6 
im    « Ad  primum  respondeo ;  si  maius  certamen 
Apud  mundum  video,  est  annexa  tamen 
Voluptas,  et  ideo  diligis  vexamen  ; 
Pena,  quam  sustineo,  est  purum  7  examen.8 

Si  gaudes  de 9  prelio  non  annexo  10  sibi, 
430  Saltem  est  presumpcio,  quod  tu  sistis  ibi, 

Peccandi  occasio  non  displicet  tibi  ; 
Non  laudi  set  vicio  debet  hoc  ascribi. 
1  justius,  S. 

4  A.  adds  another  stanza  (no!  in  B.  or  S.)  : — 

Quod  si  scit  occurrere  tuis  argumentis, 
Et  morsus  repellere  leonini  dentis, 
In  sole  te  plectere  diei  praesentis 
Volumus,  pro  scelere  tuisque  figmentis. 

3  fantasias,  A. ;  stultitias,  S.       4  Helyubizitis,  A. ;  Eliud  Buzitis,  S. 

1  For  the  two  last  Unes  A.  substitutes  : — 

Dilatavit  fimbrias  trufis  infinitis. 
Tot  ejus  blasphemias  quid,  patres,  auditis  ? 
S./or  the  last  hne  reads  : — 

Tot  enim  blasphemias ;  quid  partes  auditis  ? 

•  S.  omits  the  next  two  stanzas,  but  like  B.  inserts  : — 

DUigenter  igitur  praedictis  inspectis, 

Facile  occurritur  illius  objectis ; 

Syllogismus  utitur  elenchis  confectis, 

Vel  verbis  innititur  falso  intellectis. 

Dicis  in  principio  de  magis  certando. 

Sed  est  responsio  ita  declarando  : 

Si  major  promotio  est  in  triumphando, 

Est  tamen  praesumptio  in  hoc  attentando. 
A.  omits  the  second  of  these  stanzas,  and  reads  male  for  falso  in  the  firsK 
7  purum  est,  C.  8  purum  est  gravamen,  A. 

•  Quod  si  gaudes,  A.  10  annexa,  C,  D. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM 


Non  es  Adam  sanctior,1  fortior 2  Sampsone, 
Nec 3  Dauid  deuotior,  maior  Salomone, 
Quisquis  fit  deterior  in  temptacione  ; 
Quomodo  tu  stultior 4  sistis  in  agone  ? 

8  Si 6  velis  de  genere  esse  tu  7  victorum, 
Et  per  viam  pergere  patrum  antiquorum,8 
Expedit  excidere 9  causas  peccatorum, 
fO  Et  multum  10  metuere  conflictum  eorum. 

2m    Dicis :  quod  est  nubere  melius  11  quam  uri : 
Non  est  sensus  litere  quod  sint  plus  securi ; 
12  Set  Paulus  vult  dicere,  quod  vadant  nupturi 
Qui  nolunt 18  attingere  gradum  cordis  puri. 

3m    l*  Dicis :  Christus  veniens  sicud  nos  viuebat. 
Respondetur : 15  quotiens  illa  faciebat, 
Infirmis  compatiens  exemplum  16  prebebat, 
Vt  erat  expediens  illis  quos  docebat.17 

1  Es  Adam  coelestior,  A.  *  nec  fortior,  D. 

3  Non,  C. ;  Es,  A. ;  Aut,  S.  4  Tu,  quo  modo  junior,  A. 

5  S.  omits  this  stanza.        6  ergo,  A.       7  tu  esse,  C. ;  vis  esse,  A. 

8  Et  non  vis  praecellere  vim  patrum  sanctorum,  A. 

9  Deberes  eradere,  A. ;  Debes  semper  fugere,  B. 

1B  minus,  B.  11  melius  nubere,  D. 

11 A.  inserts  a  line  : — 


Quibus  libet  nubere,  alias  arsuri. 


reads  licet  for  libet. 
"volunt,  D. 
"  A.  and  B.  insert :— 


Multis  gravis  creditur  status  castitatis. 
Sed  facilis  redditur  assuescendo  satis 
Et  gratus  efficitur  viris  temperatis  ; 
Et,  ut  Paulus  loquitur,  doctor  veritatis, 
Christus  et  compatitur  et  favet  tentatis, 
Nec  tentans  transgreditur  metas  pietatis. 


18  Respondeo,  A. 
17  A.  inserts  : — 


Desertis  esuriens  perfectos  monebat 
Sed  de  templo  fugiens  infirmos  fovebat. 


PECHAM 


4>n    Ad  hoc  quod  obicitur  1  de  difficultate, 
Illud  intelligitur  2  in  autoritate  : 
Cum  idem  efficitur  pari  caritate 
Alias  non  sequitur  salua  veritate 

3  Hoc  explano  planius,  quod  truncum  leuare 4 
Multo  difficilius  est  quam  panem  dare. 
Set  quod  hoc  sit  melius  non  potes  negare,5 
Quin  sit 6  mundo  potius  claustrum  regulare.7 

5m    Quod  plus  dator,  asseris,  valet 8  acceptore ; 
Dico,  quod  conuinceris  glosarum  tenore, 
Paribus  non  ceteris  9  dicunt  illud  fore, 
Et  sic  iam  10  abuteris  notanda  11  maiore. 

6m    12  Putas  vile  petere  quod  est  resignatum. 
Hoc  in  Christo  paupere  fuit  exemplatum, 
Qui  celi  dimittere  voluit  primatum 
Et  vilem  assumere  mendicantis  13  statum. 

1  Ad  iUud  quod  dicitur,  A.  3  Hoc  subintelligitur,  A. 

3  S.  omits  this  stanza. 

4  Hic  e8t  primo  planies  quod  tractum  leuare,  D. 

5  potest  negari,  D.  8  Sic  est,  D.,  A. 

7  Sic  et  saeclo  dignius  claustrum  /egulare,  B. ;  introire,  A.,  which  adds  a 
linc  : — 

Mundo  tamen  fortius  oportet  certare. 

8  valet  asseris  dator,  A.  »  Quae  paribus  ceteris,  A. 
10  Igitur,  A.                                                  u  glossante,  S. 

13  S.  omits  this  stanxa,    A  inserts  : — 

Ex  hoc  status  statui  nunquam  adaequatur, 
Quod  actus  actui  praeesse  dicatur  ; 
Unde  nequit  argui  quod  illud  sequatur 
Et  repugnat  sensui  quod  concludebatur. 

Dicis  de  divitibus :  Possunt  multa  dare. 
Multa  in  pauperibus  pacta  reformare 
Possunt,  et  in  pluribus  jam  recompensare. 
Sunt  humiles  cordibus  et  Deum  orare 
Discunt,  et  virtutibus  seipsos  omare. 
Donis  spiritualibus  possunt  abundare. 

S.  has  neither  of  these  stanzas  ;  B.  only  the  second  reading  for  the  third  line : — 
Sed  ex  pluribus  pauperes  ditare. 
13  paupertatis.  A. 


450 


460 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  183 


7m    Ad  illud  respondeo  1  de  vi  iuramenti : 
Est  difformis 2  ratio,  vt  patet  tuenti ; 3 
Non  enim  iuracio  confert  facienti ; 
Votum  et  religio  prosunt  profitenti. 


8m  4  Ad  illud  5  respondeo  :  vales  aut 8  non  vales  ; 
470  Dicam  enim  valeo,  nec  inferre  vales 7 

Quod  per  claustrum  tanseo  calles  spiritales,8 
Quas  nunc 9  magis  teneo  quam  inter  mundales. 


9™    Mecum  enim  habeo  Martham  et  Mariam 10 
Sorores,  possideo  Rachelem  et  Liam  ; 11 
Binam  vitam  teneo,  vt  per  binam  viam 
Me  regno  sidereo  12  preparare  13  sciam  14 


IO»    Ad  hoc  15  quod  obicitur  de  necessitate  : 

Ab  Anselmo 18  dicitur,17  quod  ex  voluntate 
Qui 18  votum  aggreditur  et  ex  libertate  19 
480  Censetur ;  et 20  sequitur  quod  sit  totum  grate.21 

22  Ad  huius  indaginem  semper  suffragatur,'23 
Per  similitudinem  eius  contestatur ; 24 
Iam 24  licet  grauedinem  nolens  patiatur, 
Tamen  egritudinem  vitat  et  sanatur. 


I  responsio,  S. 
3  vt  patet  intuenti,  D. 

*  S.  omits  this  stanxa. 
•vel,  D. 

*  calles  salutares,  C,  D.,  ef.  1.  360 
tales,  A. 

*  Hic  melius,  A. 

II  Martham  et  Mariam,  A. 
1»  coaptare,  S. 
15  id,  A. 
"  didisci,  C. 
>*  et  hilaritate,  S. 

M  et  fit  votum  grate,  A. ;  fit  totum,  S 
53  Anselmus  hunc  ordinem  pulchre  protestatur,  A. 
u  qui  secatur,  A.  »»  Nam,  A, 


a  Dissimilis,  A. 

patet  intuenti,  A. 

•id,  A. 

7  nec  jussus  legales,  A. 
Per  claustrum  pertranseo,  Lmo  leges 


10  Rachelem  et  Liam,  A. 

11  Et  me  rego  sidereo,  D. 
14  preparem  vt  sciam,  C. 
M  Respondeo,  A. ;  Responsio,  S. 
18  Qua,  A. 
a°  Quod,  A. 

M  S.  omits  the  next  tteo  stanxas. 


184 


PECHAM 


Sic  est  ad  propositum  satis  congruenter, 
Multa  contra  libitum  patimur  frequenter ; 
Set 1  totum  ad  meritum  cedit 2  consequenter 3 
Nam  claustralem  habitum  sumpsimus  libenter.4 


i  lm     Illud  quod  post  dicitur  repente5  negatur ; 
490  Nam  cum 6  claustrum  initur,7  via  non  artatur,f 

Set  illa9  eligitur  qua  cito  pergatur, 
Rectiorque 10  creditur  11  et  minus  erratur. 


1 2m    12  Nunc 13  oportet  soluere  aliud  obiectum  14 
Quod  de  patre  paupere  fuerat  confectum  ; 
Ita  condescendere  debes  per  affectum 
Non  tamen  dimittere  anime  profectum.15 


Nam  sanctus  Ieronimus  laudare  contendit : 16 
Qui  matris  suspirium  nequaquam  attendit, 
Set  per  patrem  proprium  conculcatum  tendit 17 
500  Ad  crucis  martirium,  quod  claustrum  pretendit. 


I  Et,  C.  J  cedet,  B. 

3  Hoc  non  tollit  meritum,  quamvis  non  libenter,  A.  (but  B.  as  above). 

4  gratanter,  A. ;  gaudenter,  B. 

ssubditur  rotunde,  A. ;  totum  denegatur,  B.,  S.  Bsi,  A. 

7  claustro  vivitur,  A.  8  negatur,  S. 

•ista,  C. ;  arcta,  A.  10  Quae  pulchrior,  A. 

II  credere,  D.  '*  S.  omits  tkis  stama. 
u  Non,  C,  D.  14  ad  illud  abjectum,  A. 
u  For  the  last  tteo  tines  A.  substitutes  : — 

Ubi  possum  ponere  talem  intellectum: 
Multum  condescendere  debea  per  affectum ; 
Ut  possis  succurrere  quantum  ad  effectum. 
Nunc  debes  dimittere  animae  profectum ; 
Deus  suo  munere  supplebit  defectum. 

\*  For  tkis  line  A.  substitutes .— 

Dicis  temerarium  qui  patrem  offendit. 
Jeronymus  filium  taudare  contendit. 


17  calcare  contendit,  D. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  185 

I3m  1  Quod  ex  lege  codicis  condempnatos  dicis, 
Supplendum  2  trutanicis  in  vite  mendicis ; 3 
Hiique4  vacant  lubricis  et  torpent  in  vicis, 
Non  de  euuangelicis  et  dei  amicis.5 

14.n1    Dicis,  quod  inopia  sit  periculosa : 6 

Aut  est  voluntaria,  aut  non,  set  exosa  ; 

Si  sit,7  meritoria  est  et  virtuosa ; 

Si  non,  caret  gratia  et  tunc  est  dampnosa. 

ijm    8  iam9  frustra  proponitur  votum 10  Salamonis  ; 
510  IUo  libro  loquitur  pluribus 11  personis, 

Et 12  quod  ibi  petitur  imperfectionis 
Vt  ibi 13  prosequitur  in  fine 14  sermonis!15 

l6m    Per  id  idem  denique,16  quod  inde  subnectis  ; 
Perfectis  non  loquitur  set  minus  prouectis,17 
Quod  si  loqui  dicitur  etiam  perfectis, 
Yppallage  noscitur 18  in  verbis  transuectis. 

1 S.  omits  this  stanxa,  but  like  A.  and  B.  inseris : — 
Et  Pauli  sententia  sic  intelligetur, 
Ut  oboedientia  quae  patri  debetur 
Solum  in  familia  regenda  notetur  : 
Ad  cetera  omnia  nequaquam  tenetur. 

aSupple  de,  A.  3  inuicem  benedicis,  D. 

*  Quique,  A. 
• A.  adds  : — 

Et  qui  apostolicis  vos  faecundant  spicis. 

"  perniciosa,  B.,  S.  7  Sic  fit,  A. 

8  S.  omits  the  next  tuo  stanxas.  *  Et,  A. 

10  verbum,  A.  11  plurium,  A.        la  Est,  A. 

"  ipse,  A.  14  cauda,  A. 

15  A.  and  B.  inttrt .— 

Si  instes  de  medio  quod  placebit  ei, 
Iam  fiat  distinctio  inter  nos,  et  rei 
Prima  meditatio,  id  est  actus  mei, 
Est  virtutis  ratio  in  conspectu  Dei. 

18  Similiter  solvitur,  A.      17  profectio,  D.       18  congnoscitur,  D. ;  utitur,  A. 


PECHAM 


1  Ad  illud  respondeo  de  appostatante : 
Sepe  fit  vt,  vicio  carnis  instigante, 
Exit  a  cenobio  causam 2  non  prestante,3 
Et  dei  iudicio  peior  est  quam  ante. 

*  Status  enim  ordinum  est  vt  quoddam  mare, 
Quod  nullum  morticinum  potest  deportare, 
Et  quem  pater  luminum  nequit  adaptare 5 
Extra  suum  terminum  sinit  euagare.9 

1  A.  and  B.  insert : — 

Post  quod  sit  dispendium  egenis  opponis ; 
Sed  patet  mendacium  prolati  sermonis, 
Nam  negas  judicium  rectae  rationis 
Si  non  bonum  proprium  tafibus  praeponis. 

Item,  qnaestuariis  non  tantum  aufertnr 
Quantum  modis  aliis  eisdem  confertur. 
Fabiola  variis  lauditus  efiertux 
Quod,  effusis  propriis,  mendicasse  fertur. 

Ad  id  quod  objickar :  Es  prudens  vel  stultus  ; 
Utrinque  acquiritur  et  est  fructus  multus, 
Nam  stultus  corrigitur  per  doctrinae  cultus, 
Sapiens  perficitur  meritis  suffultus. 
In  the fifth  line,  B.  reads  offertur. 

scausa,  D.  'mundum  superante,  S. 

4  S.  omits  the  next  six  stantas.       6  adoptare,  A. 

•  A.  and  B.  insert : — 

Propter  boc  fit  patulum  quod  districti  simus, 
Et  quod  nos  ad  oculum  Domino  servimus. 
Euntem  ad  saeculum  oberrare  scimus, 
Cordis  sui  circulum  quadrare  nequimus. 

Quod  postmodum  objicis  de  statu  praelati, 
Solvendum  pontificis  sino  veritati. 
Ista  de  te  conficis,  ut  sic  indignati 
Stant  de  beneficiis,  contra  me  turbati. 

Ad  illud  quod  objicis  de  praesumptione, 

In  processu  deficis,  cum  commissione 

Doceant  pontificis ;  et  qua  ratione 

Hos  indignos  conjicis  praedicatione, 

Quos  prudentes  conspicis  atque  famae  bonae  ? 

Nec  illi  sunt  proprie  monacbi  dicendi 
Quibus  leges  aliae  ritusque  vivendi ; 
Ut  regulae  serie  potest  comprehendi 
Qua  datur  eximie  formula  docendi. 


I7m 


520 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  187 


i8m    Non  dicas  illicitas  cathedras  illorum, 

Quod  fit  vt  autoritas  maneat  doctorum ; 1 
Et  si  bene  cogitas  sub 2  umbra  pannorum 
Quiescunt  nunc  veritas  et  verba  sanctorum. 

Nam  si  solum 3  legerent  seculares  isti, 
530  Iam4  falsis  que  dicerent  non  posset  resisti ; 

Prout  vellent,6  premerent  paupertatem  Christi ; 
Vt  ab  hiis  desisterent  fuimus  admixti. 

19™    Ad  illud  de  loculis  possum  6  respondere  : 
Infirmis  et  paruulis  licet  hos  habere, 
Non  licet  discipulis  loculis  gaudere, 
Missis  sine  sacculis,  pellibus,7  et  ere.8 

Non  9  hos  manualiter  cogas  laborare 
Studium  qui 10  jugiter 11  habent  frequentare  ; 
Nam  Paulus  faciliter  poterat  captare 12 
540  Quod  isti  penaliter  habent  congregare. 

Non 18  credas  quod  desinat 14  status  paupertatis, 
Vnde  deus  nutriat  suos  15  habet  satis  ; 
Absit  vt 16  deficiat  viris  timoratis, 
Cuius  sol  irradiat 17  gratis  et  ingratis  ! 

1  For  this  line  A.  and  B.  substitute : — 

Non  legunt  ut  vanitas  Rabi  ac  honorum, 

Sed  ut  sit  auctoritas  respectu  dictorum. 
B.  reads  doctorum ;  D.  dictorum. 

*  in,  A.  3  soli,  A.  *  Nam,  D. 

5  Pro  Iibito,  A.  «  post',  D.  1  et  pera,  A. 

8  A.  and  B.  insert : — 

Quod  dicit  historia  primos  habutsse 
Omnia  communia,  non  dicit  fuisse 
Apostolis  talia,  sed  plebi  submisaae, 
Et  hanc  necesaaria  illis  divisisee. 
Jn  tke  last  line  B.  reads  :  tribuisse. 

» Nec,  A.  W  Qui  studium,  A.  11  lungitur.  D. 

«  aptare,  A.  »»  Nec,  A-  14  deficiat,  D. ;  finiat,  A. 

16  8U08  nutriat  deus,  A.  ,e  quod,  A. 

17  irradicit,  D. ;  Qui  aolem  dimidiat,  A. 


188 


PECHAM 


Sancti  Iob  buccellula,  et  manus  Thobie, 
Et  Boez  manipula,  et  panis  Abdie, 
Ydria,1  farinula  2  et  coruus 3  Helye 4 
Ministrabunt  singula  nunc  vt 8  illa  die.6 

Papa,  pater  omnium  et  successor  Christi, 
550  Factum  preiudicium  patenter  audisti  ;7 

Impone  silencium,  erubescant  isti, 
Abscide 8  litigium,  vultu  cedant  tristi. 

9  Hii  quidem  10  sunt  garruli  heresum  11  precones, 
Cithariste  zabuli,  gratie  predones,12 
Qui  fauore  populi  gignunt  questiones, 
Vt  contra  me  seculi  pugnent  naciones.13 

^Ydrie,  MSS.  2  facinula,  D.  'currus,  D. 

4  C.  omits  this  line.  5  et,  A, 

8  A.  inserts  : — 

Credimus  per  omnia  Paulo  promittenti ; 
Dabit  et  cibaria  et  semen  serenti ; 
Virga  tamen  praevia,  qua  sumus  contenti, 
Valet  super  millia  auri  et  argenti. 

Hujus  imprudentiam  ponderate,  viri, 

In  quorum  praesentiam  praesumpsit  mentiri : 

Peto  per  justitiam  mihi  subveniri, 

Per  Romanam  curiam  volens  me  muniri. 

B.  has  both  stanzas,  S.  only  the  second. 

7  pater  audiuisti,  D.  8  Abscute,  D.  9  S.  omits  this  stanxa. 

10  quidam,  D.  11  heresim,  D. 

18  A.  inserts  :— 

Meae  pacis  aemuli,  mei  susurrones. 
Discordiae  geruli,  Cocyti  dracones. 
13  A.  and  B.  insert,  as  part  of  Religio's  speech  : — 

Sanctum  Job  praterea  afflictum  affligunt, 
Et  lingua  viperea  dolores  infligunt, 
Sartagine  aerea  Machabeos  frigunt, 
Et  cum  dira  lancea  confixos  configunt 

Hi  statum  laudabilem  ordinis  minorum 
Praedicant  inutilem  et  praedicatorum, 
Vertunt  supellectilem  Jacob  et  suorum, 
Quaerunt  vultum  similem  deorum  auorum. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  189 

Papa.        Causa  que  hic  vertitur  patenter  1  audita 
Iam  in  parte  cernitur  quasi  expedita  ; 
Nos  et  fratres  igitur  diffinimus  ita 

560  Quod  mundo  preponitur  regularis  vita. 

Set  debes  distinguere  breuiter  et  plane. 
Aliud  est  viuere  munde  2  et  mundane  ; 
Mundane  se  gerere  non  est  mentis  sane, 
Mundum  munde 3  fugere  mentis 4  Christiane.5 

Festucam  in  aliis  oculis  videtis 
Et  in  vestris  propriis  trabem  non  sentitis. 
Vos  qui  cum  vermiculis  super  pectus  itis, 
De  caeli  aviculis  judicare  scitis. 

Sequuntur  discipulos  Christum  babituri ; 
Vobis  sinunt  sacculos,  credunt  suo  juri  ; 
Scariotis  loculos  tenete  securi ; 
Generate  parvulos  sicut  Epicuri ; 
Melius  est  singulos  nubere  quam  uri. 

■  mundo,  MSS. 
Mundo  mundum,  A.  4  vitae,  A. 

is  omitted  by  B.  and  S.  together  with five  other  stantas  inserted 

Sed  remanet  quaestio,  tediosa  satis. 
Duo  sunt  in  medio  paris  caritatis. 
Hoc  est  in  coenobio;  hic,  non  dubitatis, 
Quo  major  perfectio  quo  plus  sanctitatis. 

Cedat  omne  jurgium  cum  suis  loquelis. 
Ponentes  silentium  utrisque  querelis, 
Damus  beneficium  responsi  fidelis 
Primo,  majus  praemium  reddetur  in  coelis. 

Cum  quis  claustrum  eligit,  se  constringens  voto, 
Lignum  Deo  porrigit,  sed  cum  fructu  toto ; 
Cum  quis  mundum  diligit,  Deum  corde  toto, 
Deo  fructum  dirigit,  ligno  non  amoto. 

Exemplum  conaidera  congruum  sermoni : 
Est  arbor  fructifera  regularis  boni 
Voluntaa  et  opera  quae  voto  deponi 
Solent,  et  sic  cetera  poterunt  exponi. 

Pro  praelatU  loqueris  non  erat  necesse ; 
Non  sunt  tui  generis,  supra  debent  esse, 
Quibus,  et  non  ceteris,  aunt  claves  concesse, 
A  nobis  hoc  noveria  et  tibi  prodeiae. 


1  attenter,  A. 
>  mente,  D. ; 
5  This  stanxa 
here  in  A. : — 


190 


PECHAM 


Propter  quod  1  subtilius  causas 2  ponderantes 
Iubemus  districtius,*  sub  scripto  4  mandantes, 
Vt,  alter  aiterius  onera  5  portantes 
Non  sitis 6  ulterius  inuicem  turbantes 7 

Mandamus  presentibus,8  quod  viri  claustrales 
570  Informent 9  in  moribus  viros  mundiales, 

Qui,  conuersis  vidbus,  vt 10  affectuales 
Ministrent  claustralibus  victus  corporales. 

Nec  claustrum  afficiat  motus  11  huius  rei ; 
Vult  deus  quod  sentiat  pugnan» 12  Jebuzei ;  u 
Hic  est  ferus  14  Goliath  ;  hii  sunt  Philistei, 
Qui  vt  plus  proficiat  contradicunt 16  ei.16 

1  Ceterum,  A.  *  causam,  A.  *  instrictius,  C. 

*  insuper,  D. ;  inscriptis,  A.  6  honora,  D.  8  scitis,  D. 

7  jurgantes,  A.,  which  then  inserts  four  stantas,  of  which  B.  and  S.  have 
only  the  second  and  third  : — 

Non  est  nobis  dubium  an  status  virtutis 
Sit  vita  claustralium  mundo  destitutis  ; 
Et,  si  praecedentium  inhaerent  statutis, 
Praestat  eis  bravium  aeternae  salutis. 

Non  est  vita  aliqua,  nec  aliquis  status, 
Qui  per  apostolica  scripta  sit  probatus, 
Quin  in  mente  deica  eit  praeordinatus, 
Quin  ducat  ad  coelica,  qnin  sit  Deo  gratas. 

Volentes  et  numerum  horum  majorari, 
Jam  duximus  iterum  decreto  firmari 
Quod  adultum  puerum  licet  tonsurari, 
Et  est  ei  liberum  cum  his  conversarL 

Regulares  etiam  qui  ad  hoc  laborant, 
Qui  Dei  scientiam  pueris  perorant, 
Non  tantum  Ecclesiam  Romanam  decorant 
Sed  et  multam  gratiam  coelitus  explorant 

S.  reads  :  sixth  line,  jura  for  scripta ;  seventh  line,  divina  for  deica  ;  tenth  lime  , 
Duximus  nunc  ;  eleventh  line,  liceat  tonsari ;  twelftk  line,  Et  sic  eum. 

8  Jungimus  prioribus,  A.  *  Reforment,  D.       10  et,  A. 

» modus,  C.  11  status,  C.  >»  Jubuzaei,  A. 

14  Hoc  est  sinum,  A.  18  concinduntur,  D. 

18  B.  and  S.  omit  this  and  the  previous  stanzas. 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM 


Hanc  qui  contrauenerit  declaracionem  1 
Incursurum *  nouerit 8  se  damnacionem  ; 
Nec  habere  poterit  relaxacionem 
Nisi  prius  fecerit4  satisfactionem. 

1  confirmationem,  S.  "Incursum,  S.  'meruit,  C. 

4  Nisi  hic  promiserit,  A. ;  premiserit,  S. 


NOTES. 


25.  See  Jeremiah  xviii.  4,  6. 

45-52.  The  admission  of  mere  lads  to  the  Orders  against 
the  wishes  of  their  parents  was  a  matter  of  common  complaint 
The  second  of  these  stanzas  recalls  Salimbene's  story  of  how  a 
friend  of  his  father  found  him  begging  as  a  boy  of  seventeen  in 
the  streets  of  Pisa.  "  Occurrit  mihi  quidam  homo,  quem  non 
cognoscebam,  et  dixit  se  esse  Parmensem  ;  et  cepit  me  tenere 
et  acriter  increpare  et  vilipendere  dure  et  dicere :  Vade  miser, 
vade !  Multi  mercenarii  in  domo  patris  tui  panibus  abundant 
et  carnibus,  et  tu  vadis  hostiatim  mendicando  panem  ab  his 
qui  non  habent,  cum  posses  tu  multis  pauperibus  abundanter 
tribuere.  Deberes  modo  cum  dextrario  per  Parmam  discurrere 
et  cum  hastiludio  tristes  letos  efficere,  ut  esses  dominabus 
spectaculum  et  ystrionibus  consolatio.  Nam  et  pater  tuus 
dolore  consumitur,  et  mater  tua  amore  tui,  quem  videre  non 
potest,  quasi  de  Deo  desperat ".  Chronicon  ap.  Mon.  Germ. 
Hist.  Script.  xxxii.  45.  See  also  Coulton,  From  St.  Francis 
to  Dante,  pp.  42-47,  50,  51.  See  also  a  story  of  Eccleston's 
ap.  Monumenta  Franciscana,  i.  60. 

73.  See  First  Epistle  of  St.  John  ii.  16. 

77.  See  Acts  v.  34-39. 

89.  The  reference  is  to  St.  Antony  the  Thebaid.  Cf. 
Vitae  Patrum,  ed.  Rosweyd  (1628),  p.  620:  "Vidi  omnes 
laqueos  inimici  tentos  in  terra,"  etc. 

94.  See  Psalms  cii.  6  and  Isaiah  xxxiv.  II. 

96.  Compare  Canticum  Pauperis,  p.  135:  '  Analytica  in 
domum  Daedali  ducebat  involutam '.  For  'mola  Samp- 
sonis,'  see  Judges  xvi.  21. 

114.  See  Matthew  xix.  14. 

121.  See  Exodus  xxiii.  5  and  Deuteronomy  xxii.  4. 
(192) 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  193 


125.  See  1  Kings  xviii. 

126.  See  Luke  x.  33. 
149.  See  Luke  xviii. 

177.  The  multiplication  of  Orders  of  Friars  was  an  abuse, 
which  was  corrected  by  the  abolition  of  all  but  the  four  great 
orders  of  the  Franciscans,  Dominicans,  Augustinians  and  Car- 
melites  at  the  Council  of  Lyons  in  1274.  The  minor  orders, 
though  not  allowed  to  receive  new  members,  were  not  suppressed 
at  once ;  so  they  maintained  a  lingering  existence  for  some  time 
longer.    See  notes  on  pp.  195-6  below. 

178.  'Multiformi  .  .  .  coJore'  has  perhaps  special  reference 
to  the  Carmelites:  cf.  the  rescript  of  Cardinal  Gervase  (1287): 
•  Exposita  per  nos  coram  Honorio  IV.  ex  parte  vestra  petitio 
continebat  quod  ex  varietate  coloris  quam  gestatis  in  vestris 
clamydibus  seu  mantellis  non  modicum  vobis  et  quam  ordini 
vestro  detrimentum  et  scandalum  generatur,'  etc.  Zimmer- 
man,  Mon.  Hist.  Carm.  i.  221. 

227.  See  Luke  x.  4. 

237.  Compare  Canticum  Pauperis,  p.  190:  '  quia  nullus  est 
orbis  angulus,  ad  quem  christianis  pateat  accessus,  sive  inter 
Tartaros  sive  inter  Graecos  sive  inter  barbaros  aut  etiam  Sara- 
cenos,  quem  fratres  ipsi  non  visitaverint,  in  quo  fructum  non 
fecerint  animarum '. 

241-45.  See  Leon  de  Kerval,  5".  Antonii  de  Padua  Vitae 
duae,  p.  42  :  '  ut  ab  ipso  domino  papa  [Gregory  IX.]  familiari 
quadam  prerogativa,  Arca  Testamenti  vocaretur'. 

253-56.  Peter  of  Verona,  admitted  to  the  order  by  St. 
Dominic  in  1221,  was  a  zealous  persecutor  of  heretics  in  all 
parts  of  Italy.  He  was  murdered  by  his  opponents  near  Milan 
in  1252,  whence  he  is  called  Peter  Martyr.  He  was  canonised 
in  1253.  Thomas  de  Lentini  (d.  1277)  writes  in  his  Life  of 
Peter:  '  Hec  sunt  triumphalia  iudicia  novi  pugilis  .  .  .  ut  sic 
triplici  laurea  laureatus  ascendat  :  Martyrum  videlicet  in 
effusione  sanguinis  pro  fide  Christi :  Virginum  in  illibata  mun- 
ditia  mentis  et  corporis :  et  Predicatorum  in  disseminatione 
sapientiae  salutaris  per  quam  multos  convertit  in  viam  salutis  '. 
Acta  Sanctorum,  April,  iii.  686,  694. 

261-62.  See  Numbers  x.  2. 


194 


PECHAM 


265.  See  Numbers  xiii. 

294.  It  is  very  likely  that  1  Grandimonticos,'  the  reading  of 
A.  and  B.,  is  correct ;  '  Grandimanicos '  being  simply  a  corrup- 
tion  due  to  the  English  scribes  of  C.  and  D.  The  order  of 
Grammont  was  much  troubled  by  the  pretensions  of  the  lay 
brothers  throughout  the  thirteenth  century,  and  especially  about 
the  middle  (see  Helyot,  Hist.  des  Ordres  Monastiques).  On 
the  other  hand  '  Grandimonticos '  might  be  a  correction  by  a 
French  scribe  for  the  obscure  '  Grandimanicos '.  But  it  is  not 
clear  to  what  order  '  Grandimanici,'  or  big-sleeves,  would  refer. 
It  might  simply  be  a  censure  of  the  worldly  dandies  of  any 
order.  Or  it  might  intend  the  Friars  Hermit  of  the  Order  of 
St.  Augustine,  or  Austin  Friars.  By  the  bull  Dudum 
Apparuit  (24th  March,  1240),  Gregory  IX.  ordered  the  "  Her- 
mits  of  Friar  John  Bonus  of  the  Order  of  St  Augustine "  to 
wear  (among  other  things)  "largaset  protensas  manicas  quasi 
ad  instar  movellarum  "  to  distinguish  them  from  the  Francis- 
cans  {Bull.  Franc.  i.  pp.  274-75).  When  the  Jambonitani  were 
merged  in  the  Order  of  Augustinian  Hermits  in  1256  (see  next 
note)  the  habit  with  wide  sleeves  was  adopted  by  the  whole 
Order,  and  retained  till  the  Council  of  Lyons  in  1274  '  Ad 
istud  concilium  etiam,'  writes  Fr.  Mariano  of  Florence,  'vener- 
unt  Heremite  S.  Augustini  pro  altera  forma  habitus  religionis, 
nondum  volentes  de  forma  habitus,  sciL  de  cuculla  praecincta 
cum  largis  et  protensis  manicis,  concordare,  quam  ab  Alexandro 
IV.  receperant.  Tunc  S.  Bonaventura  cum  sociis,  qui  negotia 
concilii  gerebat,  tradidit  eis  habitum  et  caputium,  quam  (sic) 
habent  Fratres  Minores,  remota  latitudine  et  longitudine  mani- 
carum.'  Compendium  Chronicorum  Fr.  Minorum  in  Archiv. 
Francisc.  Hist.  ii.  460  {cf.  Collectio  Concil.  xxviii.  575,  Paris, 
1654).  It  is  not,  however,  obvious  why  the-  Augustinians  should 
be  thus  coupled  with  the  Templars. 

297-301.  The  'barbiferi'  probably  refers  to  some  order  of 
Hermit  friars.  '  Frater  Elias  divertens  ad  quoddam  heremi- 
torium,  permisit  sibi  crescere  concam  et  barbam  '  (Mon.  Fran- 
ciscana,  i.  45).  Or  perhaps  it  may  mean  some  scandalous  order 
like  the  Apostoli  of  Gerardino  Segarello,  concerning  whom 
Salimbene  writes  under  date  1 260 :  "  excogitato  consilio  post- 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  195 


quam  capillos  nutrivit  et  barbam  ;  accepit  soleas  ordinis  Fratrum 
Minorum  et  cordam  "  (Mon.  Hist.  Germ.  xxxii.  256.  See  also 
Coulton,  St.  Francis  to  Dante,  323-26). 

The  '  Picati '  may  be  the  Pied  Friars,  who  had  a  house  at 
Norwich  (Dugdale,  Monasticon,  vi.  161 1).  But  the  Carmelites 
originally  wore  a  pied  habit,  whence  Zimmerman  (Monumenta 
Hist.  Carmelitana,  fasc.  iii.  p.  221),  writing  of  their  change  to 
white  in  1287,  says  :  '  Hinc  etiam  dicebantur  Fratres  barrati,  ceu 
stragulati,  et  sat  communiter  Fratres  de  Pica'  (cf.  note  to  line  178). 

The  '  Saccini '  are  the  Fratres  de  Penitentia  Jesu  Christi, 
who  were  commonly  called  Friars  of  the  Sack.  Salimbene 
writes  of  them  thus  :  '  Processu  temporis  fecerunt  sibi  habitum 
de  sacco  non  cilicino,  sed  quasi  sindonico,  et  inferius  habebant 
tunicas  optimas,  et  ad  collum  mantellum  de  sacco  :  unde  et 
Fratres  Saccati  dicti  sunt '  (Mon.  Germ.  Hist.  xxxii.  254). 
M.  Paris  (v.  621)  under  date  1257  writes :  '  Eo  tempore 
novus  ordo  apparuit  Londinis  de  quibusdam  fratribus  ignotis  et 
non  previsis,  qui  quia  saccis  incedebant  induti  Fratres  Saccati 
vocabantur  '.  They  had  a  house  in  the  Old  Jewry  in  London, 
endowed  by  Queen  Eleanor  of  Provence,  where  they  struggled 
on  till  1305  (Stow,  Survey  of  London,  i.  277,  278,  ii.  334).  See 
also  H61yot.  s.v.  Sachets  ;  Dugdale,  Monasticon,  vi.  607  ;  Vic- 
toria  County  Hist.  of  London,  i.  513;  and  Eng.  Hist.  Rev.  ix.  121. 

The  '  Baptiste '  may  be  the  Knights  of  St.  John  as  opposed 
to  '  Templares  '  in  1.  294.  But  there  was  an  obscure  order  of 
Hermits  of  St.  John,  who  are  mentioned  in  a  letter  of  Alphonse 
Count  of  Poitou  and  Toulouse  (d.  1270).  See  Helyot,  s.v. 
Gonzague  ad  fin. 

'  Cruciferi '  is  a  name  sometimes  given  to  the  Trinitarian 
Friars,  who  wore  a  red  and  blue  cross  on  their  habit.  But 
probably  the  allusion  here  is  to  another  early  order,  concerning 
whom  M.  Paris  (iv.  393)  writes  in  1244:  "  Eisdemque  tem- 
poribus,  videlicit  die  Lunae  ante  festum  Omnium  Sanctorum, 
venerunt  ad  synodum  Rofensis  episcopi  quidam,  novae  religionis 
speciem  protendentes,  dicti  Cruciferi,  a  cruce  quam  quilibit 
baculo  suo  bajulabat  alligatam  ".  There  is  mention  of  the 
"  Fratres  ordinis  Sancte  Marie  de  Ordine  Cruciferorum '  this 
same  year  in  the  Patent  Roll,  and  in  1250  they  had  a  house  at 


196 


PECHAM 


Westminster  (Cal.  Pat.  Rolls,  Henry  III.  iii.  435,  iv.  62). 
They  are  apparently  to  be  distinguished  frora  the  Fratres 
Sanctae  Crucis,  or  Crutched  Friars,  who  had  a  famous  house 
in  London  (Dugdale,  Monasticon  vi.  1586).  See  Helyot,  s.v. 
Croisiers,  s>  1  ad  fin  and  §  2,  for  the  order  of  Croisiers,  or 
of  Ste.  Croix,  in  France.  Cf.  also  A.  G.  Little's  edition  of 
Eccleston,  p.  130. 

The  '  Gillelmini '  were  an  order  of  Hermits  founded  by 
St.  Guillaume-le-Magne  (d.  1157).  In  May,  1256,  they  were 
united  by  Pope  Alexander  with  other  orders  of  Hermits  in  the 
Augustinian  Friars  :  '  domus  quarum  quaedam  S.  Guillelmi, 
quaedam  S.  Augustini  ordinum,  nonnullae  autem  Fratris  Joan- 
nis  Boni,  aliae  vero  de  Fabali,  aliae  vero  de  Britinis  '  (Potthast, 
16,334).  Salimbene  writes  of  this  :  '  Quos  papa  Alexander 
quartus  in  unam  congregationem  redegit  cum  aliis  Heremitis, 
cum  prius  omnes  Heremite  in  v.  diversitatibus  discrepantibus 
partirentur,  ut  oculis  meis  vidi.  Nam  erant  Heremite  qui 
dicebantur  sancti  Augustini,  et  Heremite  qui  dicebantur  sancti 
Guilelmi,  et  illi  de  Favali  et  Britti  et  Iambonitani '  (Mon. 
Germ.  Hist.  xxxii.  254).  Some  houses  of  the  Guilelmini  seem, 
however,  to  have  maintained  their  separate  existence  to  a  later 
date.  The  three  other  orders  were  the  Jean  Bonites,  or  Her- 
mits  of  Jean  Bon,  the  Hermits  of  St.  Benoit  de  Montefabalo, 
and  the  Brittiniens  (see  Helyot,  s.v.  Augustin  and  Guillel- 
mites :  and  Heimbucher,  Die  Orden  und  Kongregationem  der 
Kath.  Kirche,  ii.  180  et  seq.). 

'  Cordati '  and  '  Jacobite  '  clearly  intend  the  Franciscans 
and  Dominicans,  corresponding  to  the  names.  Cordeliers  and 
Jacobins.  Both  orders  were  thus  designated  from  an  early 
date.  The  Franciscan  corda  struck  the  popular  imagination 
from  the  start :  so  they  were  called  '  Cordelitae '  and  '  Cor- 
digeri '.  Roger  of  Wendover  (iii.  1 24,  Eng.  Hist.  Soc.)  writes 
under  1193:  '  novum  genus  praedicatorum  qui  Jacobite  volu- 
erunt  appellari '.  The  names  were  used  particularly  at  Paris 
cf.  '  Sermo  de  mane  et  collatio  de  vesperis  in  Cordigeris  vel  in 
Jacobitis  '  (Regulae  pro  Theohg.  Paris  ap.  Achery  Spicilegtum 
vi.  381),  and  Rutebeuf  "Les  Ordres  de  Paris"  (Oeuvres  Com- 
pletes,  ed.  Jubinal,  1839,  i.  161.) 


DEFENSIO  FRATRUM  MENDICANTIUM  197 


300.  The  interpretation  of  '  herini 1  is  difficult ;  it  rnight  be 
the  equivalent  of  '  hestemi,'  and  mean  that  the  orders  are 
'becoming  people  of  yesterday'.  More  likely  it  is  meant  for 
some  case  of  '  Erinnys ' ;  either  the  dative  singular  '  are  verg- 
ing  to  destruction,'  or  the  nominative  plural  '  the  Fates  are 
approaching '.  M.  Haureau  adopts  the  interpretation  '  Erynni '. 
But  it  is  worth  quoting  the  last  stanza  of  Rutebeufs  Chanson 
des  Ordres  (Oeuvres,  i.  174) : — 

Li  frere  Guillemin 
Li  autre  frere  Hermin 
M'amor  lor  atermin ; 
je's  amerai  mardi, 

where  Hermin  probably  means  Augustinian  Hermits. 

330.  See  I  Corinthiaus  ix.  24,  25,  and  2  Timothy  ii.  5. 
On  this  argument  for  the  superiority  of  the  active  life  and  the 
answer  to  it  see  Tractatus  Pauperis,  c.  xL  '  laudabilius  est  pug- 
nare  quam  fugere' ;  and  Canticum  Pauperis,  pp.  139-42,  '  Nosti 
quod  infirmioribus  tutius  est  fugere,  quam  se  agoni  exponere 
incaute '. 

333.  See  I  Corinthians  vii.  9. 

341.  The  reference  is  to  Aristotle,  Ethics,  ii.  3,  10.  vepi  Se 
to  ")(a\etr(0Tepov  aei  xai  Te^yyt)  yiverat  xai  apert]'  Kai  yap 
to  efl  fieXriov  ev  Tovr<p.  C/.  Tractatus  Pduperis,  cxi.  :  '  vita 
activa  magis  difficilis  et  magis  fructuosa  quam  contemplativa,  et 
per  consequentiam  magis  perfecta  '. 

345.  See  Acts  xx.  35. 

354.  See  Matthew  v.  34. 

377.  See  Exodus  xx.  12. 

389-92.  The  reference  is  shown  to  be  to  Solomon  by  1L  509- 
12 :  probably  it  is  to  Proverbs  xxx.  8 :  "  Mendicitatem  et 
divitias  ne  dederis  mihi :  tribue  tantum  victui  meo  necessario  ". 
But  Pecham,  who  wrote  a  commentary  on  the  Ethics,  was 
acquainted  with  Aristotle,  and  in  the  Canticum  Pauperis,  p.  137, 
quotes  Ethics  ii.  6 :  "  ad  philosophiae  moralis  me  contuli  dis- 
ciplinam,  didicique  ibi  "  virtutes  in  medio  consistere  ". 

401-4.  See  Matthew  xxiii.  6-8. 

407-8.  See  Acts  xviiL  3,  xx.  34 ;  2  Thessalonians  iii.  8,  9. 
421.  See  Job  xxxii.-xxxvi.    Elihu  the  son  of  Barachel  the 


198 


PECHAM 


Buzite  was  regarded  from  the  time  of  Gregory  the  Great  {cf. 
Moralia  xxiii.  2 :  Elihu  designatur  recta  fides  arrogantium  inter 
ecclesiam  positorum)  as  the  type  of  the  presumptuous  instructor 
of  others. 

477-80.  The  reference  is  to  St.  Anselm,  Cur  Deus  Homo, 
ii.  5  :  '  Cum  vero  ipse  se  sponte  necessitati  benefaciendi  subdit, 
nec  invitus  eam  sustinet,  tunc  utique  beneficii  gratiam  meretur 
maiorem.  Non  enim  haec  est  dicenda  necessitas,  sed  gratia ; 
quia  nullo  cogente  illam  suscepit  aut  servat,  sed  gratis.'  And 
lower  :  '  Si  tamen  non  invitus  servat  quod  vovit,  non  minus  sed 
magis  gratus  est  Deo,  quam  si  non  vovisset  .  .  .  nec  sancte 
vivere  dicendus  est  necessitate,  sed  eadem  qua  vovit  libertate'. 
And  finally  :  '  totum  gratiae  debemus  imputare '. 

497.  The  reference  is  to  St.  Jerome,  Epistola  xiv.  Ad 
Heliodorum  Monachum :  '  Licet  parvulus  ex  collo  pendeat 
nepos,  licet  sparso  crine  et  scissis  vestibus,  ubera,  quibus  te 
nutrierat,  mater  ostendat,  licet  in  limine  pater  jaceat,  per  cal- 
catum  perge  patrem,  siccis  oculis  ad  vexillum  crucis  evola '. 

512.  Cf.  11.  389-92  above.  Here  the  allusion  is  apparently 
to  Proverbs  xxx.  g  :  "  Ne  forte  satiatus  illiciar  ad  negandum 
et  dicam  :  Quis  est  Dominus  ?  aut  egestate  compulsus  furer,  et 
perjurem  nomen  dei  mei  ". 

540.  Cf.  Tractatus  Pauperis,  cap.  ix. :  "Ad  12  patet  quod 
uterque  labor  cum  fragilitate  istius  temporis  stare  non  potest ; 
cum  totum  hominem  sibi  vindicet  studium  sapientie,"  etc. 

544.  See  Matthew  v.  45. 

545-48.  See  Job  xxxi.  17 :  "  Si  comedi  bucellam  meam 
solus  ".  Manus  Thobie  may  perhaps  refer  to  the  chirographunt, 
which  Tobit  gave  his  son  (Tobitv.  3,  ix.  3,6);  there  is  some 
sort  of  classical  authority  for  this  use  of  manus ;  in  the  alterna- 
tive  manus  may  be  corrupt  and  refer  to  the  '  immanis  piscis '  of 
Tobit  vi.  2,  xi.  3.  For  Boez  see  Ruth  ii.  16,  and  for  'panis 
Abdie'  (Obadiah)  1  Kings  xviii.  4.  The  third  line  in  D.  is 
corrupt;  see  1  Kings  xvii.  13,  14,  where  the  Vulgate  (III. 
Regum)  has  '  fac  de  ipsa  farinula  subcinericium  panem  parvu- 
lam  .  .  .  Hydria  farinae  non  deficiet'.  'Corvus'  refers  to 
I  Kings  xvii.  6;  if  we  read  'currus'  the  reference  is  to  2 
Kings  ii.  II,  12. 


DATE  DUE 

z 

CAYLOSO